مازیار مهدوی‌فر – بسیاری از افراد به درد ناحیه پا، به عنوان یکی از علائم طبیعی افزایش سن می‌نگرند و به سادگی از کنار آن می‌گذرند. گروهی هم آن را به بیماری‌های مفصلی مانند رماتیسم و یا بیماری‌هایی مثل نوروپاتی دیابتی ربط می‌دهند و با آن مدارا می‌کنند یا به خود درمانی می‌پردازند.
اگرچه در بسیاری از موارد چنین تشخیص‌هایی دور از واقعیت نیست، اما در برخی موارد ممکن است شخص با یک بیماری جدی روبه‌رو باشد؛ یک بیماری تهدیدکننده حیات با نام “بیماری رگ‌های محیطی”.
رسوب ذرات چربی، کلسترول و سایر مواد در دیواره رگ‌های خونی، باعث سخت شدن و از بین رفتن خاصیت ارتجاعی رگ‌ها می‌شود. به مرور زمان این حالت که آترواسکلروزیس یا تصلب شرایین نامیده می‌شود، منجر به تنگی و حتی گاهی انسداد شریان درگیر می‌شود و بسته به محل درگیری عوارض مختلفی را ایجاد می‌کند. مثلاً اگر شریان مبتلا، یکی از رگ‌های تغذیه‌کننده قلب یعنی عروق کرونر باشد، منجر به بیماری‌های قلبی و حتی سکته قلبی می‌شود. یا اگر شریان دچار تنگی و انسداد، یکی از رگ‌های اصلی تغذیه کننده مغز، یعنی عروق کاروتید باشد ممکن است منجر به سکته مغزی شود. حال اگر تنگی یا انسداد در یکی از عروق محیطی بدن رخ دهد حالتی پیش می‌آید که به آن “بیماری رگ‌های محیطی” گفته می‌شود. این بیماری عمدتاً در ناحیه رگ‌های پا ایجاد می‌شود و ممکن است بسته به شدت درگیری و در صورت عدم درمان به موقع، حتی به قطع عضو فرد مبتلا نیز منجر شود.
علائم و نشانه‌ها
بسیاری از افراد مبتلا به خصوص در مراحل ابتدایی بیماری، هیچگونه درد یا علامت خاصی ندارند، اما مهم‌ترین و رایج‌ترین نشانه، انقباض و درد در عضلات پا به خصوص در ناحیه پشت مفصل زانو هست که در هنگام راه رفتن، ورزش یا بالا رفتن از پله‌ها ایجاد می‌شود.
رسوب ذرات چربی، کلسترول و سایر مواد در دیواره رگ‌های خونی، باعث سخت شدن و از بین رفتن خاصیت ارتجاعی رگ‌ها می‌شود. به مرور زمان این حالت که آترواسکلروزیس یا تصلب شرایین نامیده می‌شود منجر به تنگی و حتی گاهی انسداد شریان درگیر می‌شود و بسته به محل درگیری عوارض مختلفی را ایجاد می‌کند.
این درد معمولاً در صورت توقف فعالیت و پس از چند دقیقه استراحت بهبود می‌یابد. علت ایجاد درد هم این است که ماهیچه‌ها در هنگام فعالیت و ورزش، نیاز به خون‌رسانی بیشتری دارند، اما به علت تنگی یا انسداد موجود در رگ‌های پا این خون‌رسانی به درستی و به قدر کافی انجام نمی‌شود. در نتیجه ماهیچه‌های ناحیه درگیر، دچار انقباض و درد می‌شوند. به محض توقف فعالیت، نیاز به خون‌رسانی در ناحیه مزبور کاهش می‌یابد و در نتیجه پس از چند دقیقه، درد هم از بین می‌رود.
گروهی از افراد مبتلا دچار بی حسی در ناحیه درگیر می‌شوند. معمولاً در مبتلایان به این بیماری زخم‌های ایجاد شده در پا نیز بسیار دیر بهبود می‌یابند که به علت مشکل خون‌رسانی در ناحیه مبتلاست. علامت دیگری که معمولاً در نوع شدید بیماری و در زمان انسداد کامل شریان دیده می‌شود درد در ناحیه پای مبتلا هست که حتی در صورت توقف ورزش نیز بهبود نمی‌یابد.
عوامل خطرساز
عوامل خطرساز بروز “بیماری رگ‌های محیطی” را می‌توان به دو گروه اصلی تقسیم‌بندی کرد. گروه اول آن‌هایی هستند که غیر قابل کنترل هستند.
عواملی مانند بالا رفتن سن، سابقه شخصی یا فامیلی ابتلا به بیماری‌های قلبی یا سکته مغزی در این گروه قرار می‌گیرند. گروه دوم اما عواملی هستند که خوشبختانه قابل کنترل هستند. استعمال دخانیات در صدر این گروه قرار دارد. می‌گویند هر جا دودی باشد حتماً آتشی هم همان حوالی وجود دارد. سیگاری‌ها چهار برابر بیشتر از افراد غیر سیگاری در خطر ابتلا به بیماری رگ‌های محیطی قرار دارند. اضافه وزن و چاقی عامل خطرساز بعدی است. افرادی که شاخص توده بدنی مساوی یا بالاتر از ٢٥ دارند در گروه افراد تحت خطر قرار می‌گیرند. برای محاسبه این شاخص باید عدد وزن‌تان بر مبنای کیلوگرم را بر مجذور قدتان که بر مبنای متر محاسبه شده تقسیم کنید. عوامل خطرساز دیگری که در بروز بیماری رگ‌های محیطی نقش دارند عبارتند از کم تحرکی، کلسترول و فشار خون بالا و ابتلا به بیماری دیابت.
پیشگیری و درمان
درمان بیماری رگ‌های محیطی، برای رسیدن به دو هدف اصلی صورت می‌گیرد. هدف اول کنترل علامت‌های حاصل از بیماری مانند درد در ناحیه پا است تا شخص بتواند فعالیت‌های روزانه خود را بدون ایجاد درد انجام دهد.
سیگاری‌ها چهار برابر بیشتر از افراد غیر سیگاری در خطر ابتلا به بیماری رگ‌های محیطی قرار دارند. اضافه وزن و چاقی عامل خطرساز بعدی است. افرادی که شاخص توده بدنی مساوی یا بالاتر از ٢٥ دارند در گروه افراد تحت خطر قرار می‌گیرند.
هدف دوم نیز جلوگیری از بدتر شدن وضعیت تصلب شرایین به صورت کلی است که نتیجه آن، کاهش خطر بروز حملات قلبی و مغزی است. کلید اصلی برای رسیدن به این دو هدف، ایجاد تغییراتی در شیوه زندگی است. اولین و موثرترین تغییر، انجام منظم فعالیت‌های ورزشی است. با توجه به سن فرد، چگونگی انجام این فعالیت‌ها متفاوت است و باید توسط پزشک تعیین شود. معمولاً اما بهترین روش، شروع آرام و تدریجی تمرین‌های ورزشی با انجام پیاده‌روی‌های سبک روزانه و نرمش‌های کششی پا است. ورزش سبک اما منظم، سه تا چهار بار در هفته، ظرف دو تا سه ماه، سبب کاهش علائم بیماری در بسیاری از مبتلایان به خصوص در مراحل ابتدایی بیماری می‌شود. میزان موثر بودن درمان هم از روی تعداد دقایق یا مسافتی که فرد مبتلا بدون ایجاد درد پا راه می‌رود سنجیده می‌شود.
تغییر در رژیم غذایی، گام بعدی برای پیشگیری و درمان است. اغلب مبتلایان دارای کلسترول و فشار خون بالا هستند. یک رژیم غذایی شامل مقدار کم چربی‌های اشباع، ترنس و کلسترول می‌تواند باعث کاهش کلسترول خون شود. همانطور که گفته شد مصرف سیگار هم از دلایل اصلی ابتلا به بیماری رگ‌های محیطی است. بنابراین ترک سیگار، قدمی بسیار اساسی در کنترل این بیماری است. در کنار موارد ذکر شده استفاده از داروهای کنترل‌کننده فشار خون، دیابت و داروهایی که مانع ایجاد لخته‌های خونی ناشی از کنده شدن پلاک‌های عروقی می‌شوند نیز بسته به شرایط فرد مبتلا می‌تواند مفید باشد. در مراحل شدید بیماری نیز از روش‌هایی مانند آنژیوپلاستی و جراحی برای مبارزه با بیماری استفاده می‌شود.