با انتشار گسترده روایت‌های آزار جنسی و تجاوز در شبکه‌های اجتماعی ایران، خیلی‌ها با این پرسش روبه‌رو شده‌اند که متهمان آزار جنسی و تجاوز چطور باید با این روایت‌ها برخورد کنند و آن را جبران کنند؟ فارغ از پیگیری قضایی، آیا راهی برای جبران این آزارها هست که خود آنها بتوانند شروع‌کننده آن باشند؟ آیا عذرخواهی را می‌توان گامی برای شروع جبران دانست؟ انتشار برخی از بیانیه‌ها و پاسخ‌ها از سوی متهمان آزار جنسی نشان می‌دهد که این توضیحات کافی نیست و برخی از متهمان حتی به عذرخواهی هم معتقد نیستند. اما چرا عذرخواهی برخی متهمان برای آسیب‌دیدگان آزار جنسی کافی نبوده است؟ این مطلب پاسخی است به این پرسش.
چند سال پیش در زمان اوج جنبش می‌تو در جهان، مت لائور، مجری سابق برنامه «امروز» شبکه ان. بی. سی که اتهامات آزار جنسی درباره او مطرح شده بود نوشت: «خطاب به افرادی که به آنها صدمه زده‌ام: متاسفم. هیچ کلمه ای برای ابراز ناراحتی و پشیمانی از دردی که با گفتار و کردارم در دیگران ایجاد کرده‌ام وجود ندارد.»
لائور پس از اینکه زنی او را به سوءرفتار جنسی متهم کرد، از شبکه ان. بی. سی اخراج شد. سپس حداقل دو زن دیگر هم آزارهای جنسی او را به شبکه گزارش دادند. از جمله، یکی از آنها گفت که در سال ۲۰۰۱ از او خواسته به دفترش بیاید، در را با استفاده از یک دکمه زیر میزش قفل کرده و به او تعرض جنسی کرده است.
اما عذرخواهی لائور رضایت‌بخش نبود. لائور تنها یکی از بسیاری از مردانی است که در مقابل اتهام آزار جنسی، عذرخواهی توهین‌آمیز، غیرمفید و بی اینکه از صمیم قلب باشد انجام داده است.
حالا این پرسش برای بسیاری مطح است که چگونه باید خسارت وارده از سوی مردان آزارگر قدرتمند به زندگی و شغل کسانی که قربانی شده‌اند، جبران شود؟
عذرخواهی محل مناسبی برای شروع است. عذرخواهی مناسب می‌تواند به بهبود حال بازماندگان کمک کند و به طور بالقوه زمینه را فراهم کند که افراد دیگری هم برای جبران پا پیش بگذارند. با وجود این، عذرخواهی اشتباه باعث تقویت کلیشه‌هایی می‌شود که در درجه اول صحبت از آزارجنسی را برای سایرین را سخت می کند.
متهمان آزار جنسی می توانند به آزاردیدگان و جامعه کمک کنند تا از آزار و اذیت و آزار و شکنجه بهبود یابند؛ به شرطی که با میل قلبی درباره آنچه که انجام داده‌اند حرف بزنند و آن را بپذیرند، بدون اینکه در ازای آن مطالبه کنند.
چرا عذرخواهی مهم است
برای برخی از بازماندگان آزار و اذیت جنسی، متهمی که به تقصیر خود اعتراف کرده می‌تواند تفاوت زیادی در روند بهبودی ایجاد کند. یکی از زنانی که در محوطه دانشگاهش مورد تجاوز قرار گرفت، در بیان تجربه‌اش می‌گوید که آنچه او می‌خواست این بود که «متجاوز» قدم پیش بگذارد و مسئولیت کار خود را بپذیرد و در آموزش این تجربه به دیگران فعال باشد. در این مورد خاص، شخص آزارگر عذرخواهی کرد و در پایان هر دوی آنها فیلمی درباره این آزار تهیه کردند و به دانشجویان نشان دادند. زن آزار دیده این روند را «واقعاً بهبودبخش» توصیف می‌کند.
البته هر بازمانده تجاوزی تمایل به شرکت در چنین فرایندی را نخواهد داشت و همچنین هر آزارگری هم تمایل به چنین اقدامی را ندارد. اما عذرخواهی یا پذیرش معمول و حداقل کاری است که می‌توان کرد. لیزا بلوم، در آمریکا وكیل بسیاری از زنانی بوده كه آزار و اذیت مردان قدرتمند را گزارش كرده‌اند: مردانی از جمله دونالد ترامپ و جان كونیرز. او می‌گوید: «همه مراجعان من یک حرف را می‌زنند: چرا این‌ها اعتراف و عذرخواهی نمی‌كنند؟ این کار باعث تحول بزرگی در زندگی من خواهد شد.»
اما هر عذرخواهی‌ای هم مفید نیست. دیوید کارپ، استاد جامعه‌شناسی در کالج اسکیدمور و از بنیانگذاران پردیس PRISM (ارتقای اقدامات ترمیمی برای سوءرفتار جنسی) می‌گوید او عذرخواهی افراد مشهور را بر اساس اینکه پنج معیار زیر را برآورده کنند ارزیابی کرده است:
عذرخواهی باید توضیحی در مورد آسیب وارده به شخص یا افرادی باشد که فرد از آنها عذرخواهی می‌کنند.
عذرخواهی باید شامل پذیرش نقش مرتکب در ایجاد آن آسیب، تصدیق مسئولیت شخصی و فاقد انکار یا تقلیل آن باشد.
آزارگران باید ابراز پشیمانی کنند.
آنها باید توضیح دهند حالا كه متوجه آسیب خود شده‌اند متعهد به متوقف كردن كدام رفتارها هستند.
سرانجام باید توضیح دهند که برای اصلاح شدن چه خواهند کرد.
بسیاری از عذرخواهی‌ها «خوب» نیستند
در بسیاری از عذرخواهی‌های مردان قدرتمند، دو مورد اول اصلا وجود ندارد. به عنوان مثال لائور گفته بود:
«برخی از مواردی که در مورد من گفته می‌شود خلاف واقع یا نادرست است اما واقعیت به قدر کافی در این داستان‌ها وجود دارد که باعث می‌شود احساس خجالت و شرمندگی کنم.»
از اظهارات او مشخص نبود که دقیقاً از چه رفتاری عذرخواهی می‌کند و چه چیزی را انکار می‌کند. چندین نمونه عذرخواهی دیگر مردان قدرتمند نیز از الگوی مشابهی پیروی کرده است. هاروی وینستین، در بیانیه‌ای به نیویورک تایمز در پاسخ به زنانی که او را متهم به آزار و اذیت، تعرض و ایجاد رعب و وحشت کرده بودند گفت: «من صمیمانه عذرخواهی می‌کنم.» اما مشخص نکرد که درباره چه رفتاری صحبت می‌کند. بلافاصله پس از انتشار بیانیه، وکیل وینستین نیویورک تایمز را تهدید به شکایت کرد؛ با این استدلال که گزارشش در مورد روایت زنان از رفتار وینستین «پر از اظهارات دروغ و افتراآمیز است.»
چارلی رز (از با سابقه‌ترین مصاحبه‌گران تلویزیونی حرفه‌ای آمریکا) هم پس از آنکه چندین زن از آزارهای او خبر دادند، بیانیه مشابهی با اظهارات مبهم صادر کرد. او به واشنگتن پست گفت:
«من بعضی اوقات رفتارهای نامناسبی داشته‌ام و مسئولیت آن را می‌پذیرم، گرچه اعتقاد ندارم كه همه این ادعاها صحیح است.»
مارک هالپرین(مجری تلویزیون) پس از آنکه زنان او را به آزار و اذیت هنگام حضور در ABC News متهم کردند در توییتر خود نوشت:
«در روزهای اخیر مطالب زنانی را که با آنها از نزدیک کار کرده‌ام خوانده ام. تقریباً در هر مورد من رفتاری را در خود تشخیص داده‌ام که احساس گناه و مسئولیت زیادی نسبت به آن دارم. برخی از آنها کارمندان ارشد ای. بی. سی نیوز و زنانی هستند که تازه شروع به کار در بخش اخبار کرده‌اند. اما برخی از ادعاهایی که علیه من مطرح شده صحت ندارد.»
متهمان آزار جنسی با عذرخواهی برای «فقط برخی» از رفتارهایی که به آنها متهم شده اند- بدون اینکه مشخص کنند واقعاً چه کاری انجام داده‌اند و چه کاری نکرده‌اند – مردم را به گمانه زنی درباره اینکه کدام ادعا نادرست است دعوت می‌کنند. آنها احتمالا از مشاوره وکلای خود پیروی کنند، اما در واقع با این کار همه کسانی را که در مورد رفتارهایشان صحبت کرده‌اند زیر سوال می‌برند. عذرخواهی مبهم همراه با انکار مبهم، باعث می شود همه زنان روایتگر به عنوان دروغگویان بالقوه معرفی شوند.
اما عذرخواهی لوئی سی.کی (کمدین سرپایی برنده جایزه امی و نویسنده، تدوینگر، بازیگر و کارگردان فیلم و تلویزیون) به دلیل تمرکز دقیق بر زنانی که درباره رفتارهایش روایت کرده بودند، درست بود:
«می‌خواهم به داستان‌هایی بپردازم که پنج زن به نامهای ابی، ربکا، دانا، جولیا به نیویورک تایمز گفتند و احساس کردند قادر به نام بردن از خود نیستند. این داستان‌ها درست است.»
با نام بردن از روایت‌های خاص و تأیید صحت آنها سی.کی این اطمینان را ایجاد کرد که زنانی که شجاعت روایت رفتارهای او را داشتند از سوی جامعه باور می شوند و دیگر نیازی نیست که رسانه‌ها این روایت‌ها را با کلمه “«ادعا شده» مشروط کنند. در شرایطی که آزاردیدگان اغلب بیش از حد مورد سرزنش قرار می‌گیرند، این زنان به عنوان نمونه‌‌های برجسته‌ای از آزاردیدگان که گزارش آنها تأیید شده است مورد توجه قرار می‌گیرند و تأیید گزارش‌های آنها به دیگران کمک خواهد کرد که در آینده در مورد آزار و اذیت جنسی گزارش‌دهی کنند.
اظهارات سی. کی یکی از بهترین عذرخواهی‌های مشهور اخیر است و کمتر دیده شده که یک مرد قدرتمند در عذرخواهی برای آزار جنسی یا تجاوز جنسی هر پنج معیار عدرخواهی را تامین کند.
عذرخواهی درست می‌تواند آغاز – و نه پایان – بهبود باشد
حتی یک عذرخواهی کامل نیز پایان کار نیست، بلکه آغاز ماجراست. به عنوان مثال اگر لائور همه اعمال ناشایست خود را به روشنی برشمرده بود، لزوماً بازگشت او به موقعیت سابقش درست نبود. هرکسی که انتظار داشته باشد عذرخواهی موجب عفو فوری و بازگشتش به روال معمول شود ، نسبت به آن عذرخواهی بدبینی ایجاد می‌کند.
عذرخواهی را باید یک گام ضروری در مسیر جبران خسارت تصور کنیم. کارپ که روی سیاست‌ها و شیوه‌های سوءرفتار مبتنی بر عدالت ترمیمی در دانشگاه کار می‌کند عذرخواهی را رویکردی می‌داند که بر درک و رسیدگی به آسیب‌های ناشی از سوءرفتار یا جرم تأکید دارد. هدف این است که تا آنجا که ممکن است خسارات ناشی از سوءعمل به قربانی و جامعه آسیب دیده برطرف شود.
همانطور که افشاگری‌ها در مورد آزار و اذیت جنسی از سوی مردان قدرتمند و سرشناس ادامه دارد، مردم می‌پرسند که این مردان چکونه باید کفاره آنچه را که انجام داده‌اند بپردازند؟ اما سوال مهم و معتبر این است که نه فقط به خاطر مجرمان، بلکه به خاطر بازماندگان بپرسیم: «چه چیزی به جبران اشتباهاتی که آنها کرده‌اند کمک می‌کند؟»
یک عذرخواهی خاص و بدون ابهام می‌تواند بخشی از این روند باشد. اما عذرخواهی نصفه نیمه که بازماندگان آزار و تجاوز را در معرض انتقاد و باورناپذیری بیشتری قرار می‌دهد، ممکن است بیش از این که سود داشته باشد، ضرر داشته باشد.
در همین زمینه:
آزار جنسی، تعرض یا تجاوز: نسل شما تعیین می‌کند چگونه آن را درک کنید