سال ۱۳۹۱ را پشت سرگذاشتیم. در این سال، در حالی که انتشار اخبار بازداشت و شکنجه و اعدام، همواره در صدر اخبار حوزه حقوق انسانی قرار داشت، رسانه‌های ایران اخبار تلخ و ناخوشایند متعددی را نیز در حوزه حوادث غیر مترقبه منعکس کردند.
از میان حوادث یادشده، ازجمله در ساعت شش عصر روز ۲۱ اردیبهشت ۱۳۹۱، پس از اجرای برنامه “خاله شادونه” (ملیکا زارعی، مجری برنامه‌های کودکان تلویزیون ایران) در سالن ورزشی شهدای خرم‌دره، سه کودک در ازدحام خروج کودکان از سالن کشته شدند.
چند ماه بعد، جاده راهیان نور هم طی چند حادثه از دانش آموزان، زخمی و قربانی گرفت. در روز یکم آذرماه سال گذشته، بر اثر واژگون شدن اتوبوس در مسیر اردوی راهیان نور در محور شیراز به گچساران، ۱۴ نفر از دانش آموزان سیستانی زخمی شدند. این در حالی بود که کمتر از سه هفته پیش از این حادثه، اتوبوس راهیان نور در کمربندی شاهرود دچار تصادف شد و طی آن دو تن جان باختند و ۱۵ دانش آموز روانه بیمارستان شدند.
تنها چند روز بعد در ۱۵ آذرماه، در حادثه آتش‌سوزی ناشی از آتش گرفتن بخاری نفتی یک مدرسه ابتدایی در روستای شین‌آباد شهرستان پیرانشهر، نیز ٣۷ دانش‌آموز دختر دچار درجات مختلف سوختگی از ١٠ تا ۶٠ درصد شدند.
مدتی پس از وقوع آتش‌سوزی در این مدرسه، سیران یگانه و ساریا رسول‌زاده، دو تن از دانش‌آموزان بر اثر شدت جراحت‌های وارده جان خود را از دست دادند و مابقی کودکان نیز هنوز با اشکال مختلف عوارض این سانحه دست و پنجه نرم می‌کنند. این در حالی است که پس از وقوع حادثه آتش سوزی در روستای شین آباد، یک مدرسه روستایی دیگر نیز در روستای طبسین واقع در خراسان جنوبی در آتش سوخت و با دخالت مردم محلی، دانش‌آموزان از خطر سوختگی شدید رهایی یافتند. همچنین در آذرماه بر اثر تصادف یک دستگاه تریلر با دو دستگاه مینی‌بوس حامل معلمان زن در جاده بروجن – لردگان، سه تن کشته و شمار دیگری زخمی شدند.
اینها تنها حوادثی است که زیر عنوان «دانش‌آموزان»، «معلمان مدرسه»، «کاروان راهیان نور» و «زلزله» و در پیوند با «نبود زیرساخت های مناسب و ایمن» و «توزیع برابر امکانات لازم در کشور» دسته‌بندی می‌شود. وگرنه تنها بر اساس آمارهای سازمان پزشکی قانونی در زمینه مسمومیت با الکل در هفت ماه نخست سال ۱۳۹۱، تعداد ١٠٢ نفر بر اثر مسمومیت با الکل جان خود را از دست داده‌اند که از این تعداد ٩٣ تن مرد و ٩ تن نیز زن بوده‌اند. تنها در اسفندماه، چهار تن بر اثر مصرف مشروبات الکلی دست‌ساز در سنندج جان خود را از دست دادند. بنابراعلام خبرگزاری مهر گفته می‌شود شمار افراد مسموم شده به بیش از ۵۰ تن رسیده است. اخبار رو به افزایش مرگ و میر در جاده های غیر استاندارد به داستانی تکراری در رسانه های فارسی زبان تبدیل شده است.
در میان همه این حوادث، زمین لرزه ۲۱ مردادماه در ورزقان را باید یکی از تلخ‌ترین حوادث سال ۱۳۹۱ دانست؛ زمین لرزه‌ای که حتی در باکو، پایتخت جمهوری آذربایجان نیز احساس شد و کلی ویرانی و کشته برجای گذاشت. در سال گذشته، بار دیگر زلزله ۵. ۵ ریشتری شامگاه چهارشنبه ۱۵ آذر در شهر زهان در ۱۱۰ کیلومتری بیرجند را لرزاند و باعث مرگ هشت تن شد.
از یک هفته مانده به سال جدید، ساخت و ساز در مناطق زلزله‌زده ورزقان متوقف شد. در مناطق زلزله‌زده آذربایجان هنوز تعداد زیادی از زلزله‌زدگان در انتظار ساخت و تحویل واحدهای مسکونی در چادر زندگی می‌کنند. همچنین کار ساخت و ساز واحدهای مسکونی به دلیل برف و سرما متوقف شده است.
الله وردی دهقانی، نماینده ورزقان در مجلس شورای اسلامی در این زمینه گفته است که هنوزساخت تعداد زیادی از واحدهای مسکونی در مناطق زلزله‌زده آغاز نشده است یا تکمیل نشده‌اند.
مسئولان ایران آمار دقیقی از شمار کشته‌شدگان زلزله ورزقان ارائه نکرده‌اند. رئیس سازمان مدیریت بحران، شمار قربانیان را ۲۵۳، وزارت بهداشت ۳۰۶و پزشکی قانونی ۱۶۹تن اعلام کرده‌اند. در حالی که بر اساس اعلام سازمان جمعیت هلال احمر، ۱۶ هزار مراسم ترحیم برای درگذشتگان این زمین‌لرزه برگزار شده است.
اکنون هفت ماه از زلزله آذربایجان شرقی گذشته است و زلزله‌زدگان سرمای پاییز و زمستان را هم به جان خریدند و نه تنها وعده‌های مسئولان دولتی در مناطق زلزله‌زده «مطابق برنامه» پیش نرفت، بلکه ساخت وساز در این مناطق نیز متوقف شد. اکنون در ورزقان یکی از مناطق زلزله‌زده شمال غرب ایران، شهری که تاکنون نزدیک به پنج هزار لرزه را به خود دیده است، دیگر ساخت وسازی دیده نمی‌شود. آن‌ها که به خانه‌های ترک خورده و نیمه‌کاره آمدوشد داشتند به خاطر زلزله چهار و هفت ریشتری هفتم بهمن‌ماه در کانکس‌های سرد و فلزی پناه گرفته‌اند.
طویله برای بچه‌های ما مهم‌تر است
بنا بر آنچه خبرگزاری میراث فرهنگی (سی‌اچ‌ان) در ۲۱ اسفندماه نوشته است، از یک هفته مانده به سال جدید، ساخت و ساز در مناطق زلزله‌زده ورزقان متوقف شد. در مناطق زلزله‌زده آذربایجان هنوز تعداد زیادی از زلزله‌زدگان در انتظار ساخت و تحویل واحدهای مسکونی در چادر زندگی می‌کنند. همچنین کار ساخت و ساز واحدهای مسکونی به دلیل برف و سرما متوقف شده است.
الله وردی دهقانی، نماینده ورزقان در مجلس شورای اسلامی در این زمینه گفته که هنوزساخت تعداد زیادی از واحدهای مسکونی در مناطق زلزله‌زده آغاز نشده است یا تکمیل نشده‌اند.
یکی از دانشجویان ساکن شهر اردبیل که خود را مریم معرفی می‌کند بار‌ها با دوستانش به این مناطق سرکشی کرده است. وی در این زمینه می‌گوید: «هنگام وقوع زلزله و پس از آن اجناسی نظیر بخاری برقی و هیتر در ورزقان بسیار گران شد. با شروع سرما چادر دیگر پاسخگو نبود، مجبور شدیم کانکس را از بازار سیاه با قیمت دو برابر بخریم. مسئولان دولتی به زلزله‌زدگان قول وام داده‌اند و چهار میلیون سفته گرفته‌اند، ولی هنوز از وام خبری نیست. این درحالی است که مسئولان دولتی در سرشماری تعداد کانکس‌هایی را که با کمک چند فرد خیر خریداری شده‌اند به حساب دولت گذاشته‌اند.»
مریم که ماه گذشته به مناطق زلزله‌زده رفته است می‌افزاید: «بیشتر خانه‌ها فقط تا دیوار بالا رفته بودند. ساخت و ساز‌ها بیشتر در مناطق نزدیک‌تر و مرکزی به خاطر اینکه جلوی دید مردم هستند پیشرفت بیشتری داشتند، اما هستند روستاهای دورافتاده صددرصد ویران شده‌ای که مشکلات بیشتری دارند.»
به گفته این دانشجو، «درهمان ابتدای وقوع زلزله، طویله‌هایی در اختیار دامداران قرار داشت که محل زندگی زنان و کودکان شد چون گرم‌تر از چادر بودند و مردم ترجیح می‌دادند برای محافظت از گرگ‌ها و سگ‌های ولگرد بیابان در این طویله‌ها ساکن شوند. زلزله‌زدگان با استفاده از گونی و وسایل این‌چنینی برای دام‌های خود طویله می‌سازند. وقتی از آن‌ها علت را می‌پرسیم می‌گویند بچه ما مهم‌تر است از گاوی که قادر نیستیم علوفه‌اش را تامین کنیم.»
نگرانی زلزله‌زدگان از بالا رفتن نرخ برق
یکی از اعضای جمعیت‌های دانشجویی که تاکنون در امدادرسانی به مناطق زلزله‌زده آذربایجان شرقی فعالیت داشته است می‌گوید: «نزدیک به ۳۰ درصد از مناطق زلزله‌زده کامل شده است. تعدادی نیز از راه دور آمدند و از پرتو وقوع زلزله صاحبخانه شدند. آنهایی که خانه‌شان واقعاً خراب شده بود پاسوز آن‌ها شدند. برخی از خانواده‌ها در این میان شاید حدود ۳۰ درصد ازخانه‌های خود را قابل سکونت کردند. سازمان‌های مسئول هم سرما را بهانه کرده‌اند و کارها را نیمه‌کاره رها کردند تا بعد از عید، امیدواریم بودجه بعد از عیدشان تامین شود.»
این روز‌ها که اخبار نوسان نرخ ارز، بالا و پایین رفتن قیمت سکه و طلا، افزایش یارانه‌های دولت و دغدغه مردم برای خرید آجیل و لباس نو و همچنین مسائلی چون انتخابات و نوع برخورد رئیس‌جمهور ایران در مراسم خاکسپاری هوگو چاوز- رئیس‌جمهور ونزوئلا- در کانون توجه قرار دارد، کمتر کسی از حال و روز زلزله‌زدگان آذربایجان شرقی در آستانه فرارسیدن سال نو یاد می‌کند.
این فعال دانشجویی می‌افزاید: «البته همه در روستا‌ها و شهر‌ها کانکس گرفتند و تقریباً کسی نیست که در چادر زندگی کند، ولی به گفته خود اهالی منظقه برخی از خانواده‌های زلزله‌زده چادر‌ها را همچنان برپا داشته‌اند و در چادر مانده‌اند تا از کمک‌های مردمی که خیرین به منطقه می‌برند استفاده کنند و خود را نیازمند نشان بدهند.» وی با بیان اینکه «همه خانواده‌ها در کانکس وسایل گرمایشی دارند» توضیح می‌دهد: «فعلاً گفته‌اند هزینه برق رایگان است مگر اینکه اخیراً دولت تصمیم دیگری گرفته باشد.»
محمد یکی از خبرنگارانی که به تازگی از مناطق زلزله‌زده بازدید کرده است با اشاره به منع شدن خبرنگاران از مصاحبه با پژوهشگران موضوع زلزله می‌گوید: «پس از وقوع زلزله اخیر در بهمن‌ماه راه‌های ارتباطی بسته شده بود. تلفن‌ها قطع شد و موبایل‌ها آنتن نمی‌دادند. چند روز پیش هم دوباره بارندگی و برف در ارتفاع‌ها آغاز شده است.»
وی می‌افزاید: «زلزله‌زدگان برای گرمایش دچار مشکل بودند چون مجبور بودند با هیترهای برقی خود را گرم کنند. از این رو مبالغ برق آن‌ها بسیار بالا رفته و امیدوارند تا عید بخشودگی معافیت از پرداخت هزینه‌های برق شامل آن‌ها شود.»
عقیل ستارلو در وبلاگ خود با انتشار تصویری از یک نانوایی که محل زندگی تعدادی از زلزله‌زدگان شده است نوشته است: «تعجب نکنید تصویر بالایی نانوایی روستای جوشین است که در اثر زلزله صاحب نانوایی خانه خود را از دست داده و به دلیل اینکه به وی و بسیاری از اهالی این روستا کانکس داده نشده است نانوایی را تعطیل کرده و از آن به عنوان نشیمن استفاده می‌کنند.»
وی در بخش دیگری از وبلاگ خود نوشته است: «قرار نبوده تا نم باران زد، دستپاچه شویم و زود چتری از جنس پلاستیک روی سر بگیریم که مبادا مثل کلوخ آب شویم .قرار نبوده اینقدر دور شویم و مصنوعی، ناخن‌های مصنوعی، دندان‌های مصنوعی، خنده‌های مصنوعی، آواز‌های مصنوعی، دغدغه‌های مصنوعی… هر چه فکر می‌کنم می‌بینم قرار نبوده ما این چنین با بغل دستی‌هایمان در رقابت‌های تنگانگ باشیم تا اثبات کنیم موجود بهتری هستیم این همه مسابقه و مقام و رتبه و دندان به هم نشان دادن برای چیست؟»
لازم است در این‌جا شعارهای محمود احمدی‌نژاد را پس از وقوع زلزله یادآوری کنیم، شعارهایی که در آستانه نزدیک شدن به یازدهمین دوره انتخابات ریاست جمهوری فراموش شده است:
– تا پایان آبان ماه باید همه مردم مناطق زلزله زیر سقف منازل باشند.
– وام دو میلیون تومانی بلاعوض به زوج‌های جوان زلزله زده اهدا شود.
– در بازسازی مناطق زلزله زده استان آذربایجان شرقی رکودی در جهان ثبت شد که به راحتی قابل شکستن نیست و اگر هم روزی شکسته شود در ایران، اتفاق خواهد افتاد.
– لازم است تجارب ارزشمندی که در زمینه احداث و بازسازی مناطق زلزله‌زده این استان به دست آمده در عرصه مدیریتی کشور مستندسازی شود تا برای مدیریت حوادث و بحران‌ها در آینده قابل استفاده باشد.
– مناطق زلزله‌زده به کارگاه وسیع سازندگی تبدیل شده است.
این روز‌ها که اخبار نوسان نرخ ارز، بالا و پایین رفتن قیمت سکه و طلا، افزایش یارانه‌های دولت و دغدغه مردم برای خرید آجیل و لباس نو و همچنین مسائلی چون انتخابات و نوع برخورد رئیس‌جمهور ایران در مراسم خاکسپاری هوگو چاوز- رئیس‌جمهور ونزوئلا- در کانون توجه قرار دارد، کمتر کسی از حال و روز زلزله‌زدگان آذربایجان شرقی در آستانه فرارسیدن سال نو یاد می‌کند.