فرهاد سلمانیان − سومین آزمایش هسته‌ای کره شمالی طی کم‌تر از هفت سال، نگرانی از توسعه جنگ‌افزارهای اتمی پیونگ‌یانگ را افزایش داد. انفجار ناشی از آزمایش زیرزمینی سه‌شنبه، ۲۴ بهمن (۱۲ فوریه)، در تأسیسات «پونگی‌ری» در شمال شرق آن کشور، در نوع خود در کره شمالی شدیدترین بود. این انفجار لرزه‌ای به بزرگی ۹ / ۴ تا ۲ / ۵ درجه در مقیاس ریشتر ایجاد کرد. در واکنش، کره جنوبی از تصمیم توسعه‌سریع‌تر برنامه موشک‌های بالستیک خود با برد ۸۰۰ کیلومتر خبر داد.

جان کری، وزیر امور خارجه آمریکا، در موضع‌گیری جدیدی خواهان قاطعیت جامعه بین‌الملل در واکنش به پیونگ‌یانگ شد تا برای ایران نیز پیام بازدارنده‌ای در پرونده هسته‌ای‌اش باشد.

در باره شدت دقیق انفجار اتمی گزارش‌های متفاوتی وجود داشت: منابع رسمی در کره شمالی قدرت انفجار بمب را تا ۱۰ هزار تن ماده منفجره «تی‌ان‌تی» اعلام کرده‌اند. اما بعضی منابع قدرت آن را بیشتر از این مقدار نیز ارزیابی کردند.

بعضی منابع شدت انفجار را دو برابر آزمایش دوم پیونگ‌یانگ در خرداد ۱۳۸۸ (مه ۲۰۰۹) ذکر کرده‌اند که قدرت آن برابر با بیش از ۲۰۰۰ تن تی‌ان‌تی ارزیابی شده بود. نخستین آزمایش اتمی پیونگ‌یانگ نیز در مهر ۱۳۸۵ (اکتبر ۲۰۰۶) با قدرتی برابر انفجار نزدیک ۱۰۰۰ تن تی‌ان‌تی انجام گرفت.

به نظر نمی‌رسد سیاست کشورهایی مانند آمریکا در راستای انزوای بیشتر کره شمالی، به عنوان راهبرد بازدارنده برای جلوگیری از توسعه اتمی پیونگ‌یانگ تأثیر چندانی داشته باشد. کره شمالی در دهه‌های گذشته نیز تسلیم فشارهای بین‌المللی نشده و کیم جونگ اون همراه با مشاوران نظامی بر صحنه سیاسی و منابع مالی داخلی سیطره دارند.

تحقیق در باره‌ی این که در آزمایش پلوتونیوم به کار رفته یا اورانیوم غنی‌شده ادامه دارد. در صورت کاربرد اورانیوم غنی‌شده حساسیت موضوع برای غرب و اسرائیل با توجه به نیاز مشترک به این ماده در تأسیسات اتمی ایران بیشتر می‌شود.

اهداف آزمایش هسته‌ای

سومین آزمایش اتمی پیونگ‌یانگ نه تنها با واکنش منفی بعضی کشورها و شورای امنیت سازمان ملل متحد، بلکه با تهدید تحریم‌های بیشتر همراه شد. هر چند خبرگزاری «رویترز» نوشت که چین، متحد دیپلماتیک و اقتصادی کره شمالی ممکن است در برابر تحریم‌های احتمالی جدید علیه آن کشور در شورای امنیت با استدلال «جلوگیری از تحریک بیشتر سران پیونگ‌یانگ به اقدام‌های شدیدتر» مقاومت کند.

به نظر نمی‌رسد سیاست کشورهایی مانند آمریکا در راستای انزوای بیشتر کره شمالی، به عنوان راهبرد بازدارنده برای جلوگیری از توسعه اتمی پیونگ‌یانگ تأثیر چندانی داشته باشد. کره شمالی در دهه‌های گذشته نیز تسلیم فشارهای بین‌المللی نشده و کیم جونگ اون همراه با مشاوران نظامی بر صحنه سیاسی و منابع مالی داخلی سیطره دارند.

خبرگزاری «اَسوشییتدپرس» در تحلیلی نوشت که یکی از اهداف آزمایش اتمی کره شمالی واداشتن ایالات متحده آمریکا به رفتار با آن کشور به عنوان قدرتی هسته‌ای با حقوق برابر است: با صرف نظر از ایجاد زمینه‌ای برای «غرور ملی» و کارکرد تبلیغاتی، هدف از آزمایش‌های موشکی و هسته‌ای نه ورود به جنگ با ایالات متحده، بلکه به رسمیت شناخته شدن و واداشتن واشینگتن به پذیرش اقتدار و توانمندی نظامی کره شمالی نیز هست.

آیا مقصد ما پیونگ‌یانگ است؟

مذاکرات «شش‌جانبه» با حضور کره شمالی در برابر آمریکا، چین، روسیه، ژاپن و کره جنوبی در گذشته مانع توسعه سلاح‌های اتمی پیونگ‌یانگ نشده و آخرین آزمایش هسته‌ای این موضوع را ثابت کرد. اما آیا رویه پیونگ‌یانگ می‌تواند الگو و زمینه اقدام‌‌های مشابه در ایران باشد و به شکل‌گیری دوقلوی موشکی-هسته‌ای تهران-پیونگ‌یانگ علیه سیاست‌های غرب کمک کند؟

بدون درک موانع ایران در راه تبدیل به «قدرت هسته‌ای» پاسخ این پرسش آسان نیست.

کره شمالی و ایران پیش‌تر در شهریور سال ۱۳۹۱ موافقت‌نامه همکاری در زمینه علمی و فن‌آوری امضاء کرد‌ه‌اند که می‌تواند زمینه تبادل در زمینه دانش هسته‌ای را نیز فراهم کند. «فارس» و «ایرنا»، خبرگزاری‌های نزدیک به حکومت ایران، در گزارش‌های خود از آزمایش اتمی جدید کره شمالی، بر بعد ضدآمریکایی و مقاومت در برابر غرب نیز متمرکز شدند. همان بعدی که برنامه اتمی جمهوری اسلامی نیز می‌کوشد با تمرکز بر آن دست به افتخارسازی «ملی» بزند و زیان‌‌های تحریم‌های بین‌المللی را بپوشاند.

تلاش کره شمالی و سوریه برای ساخت راکتور هسته‌ای «الکبیر» که با حمایت ایران همراه بود، در شهریور ۱۳۸۶ پس از فرار علی‌رضا عسکری، ‌از فرماندهان سابق سپاه پاسداران و افشای اطلاعاتی در باره‌ی آن با بمباران اسرائیل ناکام ماند.

برای توسعه اتمی، مجاورت کره شمالی با قدرتی مانند چین موقعیت غیرقابل مقایسه‌ای نسبت به ایران به آن می‌دهد. گذشته از موضع‌گیری مخالف چین در آزمایش هسته‌ای سوم پیونگ‌یانگ، پکن به متحدی استراتژیک، مانعی جدی برای اقدام‌های موشکی و هسته‌ای کره شمالی نبوده است.

عواملی تاریخی برای پیوند آن دو کشور مانند «جنگ کره»‌در دهه پنجاه قرن بیستم میلادی که در آن جمهوری دموکراتیک خلق کره (کره شمالی) و چین در یک سو با جمهوری کره (کره جنوبی) و نیروهای ناتو به‌ویژه آمریکا در سوی دیگر درگیر شدند، در مورد ایران و قدرت منطقه‌ای دیگر به چشم نمی‌خورد. جنگ کره که با آتش‌بس پایان یافت، پشتوانه‌ای تاریخی برای حمایت چین از اقدام‌های نظامی کره شمالی نیز هست. در این مورد حمایت روسیه برای تولید برق هسته‌ای به ایران جایگزین قدرتمندی در مقایسه با چین نیست.

کره شمالی و ایران پیش‌تر در شهریور سال ۱۳۹۱ موافقت‌نامه همکاری در زمینه علمی و فن‌آوری امضاء کرد‌ه‌اند که می‌تواند زمینه تبادل در زمینه دانش هسته‌ای را نیز فراهم کند. «فارس» و «ایرنا»، خبرگزاری‌های نزدیک به حکومت ایران، در گزارش‌های خود از آزمایش اتمی جدید کره شمالی، بر بعد ضدآمریکایی و مقاومت در برابر غرب نیز متمرکز شدند. همان بعدی که برنامه اتمی جمهوری اسلامی نیز می‌کوشد با تمرکز بر آن دست به افتخارسازی «ملی» بزند و زیان‌‌های تحریم‌های بین‌المللی را بپوشاند.

امکان کمک پیونگ‌یانگ به تهران

کره شمالی این امکان را دارد که از جمله به دلیل اختلاف با غرب و افزایش فشارها بر سر گسترش برنامه اتمی‌اش فن‌آوری‌هایی را در اختیار حکومت ایران نیز قرار دهد. پشتیبانی‌ای که می‌تواند حول تعیین آمریکا به عنوان «دشمن مشترک» به آن شکل داد. کارشناسان ایرانی در گذشته از الگوی موشک «نودونگ» کره شمالی در ساخت موشک‌های میان‌برد «شهاب ۳» استفاده کردند.

کره شمالی که پیش‌تر در اقدام‌های هسته‌ای خود از پولوتونیم استفاده می‌کرده، از کاربرد اورانیوم غنی‌شده نیز به عنوان روش دومی با هدف ساخت سلاح هسته‌ای غافل نمانده است.

این نیاز مشترک به غنی‌سازی اورانیوم می‌تواند از نقاط پیوند، تبادل دانش و تلاش مشترک برای تجهیز جمهوری اسلامی باشد.

 اسرائیل به شدت از آزمایش هسته‌ای جدید پیونگ یانگ انتقاد کرد. روزنامه اسرائیلی «جروزالم‌پست» به نقل از کارشناسی امنیتی امکان انجام آزمایش‌های نیابتی در کره شمالی برای ایران را مطرح کرد. این روزنامه نوشته که همین آزمایش می‌تواند برای ایران نیز تکرار شود.

با وجود این اسرائیلی‌ها حتی برای زمان پس از دستیابی به سلاح اتمی از سوی کشورهایی که آن‌ها را در خاور میانه به عنوان تهدید تعریف کرده‌اند، زیردریایی‌هایی از آلمان خریده‌اند که امکان پرتاب موشک‌هایی با کلاهک هسته‌ای را از مناطقی مانند خلیج فارس به اهداف مختلف فراهم می‌کنند. این زیردریایی‌ها ضربه‌متقابل را در صورت حمله هسته‌ای به اسرائیل ممکن می‌کنند.

در عین حال تبادل نظامی و هسته‌ای کره شمالی و ایران با منافع روسیه و حتی چین، دو متحد فعلی حکومت ایران که منافعی در وابستگی هسته‌ای ایران دارند، تطابق کامل ندارد.

حضور کارشناسان نظامی ایران در بعضی آزمایش‌های موشکی و حتی هسته‌ای با هدف انتقال فن‌آوری و دستیابی به توان ساخت تجهیزات مشابه در همکاری با کره شمالی پنهان نمانده است.

برای نمونه خبرگزاری «یونهاپ» کره جنوبی به نقل از منابع دیپلماتیک تأیید کرده که ۱۲ تن در فروردین ۱۳۹۱ از طرف «گروه صنعتی شهید همت» که طبق قطعنامه تنبیهی ۱۷۴۷ سازمان ملل متحد تحت تحریم قرار گرفته، در آزمایش ناموفق موشک دوربرد کره شمالی حضور داشتند.

فعالیت هسته‌ای در منطقه‌ای پرتنش

مجاورت با ترکیه و کشورهای عرب اکثراً سنی که قدرتی اتمی با مذهب شیعه را تحت دولت فعلی نمی‌پذیرند و از سوی دیگر نزدیکی به اسرائیل که علناً‌ اعلام کرده در صورت عبور از حدود تعریف‌شده با حمله پیشگیرانه مانع ساخت سلاح اتمی در ایران می‌شود، ارتقاء تسلیحاتی جمهوری اسلامی را در حد یک کره شمالی اتمی دشوار می‌کند. در این راه اقدام‌های هماهنگ سایبری، ترور متخصصان هسته‌ای و یا فروش تجهیزات آلوده به ایران نیز عوامل غیرمنتظره‌ای هستند که تا کنون وجود داشته‌اند.

بعضی از اعضای خاندان سلطنتی سعودی گفته‌اند که در صورت دستیابی ایران به سلاح هسته‌ای، ‌ریاض نیز دست به کار خواهد شد. اتفاق دیگری که می‌تواند وضع را پیچیده‌تر کند، تغییر وضعیت هسته‌ای ریاض است.

رابطه هر چه نزدیک‌تر با کره شمالی مستلزم شباهت بیشتر حکومت ایران به حاکمان آن و افزایش نظامی‌گری و نظام سیاسی بسته نیز هست. افزایش چنین شباهت‌هایی در حکومت فعلی از مخرب‌ترین پدیده‌هایی‌ست که نزدیکی به نظام‌های سیاسی چین و کره شمالی می‌تواند برای ایران همراه داشته باشد: محوریت یافتن فعالیت‌های موشکی، هسته‌ای و حتی توسعه صنعت هوا-فضا و در عین حال دوری از غرب. توسعه یک‌سویه‌در بعد امنیتی-نظامی و سیطره‌آن بر عرصه‌های دیگر جهان زیست مانند علم، فرهنگ و اقتصاد از پیامدهای نزدیکی به نظام‌هایی مانند روسیه، کره شمالی و چین است. این کوتاهی غیرقابل چشم‌پوشی جریان عمده چپ ایران نیز بوده که مناسبات مخرب با نظام‌های کمونیستی شرق دور را با توجه به خودکامگی نظام فعلی مستمر و سازمان‌یافته به نقد نکشیده است.

با شدت گرفتن تحریم‌های نفتی غرب علیه ایران و دشوارتر شدن تبادل هزینه‌های فروش نفت برای ایران ژاپن نفت بیشتری از عربستان می‌خرد. به نوشته رویترز توکیو قصد دارد حتی پشتیبانی فنی برای ساخت نیروگاه‌ اتمی به ریاض ارائه کند. این تصمیم ژاپن در صورت انجام و تحقق ساخت نیروگاه هسته‌ای در بلندمدت باعث استقلال بیشتر عربستان از منابع نفتی و افزایش صادرات آن برای نمونه به همان کشور ژاپن می‌شود. اگر در میان کشورهای مسلمان منطقه عربستان صاحب نیروگاه هسته‌ای شود، فشارها بر ایران وضعیت متفاوتی پیدا می‌کنند.

به تازگی عبدالله گل، رئیس جمهوری ترکیه، در موضع‌گیری مشابهی گفت آنکارا نمی‌تواند بپذیرد که یکی از همسایگانش سلاحی (اتمی) داشته باشد که ترکیه آن را در اختیار ندارد. این مواضع راه دشوار تهران را در ادامه غنی‌سازی ۲۰ درصدی نشان می‌دهند.

البته موانع موجود می‌توانند باعث گرایش بیشتر تهران به پیونگ‌یانگ و امکان کمک گرفتن پنهانی ایران از کره شمالی را برای انجام آزمایش‌های هسته‌ای تقویت کنند.

خطر نزدیکی به کره شمالی

رابطه هر چه نزدیک‌تر با کره شمالی مستلزم شباهت بیشتر حکومت ایران به حاکمان آن و افزایش نظامی‌گری و نظام سیاسی بسته نیز هست.

افزایش چنین شباهت‌هایی در حکومت فعلی از مخرب‌ترین پدیده‌هایی‌ست که نزدیکی به نظام‌های سیاسی چین و کره شمالی می‌تواند برای ایران همراه داشته باشد: محوریت یافتن فعالیت‌های موشکی، هسته‌ای و حتی توسعه صنعت هوا-فضاو در عین حال دوری از غرب.

توسعه یک‌سویه‌در بعد امنیتی-نظامی و سیطره‌آن بر عرصه‌های دیگر جهان زیست مانند علم، فرهنگ و اقتصاد از پیامدهای نزدیکی به نظام‌هایی مانند روسیه، کره شمالی و چین است. این کوتاهی غیرقابل چشم‌پوشی جریان عمده چپ ایران نیز بوده که مناسبات مخرب با نظام‌های کمونیستی شرق دور را با توجه به خودکامگی نظام فعلی مستمر و سازمان‌یافته به نقد نکشیده است.

دادن امتیاز برگزاری دور جدید مذاکرات هسته‌ای با غرب در قزاقستان ممکن است با افزایش فعالیت‌های مسئولان ایرانی در زمینه فضانوردی و کمک گرفتن از قزاق‌ها در این زمینه نیز همراه شود. قزاقستان پایگاه فضایی «بایکونور»، گسترده‌ترین و قدیمی‌ترین مرکز در نوع خود در جهان را در اختیار دارد.

روز چهارشنبه ۲۵ بهمن (۱۳ فوریه) همزمان با ورود تیم هشت نفره کارشناسان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به تهران، برای هشتمین دور گفت‌وگوها با مسئولان ایرانی، خبر موافقت همکاری ایران و روسیه برای تحقیقات فضایی منتشر شد.

با پیگیری برنامه‌های موشکی، هسته‌ای و فضایی، جمهوری اسلامی از نظر انزوای بین‌المللی، افزایش فشارهای اقتصادی بر شهروندان و قدرت‌گیری نظامیان در مسیری مشابه با کره شمالی قرار دارد.

اما از نظر توسعه هسته‌ای، خطر حمله و اقدام‌های خارجی علیه جمهوری اسلامی امکان موفقیت در ساخت سلاح هسته‌ای را در مقایسه با پیونگ‌یانگ بسیار دشوارتر می‌کنند.