کارگران مناطق آزاد نه امنیت شغلی دارند و نه امنیت جانی؛ در خوابگاه‌ها و محیط کار پروتکل‌های بهداشتی و فاصله‌گذاری فیزیکی رعایت نمی‌شود. کارفرمایان هم هر وقت که بخواهند حکم به اخراج کارگران می‌دهند. یک کارگر در بندر ماهشهر می‌گوید: اینجا قوانین برده‌داری حاکم است. در عسلویه نیز وزیر کار از وزارتخانه متبوع خود سلب مسئولیت و وزارت نفت را مسئول و مقصر اخراج کارگران معرفی کرده است.
حقوق کارگران در مناطق ویژه اقتصادی عیان‌تر نقض می‌شود. این مناطق از شمول قانون کار خارج‌اند و کارفرمایان هروقت دلشان بخواهد، کارگر را اخراج می‌کنند.
هفته گذشته دبیر اجرایی خانه کارگر «بندر امام خمینی» از اخراج حداقل ۱۵ تن از کارگران پیمانی شاغل در ماهشهر خبر داد. به گفته او شرکت پیمانکاری کرونا را بهانه اخراج کارگران قرار داده و به جای آنها کارگر روزمزد به کار گرفته است.
پیش از این نیز نماینده دشتستان در مجلس در تذکری به وزیر نفت خواستار جلوگیری از روندی که به گفته او «به اخراج تعداد کثیری از کارگران شاغل در پارس‌جنوبی منجر شده است»، شده بود.
پارس‌جنوبی در استان بوشهر و ماهشهر در استان خوزستان دو منطقه ویژه انرژی و محل استقرار بسیاری از شرکت‌های نفت و گاز و پتروشیمی هستند.
کارگران این مناطق از زمان اعلام رسمی شیوع کرونا در ایران نسبت به اجرا نشدن پروتکل‌های بهداشتی و کار در شرایط خطرناک هشدار دادند. ۱۰ ماه از شیوع کرونا در ایران گذشته و حکومت سرانجام با تعطیلی بخشی از کسب و کارها موافقت کرده است. تعطیلی کسب و کار اما کارگران را در برنمی‌گیرد و آنها ناچارند خطر ابتلا کرونا را به جان بخرند تا از کار بیکار نشوند.
کارفرمایان هم بدون توجه به مطالبات کارگران نه تنها گامی برای رعایت حداقلی پروتکل‌های بهداشتی بر نمی‌دارند، بلکه کارگران معترض را اخراج و کارگران روزمزد را جایگزین کارگران قرارداد موقت می‌کنند.
خبرگزاری دولتی کار ایران (ایلنا)، پنجم آذر به نقل از یک کارگر در بندرماهشهرگزارش کرد:
«بدون توجه به کرونا، هم اکنون اکثر شرکت‌ها با کل ظرفیت مشغول به کار هستند. در شرکت ما فقط دو ساعت از میزان کار روزانه را کاهش دادند. وضعیت در خصوص اقلام و موارد بهداشتی نیز مناسب نیست. یک بسته ماسک ۵۰ تایی به ما می‌دهند تا در ۲ الی ۵ ماه کار از آن استفاده کنیم. یعنی حتی به ازای هر روز کار یک ماسک هم به ما نمی‌دهند. دستکش و مواد ضدعفونی کننده هم بسیار محدود است. پروتکل‌های بهداشتی نیز چندان رعایت نمی‌شود. محیط کاری نیز برای دوره کرونا ضدعفونی نمی‌شود.»
تنها اقدام کارفرمایان برای مقابله با کرونا کاهش ساعت کار کارگران از ۱۱ ساعت در روز به ۹ ساعت در روز است. این کاهش ساعت کار اما برای کارگران هزینه‌زا است چرا که در ازای آن وعده نهار کارگران حذف شده و آنها باید از جیب خودشان خوراک تهیه کنند.
«اینجا قوانین برده‌داری اجرا می‌شود»
در مناطق ویژه اقتصادی خبری از قانون کار هم نیست. ماده ۱۶ قانون تشکیل و اداره مناطق ویژه اقتصادی امور مربوط به اشتغال نیروی انسانی و روابط کار، بیمه و تأمین اجتماعی در این مناطق را «بر اساس مقررات مصوب و جاری در مناطق آزاد» تعیین کرده است.
بخش‌هایی از مقررات اشتغال نیروی انسانی، بیمه و تامین اجتماعی در مناطق آزاد تجاری و ویژه اقتصادی
ماده ۳ – نظارت بر اجرای مقررات این تصویب‌نامه و رعایت حقوق کارفرمایان و کارگران و انجام تعهدات پیش‌بینی شده در ارتباط با قرارداد کار بر عهده سازمان‌منطقه خواهد بود. سازمان هر منطقه می‌تواند برای انجام تعهدات کارفرمایان در قبال کارگرانشان ضمانت‌های لازم را اخذ نماید و در صورت عدم انجام تعهدات یاد شده از سوی‌کارفرمایان از محل ضمانت‌نامه‌ها اخذ شده، تعهدات کارفرمایان یا آرای مراجع و محاکم قانونی را در مورد کارگران آنها ایفا نماید.
ماده ۳۵ – دبیرخانه شورای عالی مکلف است با توجه به شرایط و اوضاع و احوال اقتصادی – اجتماعی، آیین‌نامه نمونه انضباط کار را با هماهنگی وزارت کار و‌امور اجتماعی و سازمان هر منطقه تهیه و برای اجرا در اختیار سازمان‌های مناطق آزاد قرار دهد.
ماده ۳۶ – کارفرمای هر کارگاه مستقر در منطقه، آیین‌نامه انضباطی کار خاص آن کارگاه را تهیه و پس از تأیید سازمان منطقه به مراحل اجرا خواهد نهاد.
قانون مناطق آزاد تجاری و صنعتی تدوین مقررات مربوط به روابط کار، بیمه و تامین اجتماعی را به هیئت وزیران و اختیار جزئیات بیشتر در باره «آئین‌نامه انضباطی» را به شورای عالی مناطق آزاد و کارفرمایان واگذار کرده است. اختیاری که به گفته یک کارگر شاغل در منطقه ویژه اقتصادی ماهشهر «همه چیز را در ید اراده و اختیار کارفرما و پیمانکار قرار داده است».
این کارگر که رسانه‌های خبری داخلی ایران نامش را فاش نکردند، گفت:
«کارفرمایان هروقت دلشان بخواهد، کارگر را اخراج می‌کنند و هروقت دلشان بخواهد آنها را برمی‌گردانند. کارگران حتی در برخی موارد از ترس اخراج یا عدم پرداخت دستمزد، مجبور می‌شوند امورات شخصی مدیران و کارفرمایان را انجام دهند؛ مثلا ماشین آنها را بشورند. در واقع در این مناطق شکلی از برده‌داری در حق کارگران در حال اجراست.»
وزیر کار وزارت نفت را مقصر می‌داند
کارگران مناطق ویژه اقتصادی نه مشمول قوانین کار‌ند و نه اجازه تشکل‌یابی دارند. به استناد مقررات اشتغال نیروی انسانی، بیمه و تامین اجتماعی در مناطق آزاد، مرخصی آنها ۲۰ روز، یعنی ۶ روز کمتر از کارگران مشمول قانون کار است و مجبورند روزهای پنجشنبه و جمعه را هم کار کنند. اگر هم اعتراض و شکایتی داشته باشند می‌توانند به «هیئت رسیدگی» مراجعه کنند تا با حضور نماینده کارفرما و نماینده مدیر منطقه به شکایت‌شان رسیدگی شود.
نماینده دشتستان در مجلس شورای اسلامی تابستان امسال در تذکری به وزیر نفت خواستار پاسخگویی او و وزیر کار در باره «روند اخراج تعداد کثیری از کارگران شاغل در پارس‌جنوبی» شد. وزارت نفت با گذشت حدود ۵ ماه همچنان سکوت کرده است و وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی وزارت نفت را مسئول اخراج کارگران و رعایت نشدن قانون کار دانسته است.
بخوانید:
آرامش خاطر نماینده مجلس و بیداد کرونا در مناطق نفتی جنوب
مناطق آزاد تجاری: تصویری که دیده نمی‌شود
کارگران مناطق آزاد تجاری: «کار در اردوگاه‌های اجباری»
محمد شریعتمداری آبان امسال در پاسخ به تذکر نماینده دشتستان وزارت نفت را متولی منطقه ویژه انرژی پارس جنوبی و عسلویه معرفی کرد که به مکاتبات وزارت کار پاسخ نداده، «بر خودمختاری و استقلال خود تاکید دارد» و واحد کار و خدمات اشتغال آن «به صورت غیرقانونی و بدون مدیر منصوب از سوی وزارت کار» در حال فعالیت است.
در منطقه ویژه اقتصادی پارس در کنار مجتمع گاز و نفت پارس جنوبی به عنوان یکی از بزرگترین پروژه‌های انرژی در ایران، ۱۸ شرکت پتروشیمی در حال فعالیت مستقر‌ند و ۹ مجتمع پتروشیمی در دست ساخت وجود دارد. ماهشهر در نزدیکی «بندر امام خمینی» در استان خوزستان هم محل استقرار دست‌کم ۱۸ شرکت پتروشیمی است.