علی افشاری − استیضاح شیخ الاسلامی وزیر کار و مشاجره تند بین احمدی نژاد و لاریجانی، رویدادی مهم بود و نشان داد سطح تنش سیاسی در درون بلوک قدرت به نحو کم سابقه‌ای بالا گرفته است. به نظر می‌رسد آنچه در یکشنبه گذشته در مجلس رخ داد، اعمالی هماهنگ شده از سوی طرفین نبود و هیچکدام فکر نمی‌کردند طرف مقابل چنین اقدامی را انجام دهد.

البته علی لاریجانی تهدید شده بود که اگر مانع استیضاح نشود، احمدی‌نژاد فیلم افشاگرانه‌ای را رو خواهد کرد،، اما وی گویا از محتوی فیلم و جهت‌گیری تند آن بی اطلاع بوده است. ولی منطقا می‌توان انتظار داشت خامنه‌ای از این اتفاق آگاه بوده باشد. علت سکوت و انفعال وی معلوم نیست. ممکن است توصیه‌های وی توسط احمدی نژاد نادیده گرفته شده باشد. همچنین شاید بی‌میل به ضعیف شدن برادران لاریجانی نبوده است.

“بداخلاقی‌های مسئولین”

اما سخنان خامنه‌ای در دیدار با فرماندهان نیروی هوایی ارتش به شکلی صریح ناخرسندی اش از طرفین را آشکار ساخت. وی اظهار داشت به زودی در مورد بد اخلاقی‌های مسئولین صحبت خواهد کرد.

خامنه‌ای از عملکرد احمدی نژاد احساس خطر می‌کند، بخصوص که رویکرد احمدی نژاد این ظرفیت را نیز دارد که به خود رهبر نیز ضربه زند. ولی فقیه در عین حال راضی نیست که تضعیف و مهار احمدی نژاد موجب قوت گرفتن لاریجانی‌ها شود. مهار متقابل طرفین و خنثی کردن یکدیگر بهترین حالت از دید خامنه‌ای است. رصد کردن مواضع نیرو‌های و حلقه‌ای تحت امر و نزدیک به رهبری نیز روشن می‌سازد که آنها دل خوشی از هیچکدام ندارند. از این روو هر دو طرف را به خاطر نقض رهنمود‌های رهبری به باد انتقاد می‌گیرند.

خامنه‌ای از عملکرد احمدی نژاد احساس خطر می‌کند، بخصوص که رویکرد احمدی نژاد این ظرفیت را نیز دارد که به خود رهبر نیز ضربه زند. ولی فقیه در عین حال راضی نیست که تضعیف و مهار احمدی نژاد موجب قوت گرفتن لاریجانی‌ها شود. مهار متقابل طرفین و خنثی کردن یکدیگر بهترین حالت از دید خامنه‌ای است. رصد کردن مواضع نیرو‌های و حلقه‌ای تحت امر و نزدیک به رهبری نیز روشن می‌سازد که آنها دل خوشی از هیچکدام ندارند. از این روو هر دو طرف را به خاطر نقض رهنمود‌های رهبری به باد انتقاد می‌گیرند. حتی کیهان در راستای سناریو سازی‌های فضائی خود مدعی شد نفوذی‌های جنبش سبز و نزدیکان مشائی توطئه‌ای را ترتیب دادند تا از یکسو نمایندگان مجلس اصرار بی مورد بر سر استیضاح وزیر کار داشته باشند (در این خصوص انگشت اتهام را به سمت علی مطهری دراز کرد) و از سوی دیگر دامی برای فاضل لاریجانی چیده و رئیس جمهور را درگیر این توطئه ساخته‌اند.

تبعات یکشنبه سیاه مجلس

بررسی نطق‌های موافق و مخالف استیضاح و روند قضایا در مجلس این ذهنیت را قوت می‌بخشد که خامنه‌ای موافق برکناری وزیر کار نبود و البته موضوع را هم در حدی نمی‌دانست که مخالفت خود را به صورت علنی و یا از طریق حکم حکومتی نشان دهد. از سوی دیگر انتشار فیلم گفت‌وگوی برادر روسای قوای مقننه و قضائیه نیز مورد قبول وی نبود.

حال با این توضیحات کوشش می‌شود تبعات یکشنبه سیاه مجلس به زعم گرایش‌های تند روی حکومت به اختصار بیان گردد:

۱− بی شک اتفاق فوق، ضربه حیثیتی سنگینی بر چهره جمهوری اسلامی بود. این بار ضربه‌زنندگان نه از اپوزیسیون برانداز بودند، نه از صاحبان ثروت‌های باد آورده و نه اصلاح طلبان برخاسته از درون نظام بلکه دو بخش اصلی حاکمیت اصول گرایان که قرار بود وحدت و انسجام آنها الگوی حکمرانی مطلوب ولائی در کشور باشد!، چنین هزینه سنگینی را بر نظام تحمیل کردند. انتشار این خبر تا اعماق جامعه و اطلاع بخش زیادی از مردم برد و دامنه زیادی به این ضربه کوبنده بخشید. از آنجایی که حساسیت مردم عادی به مسئله رشوه گیری، اخاذی ورانت خواری بالا است، چنین مسائلی تاثیری انکار ناپذیر در تشدید مشروعیت زدائی از نظام دارد. این اتفاق نشان داد چقدر فساد در ارکان حکومت گسترش یافته است که منسوبین و نزدیکان مسئولین ارشد این چنین بی پروا به اخاذی و سوء استفاده از قدرت سیاسی در بهره برداری‌های اقتصادی می‌پردازند.

همچنین تنش سنگین فوق نشان داد که نظام با چه مشکلات سهمگینی در انتخابات پیشرو مواجه است.

به احتمال زیاد، دستگیری مرتضوی بدون هماهنگی با رهبری صورت گرفته بود و به همین دلیل با احضار صادق لاریجانی، موجبات آزادی محترمانه مرتضوی فراهم شد. اشاره صادق لاریجانی به خواست رهبری در خصوص دلیل سکوتش و عدم افشاگری پیرامون مفاسد ادعایی در خصوص حلقه یاران احمدی نژاد و همچنین اظهارات صریح مرتضوی ” که تا زنده است سرباز ولایت خواهد بود”، دیگر انگاره‌هایی هستند که فرضیه آزادی مرتضوی به دستور رهبری را تایید می‌نمایند. اقدام قوه قضائیه خام و خطا بود و بیشتر مدیریت این دستگاه را در مظان اتهام خویشاوند سالاری قرار داد. اکنون برای بخشی از نیرو‌های نظام مشخص شده است که لاریجانی‌ها جای پای محکمی در بلوک قدرت ندارند.

۲− برادران لاریجانی از بازندگان اصلی این ماجرا بودند. ترکش‌های سنگین این آبرو ریزی فقط شامل حال فرزندان میرزا هاشم آملی نمی‌شود بلکه دامان متحدین سیاسی آنها در بخش قدیمی، سنتی و پراگماتیست اصول گرایان را نیز می‌گیرد. شایع است که آیت الله خمینی، مسئولین نظام را از دادن پست‌های کلیدی به فرزندان میرزا هاشم آملی نهی کرده بود، حال اگر این نقل قول درست باشد، به نظر می‌رسد مصلحت سنجی وی بی تدبیر نبوده است.

حادثه فوق بخت پیروزی علی لاریجانی در انتخابات ریاست جمهوری را کاهش داد. اگر چه از قبل نیز بالا نبود. بازداشت سریع سعید مرتضوی، آزادی فوری وی و بازگشت مقتدرانه اش به سازمان تامین اجتماعی نیز تاثیر منفی افشاگری احمدی نژاد را تشدید نمود. به احتمال زیاد، دستگیری مرتضوی بدون هماهنگی با رهبری صورت گرفته بود و به همین دلیل با احضار صادق لاریجانی، موجبات آزادی محترمانه مرتضوی فراهم شد. اشاره صادق لاریجانی به خواست رهبری در خصوص دلیل سکوتش و عدم افشاگری پیرامون مفاسد ادعایی در خصوص حلقه یاران احمدی نژاد و همچنین اظهارات صریح مرتضوی ” که تا زنده است سرباز ولایت خواهد بود”، دیگر انگاره‌هایی هستند که فرضیه آزادی مرتضوی به دستور رهبری را تایید می‌نمایند. اقدام قوه قضائیه خام و خطا بود و بیشتر مدیریت این دستگاه را در مظان اتهام خویشاوند سالاری قرار داد. اکنون برای بخشی از نیرو‌های نظام مشخص شده است که لاریجانی‌ها جای پای محکمی در بلوک قدرت ندارند.

۳– احمدی نژاد در این مناقشه امتیازاتی را کسب نمود. جریان وی توانست وضعیت خود در جامعه را تا حدی ارتقاء دهد. چالشی بزرگ و کمر شکن برای یکی از رقبایش فراهم سازد. ناکامی دولت را به توطئه مخالفان منتسب سازد. همچنین آزادی مرتضوی هنگامی که احمدی نژاد در سفر خارجی بود، نشانه‌ای از قدرت وی بود. احمدی نژاد نشان داد که چنته‌اش خالی نیست و بلوف نمی‌زند. اگر چه افشاگری او شامل اطلاعات بزرگی نبود ولی سقف ادعا‌ها و بگم‌بگم‌های او نیز نبود. این افشاگری می‌تواند آغاز راه باشد. بعد از این رویداد دشوار بتوان تصور کرد که جریان احمدی نژاد برنامه‌ای برای انتخابات ریاست جمهوری نداشته باشد. این رویداد شانس پیروزی آنها را دستکم در حدی محدود افزایش داد.

۴− دیگر بازنده مهم این اتفاق، افزون بر خاندان لاریجانی، خود خامنه‌ای بود. علی رعم تاکیدات چند باره وی به پرهیز مسئولین از طرح علنی اختلافات، رویارویی احمدی نژاد وبرادران لاریجانی به نقطه جوش نزدیک شد. در اصل بی اعتنایی عملی آنها، اعتبار رهبری را زایل کرد و نشان داد تا چه قدر موقعیت وی نسبت به گذشته ضعیف شده است. دیگر از فصل الخطابی وی خبری نیست و این حرف شعاری بی‌محتوی را به ذهن متبادر می‌سازد.

رهبری مجبور است برای پیشبرد برنامه‌ها در مسیر مورد نظر، مرتب موضع گیری صریح کند ویا حکم حکومتی صادر نماید. طبیعی است پسامد ادامه چنین وضعی، فرسایش قدرت وی در حلقه خودی‌ها است. اعمال ولایت او به مراتب سخت تر از دوران هاشمی رفسنجانی و اصلاحات شده است. این بار کسانی در عمل نا فرمانی پیشه می‌کنند، که در دامان وی بزرگ شده‌اند. در اصل بحران اقتدار خامنه‌ای، نمایشگر فرو پاشی ساختاری است که وی بعد از تلاشی ۲۰ ساله آن را ایجاد کرده بود.

مناقشه ظاهرا با دخالت رهبری ادامه نیافت و سکوتی مقطعی بر فضا حاکم شد. اما این وضعیت نا پایدار خواهد بود و تضاد و رویارویی در درون بلوک قدرت با شتاب بیشتری ادامه می‌یابد. تقابل احمدی نژاد با این ماجرا آغاز نشد بلکه نقطه عزیمت آن در قهر و خانه نشینی یازده روزه بود و با این ماجرا پایان نیز نخواهد یافت.

یکشنبه جنجالی مجلس پرده از آسیب پذیری رهبری و افول فزاینده اقتدار وی برداشت، امری که می‌تواند در انتخابات ریاست جمهوری یازدهم، مخمصه جدی برای حاکمیت ایجاد کند. به میزانی که کنترل حاکمیت از دستان خامنه‌ای بیشتر خارج شود، احتمال درگیری و تنش در انتخابات ۹۲ نیز افزایش می‌یابد و ممکن است به سطح مهار ناپذیری برسد. از اینرو خامنه‌ای بشدت از اتفاق رخ داده در مجلس عصبانی است و ناراحتی اش را می‌خواهد در قالب اعتراض به نفی برخورد اخلاقی از سوی روسای قوای سه گانه ابراز نماید. اما ترمیم لطمات رخ داده اولویت او است که در قالب دعوت از مسئولین به رعایت مصالح کشور بیان می‌شود.

۵− قوه قضائیه در این ماجرا با نقض بی طرفی بی اعتبار‌تر از گذشته شد. حمله صریح احمدی نژاد که آن را سازمانی خانوادگی خواند، این قوه رابیشتر آسیب پذیر ساخت. دیگر مخالفین نیستند که دستگاه قضائی را بی اعتبار می‌دانند بلکه رئیس جمهور نظام نیز آن را دارای اشکالات اساسی می‌داند. صادق لاریجانی در این بحران حتی ظاهر سازی نیز نکرد. عملکرد دستگاه قضائی در خصوص افشاگری مرتضوی بسیار ضعیف و پر ایراد بود. این قوه در برابر تخلف صریح فردی که بدون هر گونه شرم و حیا تقاضای رانت و پورسانت می‌کند، اقدامی قاطع به عمل نیاورد. علی رغم بازداشت مرتضوی، فاضل لاریجانی فقط احضار و بازجوئی شد. معلوم نیست حتی احضار وی جنبه تشریفاتی نداشته باشد. بر مبنای اظهارات برخی از منابع، بازداشت مرتضوی و بازجویی از تعدادی از کارکنان سازمان تامین اجتماعی بر اساس شکایت فاضل لاریجانی صورت گرفته است. یعنی علت بازداشت شکایت فردی است که خود متهم اصلی در تلاش برای گرفتن رانت بوده است. جانبداری قوه قضائیه این احتمال را افزایش می‌دهد که اقدام فاضل لاریجانی حداقل با هماهنگی صادق لاریجانی بوده است.

۶− دیگر مفهومی که مستقیما در حوزه سیاست قرار نمی‌گیرد ولی در این موضوع در کانون توجه قرار گرفت، نسبت بین افشاگری و اخلاق است. برخی با مقایسه فیزیکی بدون توجه به سیاق، محتوی مناقشه، موضوع و شرایط افشاگری، به شبیه سازی برخورد احمدی نژاد با علی لاریجانی با مهدی کروبی و میر حسین موسوی در جریان مناظره‌های سال ۱۳۸۴ پرداختند. در حالی که از نگاهی عمیق و همه جانبه این دو رویداد علی رغم پاره‌ای از شباهت‌ها، کاملا تفاوت داشتند. افشاگری و ضبط سخنان و اعمال فردی بدون اطلاع وی، فی نفسه فعلی غیر اخلاقی نیست بلکه بستگی به شرایط و چگونگی عمل دارد. در این مورد خاص، فضیلت اخلاقی در مستند ساختن خواست نا مشروع فردی است که به دنبال اخاذی و رشوه گیری است. اما در عین حال این مسئله پیچیده است و تداوم بحث کمک می‌کند تا بتوان فهم بهتری از مسئله پیدا کرد.

این مناقشه ظاهرا با دخالت رهبری ادامه نیافت و سکوتی مقطعی بر فضا حاکم شد. اما این وضعیت نا پایدار خواهد بود و تضاد و رویارویی در درون بلوک قدرت با شتاب بیشتری ادامه می‌یابد. تقابل احمدی نژاد با این ماجرا آغاز نشد بلکه نقطه عزیمت آن در قهر و خانه نشینی یازده روزه بود و با این ماجرا پایان نیز نخواهد یافت. البته سمت گیری وی در در مجلس ارتباط مستقیمی با رهبری نداشت بلکه برادران لاریجانی و اصول گرایان میانه و سنتی را هدف گرفته بود. حال باید دید رویارویی وی با بخش تندروی اصول گرایان و موتلفین سابقش نیز محقق خواهد شد یا اینکه به مصالحه با آنها می‌پردازد.