جلسه دادگاه رسیدگی به پرونده سها مرتضایی، دبیر سابق شورای صنفی مرکزی دانشگاه تهران روز چهارشنبه ۱۹ شهریور در شعبه ۱۵ دادگاه انقلاب تهران به ریاست ابوالقاسم صلواتی برگزار شد. دختری که روبه‌روی کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران، پلاکارد به دست ایستاد و متحصن شد. روی پلاکارد او نوشته شده بود:
«به دلیل فعالیت صنفی دانشجویی ستاره‌دار شده‌ام و خواهان بازگشت به تحصیل هستم.»
نقش سها مرتضایی در یک گرافیتی
در زمان تحصن او، چند متر آن‌طرف‌تر لباس شخصی‌ها محسوس و نامحسوس منتظر بودند تا اگر کسی به اعتراض او پیوست و کار بالا گرفت، فوری وارد عمل شوند. دانشجویانی بی‌تفاوت از کنارش گذشتند، برخی هم از دور او را پاییدند و منتظر نتیجه کار ماندند. عده‌ای دیگر میان پیش رفتن و حمایت، یا گذشتن و رفتن، دودل ماندند.
برخی منتفعان وضع موجود هم با پوزخند از کنار این تحصن تک نفره گذشتند.
با وجود جو سنگین و فضای امنیتی، گاهی توجه برخی دانشجویان کاملا به موضوع جلب شد، متوقف شدند و توقفشان امیدی شد که شاید صدای اعتراض دانشجوی متحصن به گوش مسئولان ذیربط برسد.
این ماجرا و تحصن در نهایت پس از ۱۹ روز از سوی سرکوب‌گران «خطرناک» تلقی شد و دختر معترض بی‌آنکه پاسخی برای مطالبه‌گری خود گرفته باشد، بازداشت شد.
این ماجرا داستان مطالبه‌گری تک نفره سها مرتضایی، داوطلب دکترای رشته علوم سیاسی و دبیر سابق شورای صنفی دانشگاه تهران بود از اوایل آبان ماه ۹۸ به مدت ۱۹ روز، در اعتراض به محرومیت از تحصیل و ستاره‌دار شدنش.
مرتضایی با وجود کسب رتبه ۱۰ کنکور دکتری علوم سیاسی، به دستور وزارت اطلاعات با گزینه «نقص در پرونده» مواجه شد و نتوانست به تحصیلات خود در مقطع دکتری ادامه دهد.
این فعال دانشجویی در نهایت شامگاه ۲۶ آبان مقابل خوابگاه دخترانه دانشگاه تهران توسط مأموران امنیتی بازداشت شد.
- بیشتر بخوانید: سها مرتضایی بازداشت شد
او در دوران بازداشت به دنبال کارشکنی مقامات قضایی در قبول وثیقه ۵۰۰ میلیونی و آزادی موقتش از زندان اقدام به اعتصاب غذا کرد و در نهایت روز چهارشنبه دوم بهمن ۹۸ با تودیع قرار وثیقه از زندان قرچک ورامین آزاد شد.
حسن نایب هاشم، مدافع حقوق بشر با «بر حق» توصیف کردن تحصن انجام شده از سوی سها مرتضایی، شیوه برگزاری اعتراضات به شکل تک نفره را برآیند سرکوب حرکت‌های جمعی مطالبه‌محور قلمداد می‌کند و در شرح این نگاه خود، به زمانه می‌گوید:
«از آنجا که مطابق قوانین جاری در دستگاه قضایی ایران توافق یا هم‌فکری بیش از یک نفر حول یک مطالبه مشترک ممکن است توسط قضات به مثابه اتهام “اجتماع و تبانی” در نظر گرفته شود، پس اعتراضات فردی به عنوان تنها راه ممکن برای بیان اعتراض پیش روی فعالان مدنی قرار می‌گیرد.»
به گفته نایب هاشم، در شرایطی که جو اختناق و سرکوب بر جامعه حاکم است، اعتراض تک نفره سها مرتضایی را می‌توان یک حرکت رو به جلو برای شکستن سد سرکوب قلمداد کرد:
«در گذشته شاید این‌طور بود که همه مطالبه‌گری‌ها اگر در قالب حرکت‌های جمعی اتفاق می‌افتاد، جدی گرفته می‌شد اما امروز و با توجه به وضعیت سرکوب‌ها در ایران از یک‌سو و رشد امکانات تکنولوژیکی از سوی دیگر، اعتراضات تک نفره هم به عنوان یک امر تأثیرگذار، رو به گسترش است.»
این فعال حقوق بشر در تشریح گفته‌های خود، از پیام ویدئویی آیدا یونسی، خواهر علی یونسی، دانشجوی نخبه‌ای که از سوی نهادهای امنیتی بازداشت شده است، به عنوان اعتراض تک نفره دیگری یاد می‌کند.
به گفته نایب هاشم، آن ویدئوی اعتراضی پیامی تأثیرگذار و قوی را به حاکمان و شهروندان ابلاغ می‌کند.
او می‌گوید:
«درست است که آیدا یونسی به تنهایی و از درون خانه این اعتراض را انجام داده اما پیام او بسیار بر مخاطبانش تأثیرگذار بوده است.»
علی یونسی، دانشجوی المپیادی و نخبه دانشگاه صنعتی شریف روز ۲۲ فروردین به همراه یکی دیگر از دانشجویان هم‌دانشگاهی خود به نام امیرحسین مرادی توسط نیروهای امنیتی توأم با ضرب و شتم بازداشت شد.
علیرضا قادری، مسئول بسیج دانشگاه صنعتی شریف چند روز پس از بازداشت این دانشجویان، اتهاماتی را به آنها نسبت داد.
آیدا یونسی، خواهر علی یونسی اما با انتشار یک پیام ویدئویی ضمن تأکید بر بی‌گناهی برادرش، از این مسئول بسیج خواست تا به دلیل دروغ‌پراکنی عذرخواهی کند.
حسن نایب هاشم اما با اشاره به نمونه‌های دیگری از اعتراضات و کنش‌های تک نفره برخی از فعالان مدنی و سیاسی در سال‌های گذشته، می‌گوید که این مسأله تنها مختص سها مرتضایی نبوده و در گذشته نیز اعتراضاتی از این دست صورت گرفته که بسته به نوع مطالبه فعالان با سرکوب نیز مواجه شده است:
«در گذشته نیز برخی از فعالان همچون نسرین ستوده، بابک صفری و محمد نوری‌زاد، هر کدام جداگانه و به تنهایی اقدام به کنشگری اعتراضی کردند. مثلا آقای نوری‌زاد در سال‌های گذشته مطالبات خود را جلو و پشت خود آویزان می‌کرد و در چند نقطه از کشور این اعتراضات را انجام داد که البته آن زمان تا حدی این مسأله تحمل شد. در این میان مواردی هم بود که بسته به مطالبه و اقدام فرد معترض، بلافاصله با سرکوب روبه‌رو شدند. مثلا آقای بابک صفری بلافاصله بعد از طرح موضوع مورد مطالبه خود در ملاء عام و حرف زدن راجع به آن، در فاصله چند ساعت بازداشت شد.»
بابک صفری با حمل پلاکاردهایی با شعارهای رادیکال‌تر همچون مرگ بر دیکتاتور در میدان انقلاب دست به اعتراض زده بود. در زمان بازداشت او بین نیروهای لباس شخصی و انتظامی برای انتقالش به بازداشتگاه نهاد امنیتی درگیری شدیدی رخ داد و سرانجام او با دخالت جانشین فرماندهی نیروی انتظامی تهران ابتدا به کلانتری ۱۴۸ انقلاب و سپس برای انجام بازجویی به پایگاه سوم پلیس امنیت تهران منتقل شد.
تحصن ۱۹ روزه سها مرتضائی اما به عنوان یک نمونه متأخر از کنشگری فردی دست‌کم در میان فعالان دانشجویی محسوب می‌شود. مطالبه‌گری او اما در نهایت از سوی نهادهای امنیتی تحمل نشد و بازداشت شد؛ گرچه با تودیع وثیقه آزادش کردند.
مرتضایی پیش‌تر و در اعتراضات سراسری دی ۹۶ نیز همراه ده‌ها دانشجوی دیگر بازداشت شده بود.
او در سال ۹۷ در دادگاه بدوی شعبه ۲۶ دادگاه انقلاب تهران به ریاست قاضی ماشاء‌الله احمدزاده به شش سال زندان و دو سال محرومیت از عضویت در احزاب و گروه‌های سیاسی محکوم شد.
بررسی وضعیت این فعال دانشجویی محروم از تحصیل نشان می‌دهد که او اکنون با کلکسیونی از موارد نقض حقوق اساسی خود از سوی نهادهای امنیتی و قضایی مواجه شده است.
در شرایط حاضر و در زمانی که نهادهای امنیتی و قوه قضاییه با سوء استفاده از تعطیلی دانشگاه‌ها و انزوای اجتماعی پیش آمده در ماه‌های پس از بحران شیوع کرونا درصدد سرکوب هرچه بیشتر فعالان مدنی‌‌اند، حمایت از کسانی که در برابر تضییع حقوق خود و دیگران سکوت نکرده و سعی دارند با توسل به راه‌های مسالمت‌آمیز و مدنی این حقوق پایمال شده را بازستانند، لازم و ضروری به نظر می‌رسد.
- در همین زمینه