بیژن روحانی – هفتمین کنگره جهانی باستانشناسی با حضور بیش از هزار نفر از کارشناسان از هفتاد کشور جهان و به مدت شش روز در اردن برگزار شد.
در طی برنامه‌های علمی و فشرده کنگره که از سیزدهم تا هجدهم ژانویه ۲۰۱۳ در جریان بود، پژوهشگران ضمن ارائه دستاورد‌های جدید خود، به بحث در مورد مهمترین چالش‌های نظری و عملی در زمینه باستانشناسی، شناخت و تفسیر مواد فرهنگی و همچنین حفاظت از آن پرداختند.
کنگره جهانی باستانشناسی که به اختصار به آن «واک» ( WAC) نیز گفته می‌شود یک نهاد غیر دولتی و غیر انتفاعی است. این کنگره بزرگترین اجتماع بین‌المللی باستان‌شناسان و حرفه‌های مرتبط با آن به شمار می‌آید و طیف گسترده‌ای از کارشناسان را از کشورها و فرهنگ‌های گوناگون کنار یکدیگر جمع می‌کند.
این نهاد، محلی است برای تبادل آراء، افزایش آگاهی و آموزش، حفاظت از محوطههای باستانی، و به‌خصوص توانمند کردن جوامع بومی و محلی در شناخت و پاسداری از ارزش‌‌های فرهنگی خود. این کنگره هر چهارسال یک‌بار در یک کشور جهان برگزار می‌شود.
کنگره جهانی باستانشناسی همچنین جزو منتقدان برخی از سیاست‌های جهانی‌سازی، استفاده ابزاری از باستانشناسی، استعمار و بهره‌کشی فرهنگی از جوامع بومی و محلی، و تبعیض‌های مختلف در مطالعات و تفسیرهای باستان‌شناختی است. از همین رو این کنگره برای حضور نمایندگان جوامع بومی در شورای علمی خود اهمیت ویژه‌ای قائل است.
کنگره هفتم و مسائل خاورمیانه
هفتمین کنگره جهانی باستانشناسی امسال در اردن و در مجموعه‌ای در کنار بحر‌المیت برگزار شد. به گفته برگزارکنندگان این کنگره، برای نخستین بار کشوری مسلمان و در قلب خاورمیانه میزبان این کنگره جهانی بود. دوره‌های پیشین در کشورهای انگلستان، ونزوئلا، هند، آفریقای جنوبی، آمریکا و ایرلند برگزار شده بود.
در طول کنگره هفتم، بیش از یکصد نشست علمی برگزار شد و در هر نشست شرکت‌کنندگان متعددی به ارائه سخنرانی‌های خود در مورد موضوعات مختلف پرداختند. افتتاح رسمی این کنگره بر عهده شاهزاده حسن بن طلال بود که با اشاره به ویرانی گسترده آثار فرهنگی در خاورمیانه به‌خصوص در عراق و اخیراً در سوریه، از جامعه باستانشناسی خواست برای حفاظت و زنده نگاه داشتن این میراث مشترک تلاش کنند.
پروفسور لین مسکل، مدیر مرکز باستانشناسی دانشگاه استانفورد آمریکا نیز در سخنرانی افتتاحیه از خطرات بزرگی که معاهده میراث جهانی یونسکو را تهدید می‌کند نام برد. او معاهده میراث جهانی را یکی از مهمترین ابزارهای حفاظت از آثار فرهنگی برشمرد اما در عین حال افزود تنگناهای مالی، ساختاری و سیاسی حیات این معاهده را تهدید می‌کند. او همچنین از دولت ایالت متحده آمریکا به دلیل قطع بودجه سازمان یونسکو پس از به عضویت درآمدن فلسطین به‌شدت انتقاد کرد.
بخش مهمی از نشست‌ها و سخنرانی‌های این کنگره تحت تأثیر جنگ‌های اخیر و به‌خصوص ویرانی آثار تاریخی و فرهنگی در سوریه و مالی قرار داشت. به همین دلیل چندین نشست و کارگاه به بررسی تأثیر جنگ بر محوطههای باستانی، راهکار حقوقی و عملی حفاظت از آن‌ها، چگونگی همکاری‌های منطقه‌ای و نقش باستان‌شناسان و متخصصان در آگاه‌سازی عمومی اختصاص داشت. انتشار گزارشی جدید در خصوص ویرانی ۱۲ موزه در سوریه نیز موضوع بحث‌های مختلف در حاشیه نشستهای رسمی این کنگره بود.
از میان دیگر مباحث مهمی که موضوع جلسات و نشستهای این کنگره بود می‌‌توان به این موارد اشاره کرد: آموزش، ارتباط با مردم و درک گذشته، اقوام، ملی‌گرایی و جهانی شدن، آزادی گردش اطلاعات در باستانشناسی، اخلاق و سیاست در باستانشناسی، طرح مدیریت محوطههای باستانی و آمادگی در برابر خطرات، فن‌آوری‌های جدید ثبت و مستند‌نگاری، توسعه اقتصادی و باستانشناسی و همچنین ده‌ها موضوع دیگر.
پایه‌گذاری کنگره جهانی باستانشناسی
کنگره جهانی باستانشناسی حرکتی است که از سال ۱۹۸۶ شکل گرفته است. در آن زمان و پس از مجادلات به‌وجود آمده در یک کنفرانس جهانی بر سر آپارتاید و ممانعت از حضور چند باستان‌شناس از آفریقای جنوبی و نامیبا به دلیل مسائل سیاسی، این کنگره در شکلی جدید و با اهدافی متفاوت تشکیل شد.
واک (WAC) به طور عمده مروج «چندفرهنگی» است و به‌خصوص از حضور و مشارکت گسترده اقلیت‌های قومی و بومی دفاع می‌کند. این کنگره توسط پیتر اوکو، باستان‌شناس فقید و سرشناس بریتانیایی و رئیس مؤسسه باستانشناسی دانشگاه لندن پایه‌گذاری شد.
این نهاد از سوی دیگر می‌کوشد نقش باستان‌شناسان و پژوهشگران کشورهای در حال توسعه و یا توسعه‌نیافته را در شناخت، تفسیر و معرفی مواد فرهنگی جوامع خود برجسته سازد و مطالعه در این خصوص را از انحصار دیدگاه غربی خارج کند. بنیان‌گذران «واک» (WAC)، از جمله جوآن گرو، بر این امر بارها تأکید داشته‌ا‌‌ند که شناخت و تفسیر گذشته و مواد فرهنگی بر جای مانده از آن دیگر نباید در انحصار «مردان سفید‌پوست اروپایی طبقات مرفه» باقی بماند، بلکه این رشته باید هرچه بیشتر به سمت چندصدایی شدن و به رسمیت شناختن دیدگاه‌ها و تفسیرهای متنوع حرکت کند.
کنگره جهانی باستانشناسی در فاصله هر چهار سال، به فعالیت‌های فراوان دیگری از جمله برگزاری کنفرانس‌های منطقه‌ای، برنامه کتابخانه جهانی باستانشناسی برای کشورها و مؤسساتی که نیاز به کمک مالی دارند، و همچنین انتشار کتاب و چند نشریه اشتغال دارد.
برای برگزاری کنگره هشتم که در سال ۲۰۱۶ خواهد بود، میان چند شهر مختلف از جمله شهر کالگاری در کانادا، پراگ در چک، نایروبی در کنیا و کیوتو در ژاپن رقابت در جریان بود که در نهایت از میان این نامزدها، شهر کیوتو در ژاپن توانست رأی مثبت باستان‌شناسان حاضر در کنگره را به‌دست بیاورد.
تصاویر: بیژن روحانی از محل برگزاری کنگره جهانی باستانشناسی در اردن
در همین زمینه:
بیژن روحانی در رادیو زمانه