ویروس جدید کرونا هنوز روزانه جان ده‌ها تن را در ایران می‌گیرد. شمار قربانیان کووید‌ـ۱۹ در سطح جهان نیز به یک میلیون تن نزدیک می‌شود. همزمان فصل سرد در حال فرارسیدن است و شیوع آنفلوانزا در کنار کرونا وضعیت را بحرانی‌تر خواهد کرد. متخصصان واکسن آنفلوانزا را یک ضرورت اعلام کرده اند، اما محافظه‌کاران نزدیک به رهبری در عوض با انتشار تئوری‌های توطئه در مورد واکسن در حال بازی با جان مردم هستند.
چند روز پیش تلفنی با خواهرم حرف می‌زدم که عضو ستاد بحران کرونا در یکی از کلان‌شهرهای ایران است. با تأکید به من که چند سال پیش از ایران خارج شدم، می‌گفت: «حتماً واکسن آنفلوانزا را آنجا بزنی. واکسن امسال را.» استدلال‌اش این بود که از یک طرف جلوی ابتلا به آنفلوانزای سخت را می‌گیرد و به این ترتیب، نیازی به رفتن به دکتر و بیمارستان و مواجهه با ریسک ابتلا به کووید‌ـ۱۹ برای خود آدم کاهش می‌یابد. از طرف دیگر، بیمارستان‌ها به خاطر کرونا پر خواهند بود و اعضای کادر درمانی همچون او با فرارسیدن فصل آنفلوانزا و عدم واکسیناسیون مردم در برابر آن، زیر خروارها فشار فرو خواهند رفت.
احسان مصطفوی، رئیس مرکز تحقیقات بیماری‌های نوپدید و بازپدید انستیتو پاستور ایران هم با ارجاع به سازمان جهانی بهداشت توصیه مشابهی دارد: «همه افراد بالای سن ۶ ماه، به ویژه آنهایی که در معرض خطر بیشتری هستند، واکسینه شوند. گروه‌های در معرض خطر بیشتر، شامل سالمندان، کودکان بین ۶ ماه تا ۵ سال، زنان باردار، مبتلایان به برخی بیماری‌های زمینه‌ای نظیر مبتلایان به بیماری‌های کمبود ایمنی، افراد مبتلا به بیماری‌های مزمن قلب، مبتلایان به بیماری مزمن کبد و مزمن کلیه هستند.»
اما چند روز بعد از تماس تلفنی خواهرم در کانال تلگرامی اعضای خانواده و بستگان یک ویدئو شیر شد: یک به اصطلاح «پزشک و پژوهشگر طب سنتی» می‌گفت واکسن‌های خارجی عامل حمله بیوتروریستی هستند.
«دکتر» رضا منتظر در ویدئویی که آرم شبکه افق صداوسیمای جمهوری اسلامی و نشان پخش زنده بر خود داشت، پنج دقیقه تئوری توطئه‌ای را نشر می‌داد که جان بسیاری از مردم را به خطر می‌اندازد. داستان علمی‌ـ‌تخیلی او از این قرار است: بیل گیتس، میلیاردر شرکت مایکروسافت، به دنبال کاهش جمعیت جهان برای مقابله با گرمایش زمین است و می‌خواهد این کار را از طریق واکسیناسیون انجام دهد. این واکسن‌ها که ظاهراً برای بیماری‌هایی مثل آنفلوانزا و کرونا ساخته می‌شوند، دریافت‌کننده را به بیماری مزمن یا نقص سیستم ایمنی مبتلا می‌کنند تا بکشندش و در عین حال، باعث عقیم‌سازی و جلوگیری از تولیدمثل هم می‌شوند.
این روایت مضحک اما به چند دلیل خطرناک است:
- همان‌طور که در ابتدا اشاره شد، در آستانه فصل سرما و با وجود پندمی ویروس جدید کرونا، تزریق واکسن آنفلوانزا از همیشه ضروری‌تر است.
- اعتماد به واکسیناسیون از بین می‌رود و به جز کرونا و آنفلوانزا، بسیاری دیگر از بیماری‌های خطرناک در این صورت جان مردم را می‌گیرند.
- بیشترین آسیب چنین شایعات کذبی به آسیب‌پذیرترین گروه‌های جامعه و در کنار آنها به کارگران خدمات درمانی و دیگر کارگران اساسی و نیز اقلیت‌های تحت تبعیض و ستم وارد می‌شود.
- گرمایش زمین و مقابله با تغییرات اقلیمی ناشی از آن که همین حالا پدیدار شده‌اند، هدفی کاذب معرفی می‌شود. اما گرمایش زمین در واقعیت به گفته سازمان ملل به «آپارتاید اقلیمی» و انبوهی مرگ و رنج خواهد انجامید.
شبکه افق با تهیه‌کنندگی سازمان رسانه‌ای اوج، به نومحافظه‌کاران ایرانی نزدیک به علی خامنه‌ای و سپاه پاسداران تعلق دارد. ویدئوی سخنان گمراه‌کننده و خطرناک این به‌اصطلاح دکتر را خبرگزاری‌های محافظه‌کار همین جریان، از جمله «تسنیم» به شکل گسترده پوشش دادند.
تسنیم یک بار در گزارشی با ارجاع به واکسن آنفلوانزا و با تیتر «آیا احتمال انجام “حملات بیولوژیک” از طریق واکسن‌های وارداتی وجود دارد؟» ویدئو را بازنشر کرد و بار دیگر با تیتر «آیا قرار است طرح “بیل‌گیتس” برای کاهش جمعیت جهان از طریق واکسیناسیون اجرایی شود؟»[1]
این شایعه‌پراکنی جنایت‌کارانه بی‌شباهت به ادعاهای ابتدایی رهبر جمهوری اسلامی درباره ویروس کرونا و تلاش «دشمن» برای جاسوسی از «ژنتیک ایرانی» نیست و شاید به همین خاطر از سوی حامیان رهبری بازپخش می‌شود.
و چه بسا تصادفی نباشد که سخنگوی وزارت بهداشت دوشنبه ۳۱ شهریور و پس از پخش ویدئوی سخنان منتظر اعلام کرد که واکسن آنفولانزای موجود در کشور از هلند وارد شده است.
تئوری توطئه به سبک آمریکایی
اخلاق بردگان کسانی در جمهوری اسلامی که ایالات متحده را «ارباب» جهان می‌پندارند و با آن دشمنی می‌ورزند، بیش از همه در توجیه تئوری توطئه‌هایی شبیه سخنان رضا منتظر بازتاب می‌یابد. این تئوری توطئه‌ها همه تقلیدی از نسخه‌های آمریکایی است و توسل حکومتی به آنها نیز تقلید دیگر نومحافظه‌کاران تهران از ترامپیسم واشنگتن. به علاوه، تأکید می‌کنند منابعی که برای اثبات صحت گفته‌هایشان ما را به آنها ارجاع می‌دهند، همگی «انگلیسی» هستند؛ تو گویی هر چه به انگلیسی نوشته شده باشد، حتماً حقیقت دارد.
ابن خلدون شش قرن پیش درباره چنین دینامیکی نوشته بود که «مغلوبان همیشه می‌خواهند از وجه مشخصه‌های طرف پیروز تقلید کنند».[2] حال مغلوبان چه مقام‌های جمهوری اسلامی در تهران باشند، چه اپوزیسیون راست‌گرای ترامپیست‌اش در واشنگتن، چه رابطه‌شان با «ارباب» از جنس نفرت باشد و چه از جنس عشق!
رضا منتظر در آن گفت‌و‌گوی زنده با افق اصرار داشت که مخاطبان می‌توانند برای راستی‌آزمایی سخنانش به سایت «واکسن‌نیوز» مراجعه کنند. تسنیم فیلمی از بخشی از سخنرانی بیل گیتس درباره تغییرات اقلیمی در «تد» گذاشته که آن را از شبکه‌های اجتماعی و وب‌سایت‌های منتشر کننده تئوری توطئه در آمریکا برداشته است و در آخر آن لپ کلام کذب منتظر را به «انگلیسی» می‌خوانی:
«او [گیتس] می‌پذیرد که واکسن‌ها برای کاهش ده تا پانزده درصدی جمعیت زمین به کار خواهند رفت. درست همان چیزی که اربابان گلوبالیست‌اش در بیلدربرگ سال‌ها ورد زبان‌شان بوده».
قلب تئوری توطئه درباره تزریق واکسن که جریان‌های مختلف «آنتی‌وکس» را تشکیل می‌دهند، ایالات متحده است. اما علاوه بر آن، به طور خاص، بیل گیتس از ابتدای همه‌گیرشدن ویروس جدید کرونا به دلیل همان سخنرانی «تد» هدف تئوری‌های توطئه حامیان ترامپ در ایالات متحده بود[3].
یک دلیل اصلی توسل حکومت‌ها به تئوری توطئه انحراف توجه مردم از مشکلات واقعی و نیز فریب افکار عمومی در راستای سوء استفاده‌های سیاسی است. شاید تئوری توطئه بالا را هم باید از این نظر فهمید.
ایالات متحده با نزدیک به ۲۰۰ هزار قربانی بالاترین میزان قربانیان کرونا در جهان را دارد. دولت ترامپ به بی‌کفایتی در مدیریت بحران کرونا متهم است و اکثریت مردم آمریکا (۵۶,۳ درصد در برابر ۳۹,۶ درصد) عملکرد رئیس‌جمهورشان به همه‌گیری را مردود می‌دانند[4].
ایران، یکی از کانون‌های ابتدایی و اصلی همه‌گیری کرونا، نزدیک ۲۴ هزار و ۵۰۰ قربانی داده. جمهوری اسلامی نیز به بی‌کفایتی در مدیریت بحران متهم است و هرچند آمار روشنی از افکار عمومی در این مورد وجود ندارد، نظرسنجی زمانه نارضایتی گسترده از عملکرد حکومت و دولت را تأیید می‌کند[5].
هر دو حکومت به دلیل بازگشایی زودهنگام اقتصاد، به اولویت دادن ارزش اقتصادی بر ارزش جان انسان‌ها متهم شده اند. در آمریکا، در میان حامیان ترامپ، مقررات فاصله‌گذاری فیزیکی ضدیت با فرهنگ و سبک زندگی آمریکایی تعبیر شده است و در ایران، در میان حامیان خامنه‌ای، پیروی از سکولاریسم و مخالفت با محرم و اربعین.
در چنین شرایطی، در آستانه انتخابات ریاست‌جمهوری در آمریکا و چندین ماه مانده به انتخابات مشابه در ایران، توسل حکومتی به تئوری توطئه تنها برای انحراف توجه‌ها از مشکلات واقعی است. و البته جان مردم را به خطر می‌اندازد.
در ایران، خطرناک خواندن واکسن کارکرد دیگری هم دارد و گویی خطابی به مردم است که اگر واکسن آنفلوانزا در دسترس‌تان نیست، نگران نباشید، حتی بهتر! چرا که به گفته نایب رئیس انجمن داروسازان «در حال حاضر ۲ میلیون دوز واکسن آنفلوآنزا در کشور وجود دارد که حتی برای کادر داروخانه ها هم کافی نیست» و به علاوه، «قیمت واکسن برای عرضه عمومی حدود ۴۲ هزار تومان تخمین زده شده اما درصورت واردات با ارز نیمایی، بیش ۲۰۰ هزار تومان خواهد بود.»
یک بخش دیگر این توهم توطئه نیز زیست‌محیطی است.
- بیشتر بخوانید: اعتصاب اقلیمی جهانی − غایب: ایران و عربستان و چند کشور دیگر
نومحافظه‌کاران در ایران که عضو فهرست رسوایی‌آور چهار کشوری است که هنوز تعهدات توافق اقلیمی پاریس را رسماً تصویب نکرده اند، همچون دولت ترامپ در آمریکا، کناره‌گرفته از توافق پاریس، تغییرات اقلیمی را «حقه» می‌دانند. آنها و حتی دولت حسن روحانی به علاوه تحریم‌ها را نیز به بهانه‌ای برای زیر پا گذاشتن تمام مقررات زیست‌محیطی بدل کرده اند.
با این وجود، فصل آتش‌سوزی‌های طبیعی در هر دو کشور ایالات متحده و ایران نشان داد که تغییرات اقلیمی همین حالا واقعی شده است. دو دولت برای انحراف توجه‌ها به تئوری توطئه و اطلاعات کذب روی آورده اند.
جمهوری اسلامی سال‌ها به تئوری‌های توطئه اتکا کرده است. این بار اما مسأله جان مردم است. واکسن آنفلوانزا ضروری است و باید برای تمام شهروندان و مهاجران و پناهجویان، فارغ از داشتن مدرک اقامتی، فراهم شود. در غیر این صورت، نه تنها کرونا قربانیان بیشتری خواهد گرفت، که اعضای کادر درمانی با فشاری کمرشکن مواجه خواهند شد. اعتماد عمومی به واکسن کرونا نیز برای پایان دادن به چرخه فعلی مرگ در داخل کشور باید محفوظ بماند. و البته پرداختن به وضعیت اضطراری اقلیمی، به معنای جلوگیری از فاجعه قطعی در آینده است.
یادداشت‌ها:
[1] گزارش‌های تسنیم: «آیا احتمال انجام “حملات بیولوژیک” از طریق واکسن‌های وارداتی وجود دارد؟» / «آیا قرار است طرح “بیل‌گیتس” برای کاهش جمعیت جهان از طریق واکسیناسیون اجرایی شود؟»
[2] Khaldūn, Ibn. The Muqaddimah: An Introduction to History; in Three Volumes. Princeton: Princeton University Press, 1969 (1406), p. 116.
[3] می‌توانید پاسخ خود بیل گیتس به این تئوری توطئه را در این لینک ببینید
[4] نتایج نظرسنجی را اینجا ببینید
[5] در نظرسنجی زمانه، اکثریت مطلق پاسخ‌دهندگان به نظرسنجی زمانه پاسخ تهران به بحران را غیرقابل قبول می‌دانند. در واقع سهم کسانی که نمره ای بالاتر از سه، یعنی نمره قبولی به دولت جمهوری اسلامی داده‌اند، فقط ۱۱ درصد بود.
از همین نویسنده:
روزی که خمینی خمینی شد
کسی که هیچ‌کس نیست
طرح مجلس اصول‌گرایان: سایه نظارت استصوابی بر انتخابات شوراها
بحران پناهجویان، اقتدار دولتی و جنبش‌های اجتماعی
اشباح جنگ سرد بر سر میز مذاکرات اتمی ایران