از بیش از یک میلیون متقاضی برای دریافت بیمه بیکاری ناشی از همه‌گیری کرونا، کمی بیش از ۷۰۰ هزار نفر «مشمول» دریافت شناخته شدند. آنها البته مبلغی کمتر از حداقل دستمزد دریافت می‌کنند. بیکارشدگان پیش و پس از کرونا، با همه مشکلاتی که دارند، برای دریافت مقرری قانونی یک مانع بر سر راه خود می‌بینند: دفاتر خدمات پستی یا همان «پیشخوان دولت» که عهده‌دار امور اداری ثبت‌نام برای دریافت حقوق دوره بیکاری شده‌اند.
با گذشت بیش از شش ماه از اعلام رسمی شیوع کرونا در ایران هنوز شمار دقیقی از بیکارشدگان در دست نیست. مرکز آمار کاهش نرخ بیکاری را گزارش کرده است اما نهادهای حکومتی آمار متفاوتی از جمعیت تازه بیکار شده منتشر می‌کنند. مرکز پژوهش‌های مجلس افزایش حداقل ۲,۶ میلیون نفری بیکاران را پیش‌بینی کرده است. مسعود بابایی مدیرکل بیمه بیکاری وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی اما گفته که تنها بیش از ۷۰۰ هزار نفر مشمول دریافت بیکاری شدند.
بیکار شدگانی که از اسفند سال قبل شغل‌شان را از دست دادند تا پیش از مرداد امسال باید در سامانه اینترنتی اعلام شده از سوی دولت ثبت‌نام می‌کردند. از مرداد امسال مسئولیت ثبت‌نام و پیگیری متقاضیان بیمه بیکاری به «دفاتر پیشخوان دولت» واگذار شد.
واگذاری این امر به دفاتر پیشخوان دولت کارگران بیکار شده را سرگردان کرده است. آنها باید از این دفاتر که به گفته لیلی دانشمند، رئیس انجمن صنفی مراکز کاریابی و مشاوره شغلی استان تهران، «هیچ تخصصی در زمینه بیمه بیکاری ندارند»، کد رهگیری دریافت کنند.
وزارت کار در اسفند ۱۳۹۶ امور بیمه بیکاری را به مراکز کاریابی و مشاوره شغلی واگذار کرد. تصمیمی که همان زمان هم با انتقاد و اعتراض کارگران و فعالان کارگری روبرو شد.
حالا اما به گفته دانشمند، وزارت کار در «یک تصمیم خلق‌الساعه» کار را از مراکز کاریابی گرفته و به دفاتر پیشخوان واگذار کرده است. این تصمیم دولت راه را برای «دلالان که در اطراف دفاتر پیشخوان نشسته‌اند»، باز کرده است.
دانشمند گفت که دلالان از از افراد برای ثبت دادخواست تخلف‌های بیمه‌ای کارفرمایان رقم‌‌های بالایی را دریافت می‌کنند؛ از برخی ۳۰۰ هزار تومان و از برخی ۵۰۰ هزار تومان دریافت کرده‌اند.
بیکاران پس از دریافت کد رهگیری از دفاتر پیشخوان باید به سامانه جامع روابط کار مراجعه کنند. ثبت‌نام در سامانه جامع هم به اینترنت و دانش استفاده از آن نیاز دارد. به گفته دانشمند کافی‌نت‌ها هم برای وارد کردن اطلاعات افرادی که از اینترنت بهره‌مند نیستند «چند ده هزار تومان دریافت می‌کنند».
ثبت‌نام در مراکز کاریابی و مشاوره شغلی هم رایگان نبود و تنها به گفته او « بعضا برای افرادی که توان مالی نداشتند، این کار را به صورت رایگان انجام می‌دادند».
در اختلاف دفاتر پیشخوان و کاریابی‌ها که هر کدام به دنبال نفع خود هستند، کارگران بیکارشده سرگردان مانده‌اند. پرونده و سابقه کارشان در دفاتر کاریابی و مشاوره شغلی مانده و دولت آنها را به دریافت کد رهگیری از دفاتر پیشخوان ملزم کرده است. انجمن صنفی دفاتر کاریابی‌ها هم نه به دنبال گره‌گشایی از مشکل کارگران که بازگرداندن منبع درآمد خود از محل ثبت‌نام بیکاران است.
بیمه بیکاری کرونا: یک میلیون و ۵۰ هزار تومان
در میان تصمیم‌های متناقض و وعده‌های بی‌عمل دولت شمار محدودی از کارگران بیکار شده که تمامی منبع درآمد خود را از دست داده‌اند، تا به امروز تنها دو مرتبه بیمه بیکاری کرونا دریافت کرده‌اند. مبلغ پرداخت شده به آنها هم به گفته مسعود بابایی در هر مرتبه یک میلیون و ۵۵ هزار تومان بوده است؛ رقمی تقریبا معادل نصف حداقل دستمزد با مزایای جانبی آن. تنها گروه اندکی از مشمولان تا به حال، یعنی در شش ماهی که از اعلام رسمی شیوع کرونا در ایران می‌گذرد دو مرتبه این مبلغ را دریافت کرده‌اند.
براساس اعلام وزارت کار تا پایان تیر امسال ۸۶۳ هزار نفر برای دریافت بیمه بیکاری ثبت‌نام کرده بودند. آمار بیکاران ناشی از کرونا اما حداقل سه برابر رقم اعلام شده، برآورد می‌شود. روزبه کردونی، رئیس مؤسسه عالی پژوهش تأمین اجتماعی چندی پیش گفته بود: در دوره همه‌گیری کرونا در بهترین حالت ۲,۹ میلیون نفر و در بدترین حالت ۶,۴ میلیون نفر از شاغلان کاسته می‌شود.
همه کسانی که شغل‌شان را از دست می‌دهند اما مشمول بیمه بیکاری نیستند. تنها آن گروه از کارگرانی که «سابقه پرداخت حق بیمه دارند». بسیاری از بیکاران اما سابقه بیمه و حتی قرارداد کار هم ندارند.
حمید حاجی اسماعیلی که دررسانه‌های داخلی ایران به عنوان «کارشناس روابط کار» معرفی می‌شود، مرداد امسال شمار بیکارشدگان ناشی از کرونا را چند برابر «یک میلیون نفر متقاضی دریافت بیمه بیکاری» دانسته و گفته بود: «همه افراد نمی‌توانند ثبت نام کنند و همه افراد واجد شرایط دریافت بیمه بیکاری نمی‌شوند چون بعضی از مشاغل شناسنامه ندارد وکارگاه‌هایی که تعطیل شده و بیکار شدند، کد کارگاهی سازمان تامین اجتماعی ندارند».
براساس اعلام وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی هفت میلیون کار در ایران تحت پوشش بیمه تامین اجتماعی قرار دارند. شمار کارگران بدون برخورداری از بیمه نیز رقمی معادل همین افراد برآورد می‌شود. این دسته از شاغلان که بیشتر در کارگاه‌های ساختمانی، بخش خدمات، فروشگاه‌ها، رستوران‌ها و مشاغلی که «غیررسمی» یا «پست» عنوان می‌شود، اشتغال داشتند بیشترین آسیب را از همه‌گیری کرونا دیدند.