یک سال پس از شکل‌گیری اعتراضات سراسری آبان، شمار دقیق جان‌باختگان این رویداد همچنان از سوی مقام‌های رسمی اعلام نشده است. یکی از آمار مبهم ارائه شده از سوی عبدالرضا رحمانی فضلی، وزیر کشور دولت روحانی بوده است. محمدرضا باهنر، فعال سیاسی اصولگرا و نماینده پیشین مجلس اما روز دوشنبه پنجم آبان گفته است «اگر این اعتراضات جمع و جور نمی‌شد»، این رویداد می‌توانست منجر به یک انقلاب شود.
مجموعه‌ای از عکس‌های جان‌باختگان آبان ۹۸ که شماری کودک نیز در میان آنان وجود دارند
عبدالرضا رحمانی فضلی روز ۱۱ خرداد ۹۹ برای اولین بار در جایگاه یک مقام رسمی دولتی در خصوص شمار جان‌باختگان اعتراضات سراسری آبان ۹۸ گفته بود:
«۲۰۰ تا ۲۲۵ نفر در جریان این اعتراضات کشته شدند که ۸۰ درصد به دست نیروهای دولتی و ۲۰ درصد با سلاح‌های غیرسازمانی کشته شده‌اند.»
او همچنین وعده داده بود که «همین روزها تعداد کشته‌های آبان اعلام می‌شود.»
این آمار اما در حالی اعلام شد که در همان اولین ماه‌های پس از اعتراض‌های آبان ۹۸، سازمان‌های حقوق بشری و برخی رسانه‌ها آمارهایی متفاوت با این عدد و رقم‌ها منتشر کردند:
- سازمان عفو بین‌الملل در گزارشی به تاریخ ۲۵ آذر ۹۸ تعداد کشته‌شدگان آبان را بر اساس منابع معتبر (تا آن زمان) بیش از ۳۰۴ نفر اعلام کرد و در گزارشی تکمیلی به تاریخ ۳۱ اردیبهشت آن را تأیید کرد. این سازمان همچنین نام و مشخصات ۲۳ کودک (یک دختر و ۲۲ پسر) را در میان جان‌باختگان احراز هویت و اعلام کرد.
- سازمان حقوق بشر ایران در تاریخ ۳۰ آذر ۹۸ با انتشار یک گزارش تحقیقی، کشته شدن دست‌کم ۳۲۴ نفر در جریان اعتراضات آبان ۹۸ را تأیید کرد. بر اساس گزارش همین سازمان حدود ۱۰ هزار نفر از معترضان بازداشت شده‌اند یا تحت پیگرد قرار گرفته‌اند.
- خبرگزاری رویترز در گزارشی اختصاصی که در تاریخ ۲۰ دسامبر ۲۰۱۹/ دوم دی ۹۸ منتشر شد، به نقل از چند منبع آگاه در «وزارت کشور» که نامی از آنها برده نشد، از کشته شدن بیش از هزار و ۵۰۰ نفر در جریان اعتراضات آبان خبر داد.
- وب‌سایت «کلمه»، نزدیک به میرحسین موسوی هم پنج‌شنبه ۱۲ دی ۹۸ از آمار «غیررسمی ۶۳۱ جان باخته» به نقل از بولتن‌های محرمانه خبر داد.
پس از گذشت یک‌سال از سرکوب خونین هزاران شهروند در سراسر ایران اما نه تنها اسامی جان‌باختگان و بازداشت‌شدگان این رویداد همچنان به صورت شفاف و دقیق اعلام نشده بلکه هنوز هیچ مقام یا نهاد رسمی حکومتی، مسئولیت این کشتار را برعهده نگرفته است.
وضعیت بازداشتی‌های اعتراضات آبان
سازمان عفو بین‌الملل در گزارشی که روز ۱۲ شهریور ماه/ دوم سپتامبر امسال درباره شهروندان بازداشت شده در اعتراضات سراسری آبان ۹۸ منتشر کرد، از به کارگیری گسترده شکنجه و انجام دادرسی‌های ناعادلانه از سوی نهادهای امنیتی و مراجع قضایی ایران برای این شهروندان خبر داد و اعلام کرد بسیاری از بازداشت شدگان برای هفته‌ها یا حتی ماه‌ها هدف ناپدیدسازی قهری قرار گرفته‌اند.
در این گزارش همچنین تأکید شد که مأموران انتظامی، اطلاعاتی، امنیتی و مسئولان زندان‌ها، با همدستی قضات و دادستان‌ها، مرتکب «مجموعه‌ای تکان‌دهنده از موارد نقض حقوق بشر» در مورد بازداشت‌شدگان شده‌اند.
- بیشتر بخوانید: اعتراضات آبان: روایت‌های هولناک از شکنجه و دادرسی ناعادلانه
از سوی دیگر طبق گزارشی که از سوی خبرگزاری هرانا، ارگان خبری مجموعه فعالان حقوق بشر در ایران منتشر شده، تنها در یک پرونده ۳۶ نفر از بازداشت‌شدگان اعتراضات سراسری آبان ۹۸ در بهبهان، مجموعا به ۱۰۹ سال حبس تعزیری، ۲۵۹۰ ضربه شلاق و پرداخت سه میلیون و سیصد هزار تومان جزای نقدی محکوم شده‌اند.
بر پایه این گزارش، اتهامات مطرح شده علیه این افراد بر اساس دادنامه صادره «مشارکت در اخلال در نظم عمومی، درگیری، تجمع غیرقانونی، تمرد نسبت به مأموران حین انجام وظیفه، مشارکت در تحریق اموال عمومی، تخریب با‌نک‌ها و پمپ‌بنزین‌های شهرستان بهبهان و مشارکت در تخریب اموال عمومی» عنوان شده است.
محمدرضا باهنر: اعتراضات آبان جمع و جور شد
همزمان با اولین سالگرد اعتراضات سراسری آبان ۹۸ و سرکوب آن، محمدرضا باهنر نایب رئیس پیشین مجلس در گفت‌و‌گو با خبرگزاری دولتی کار ایران (ایلنا) گفت که این اعتراضات را جمع و جور کردند.
دبیر فعلی جامعه اسلامی مهندسین، عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام و از چهره‌های برجسته جریان موسوم به اصولگرا در حکومت جمهوری اسلامی، ضمن تأیید سرکوب خیزش سراسری آبان ماه ۱۳۹۸ توسط نیروهای امنیتی گفت که «اگر این اعتراضات جمع و جور نمی‌شد»، این رویداد می‌توانست منجر به یک انقلاب شود.
باهنر با اذعان به این موضوع که «فساد، ناکارآمدی و عدم رسیدگی به مطالبات مردم» در کشور وجود دارد، اعتراضات سراسری آبان ۹۸ را که بنا بر اعلام منابع رسمی در صدها نقطه از سراسر کشور رخ داد، به «شلوغ کاری عده‌ای» تقلیل داد و گفت:
«عده‌ای شلوغ کردند، عده‌ای دیگر نیز به تماشا ایستادند اما اگر این موضوع می‌خواست شعله ور شود می‌بایست یک میلیون آدم در تهران به خیابان‌ها می‌آمد اما مردم می‌بینند و می‌فهمند که برخی دارند امنیت کشور را به هم می‌ریزند. ممکن است تماشا کنند اما به آنها نمی‌پیوندند.»
به گفته باهنر، عدم حضور میلیونی مردم در اعتراضات باعث شد تا نیروهای امنیتی بتوانند شهروندان معترض را سرکوب کرده وگرنه اعتراضات سراسری آبان ۹۸ به سمت «انقلاب یا انقلاب مخملی» حرکت می‌کرد.
او به جای عبارت «سرکوب خشونت‌آمیز شهروندان توسط نیروهای امنیتی» که بنا بر شواهد موجود در جریان این سرکوب‌ها صدها نفر در سراسر ایران جان خود را از دست داده و هزاران نفر دیگر بازداشت و زندانی شدند، از اصطلاح «جمع و جور کردن» استفاده کرد.
باهنر همچنین در ادامه گفت:
«کسانی که احساس می‌کنند حقشان ادا نشده یا مطالباتشان پاسخی دریافت نکرده است یا از طرف حاکمیت ظلمی به آنها روا شده است، طبیعی است که به دنبال گوشه و جایی می‌گردند که مطالباتشان را مطرح کنند. اینها تبدیل به یک سری کینه و عقده‌ها و در نهایت تبدیل به یک بشکه باروت می‌شوند و نیاز به یک چاشنی پیدا می‌کنند تا یک جرقه زده و بشکه باروت را منفجر کند.»
این فعال سیاسی اصولگرا اعتراضات آبان ۹۸ را نتیجه نبود «رفتار مناسب و خردمندانه از سوی دولت» در جریان گرانی بنزین دانست و گفت:
«در قبل و بعد از آبان ماه برخی از گرانی‌ها، ناکارآمدی‌ها و مطالبات ناشنیده مردم روی هم جمع شد. متأسفانه دولت نیز برای اتفاقی [افزایش قیمت بنزین] که می‌بایست انجام می‌شد رفتارهای مناسب و خردمندانه نداشت چرا که هر تصمیمی که حاکمیت بگیرد یک‌سری کارهای پیشینی، پسینی و همچنین حین اقدام نیاز دارد.»
سرکوب شد چون امنیت داریم
باهنر اما سرکوب اعتراضات سراسری آبان ۹۸ را نتیجه «وجود امنیت در کشور» قلمداد کرد و در همین زمینه گفت:
«امنیت جزء بزرگ‌ترین نعمات الهی است که توسط حکومت‌ها برای مردم باید ایجاد شود و این نکته خوبی بود که در آبان ماه مردم علی‌رغم همه مطالباتی که دارند متوجه آن شدند.»
او با اشاره تلویحی به ماجرای قتل رومینا اشرفی و طرح این ادعا که فساد و دزدی در کشور نشانه عدم وجود امنیت نیست، گفت:
«منظورم امنیتی مانند وجود نداشتن دزدی و این مسائل نیست. علی‌رغم اینکه اطراف کشور پر از آتش و خون است کشور ما الحمدالله امنیت خوبی دارد البته این به معنای این نیست که در خبرها می‌شنویم پدری هم فرزندش را کشته است. اینها استثنا هستند و همه جا اتفاق می‌افتد. اما مردم امنیت عمومی را به خوبی حس می‌کنند. بنابراین مسائلی مثل آبان ماه شعله‌ور نشد.»
اعتراضات سراسری آبان ۱۳۹۸ اما پس از آن آغاز شد که حکومت شبانه نرخ بنزین را افزایش داد. این اعتراضات به سرعت به تظاهرات علیه حکومت تبدیل شد.
بر پایه اعلام محمدجواد کولیوند، نماینده کرج در مجلس دهم، دست‌کم ۷۱۹ نقطه ایران درگیر اعتراضات آبان ماه بود.
حسین نقوی حسینی، نماینده سابق مجلس از بازداشت حدود هفت هزار نفر از شهروندان در جریان این اعتراضات خبر داده بود.
- در همین زمینه