زمانی که در هفته‌های گذشته موضوع تجاوز و آزارهای جنسی در شبکه‌های اجتماعی ایران بار دیگر مطرح شد و بسیاری با بیان روایت‌های خود هشتگ‌های آزار جنسی و تجاوز را داغ کردند، بسیاری دیگر از خواندن این روایت‌ها متعجب شدند. به باور آنها تعاریفی که افراد از تجاوز ارائه می‌دادند متنوع و عجیب بود. خیلی‌ها رفتارهایی را که از نظر بقیه تجاوز و آزار تلقی می‌شد، رفتارهای عادی جنسی می‌دانستند.

  • اینکه تعریف شما از تجاوز و آزار جنسی چه باشد، تا حد زیادی بستگی به این دارد که در چه کشوری زندگی می‌کنید و تحت چه قوانینی هستید

تجاوز در باور عمومی، تنها به خشن‌ترین شکل برقراری رابطه جنسی بدون رضایت فرد اطلاق می‌شود و مفاهیمی مثل تجاوز در رابطه زناشویی یا برقراری رابطه در حالت مستی یا تحت تاثیر مواد مخدر که در آن فرد کاملا قادر به بیان رضایت نداشتن و مقاومت نیست، برای بسیاری از افراد تجاوز تلقی نمی‌شود. همچنین رویکرد قوانین مجازات در کشورهای مختلف در تعریف تجاوز ، آزار جنسی متفاوت است و بر همین اساس میزان گزارش‌دهی، حدود مجازات و فرهنگ عمومی تحت تاثیر قرار می‌گیرد.

در ایران تعریف تجاوز و جدود و ثغور آزار جنسی بسیار محدود است و خلاف بسیاری از کشورهای دارای قوانین مدرن، بسیاری از آزارهای کلامی و جنسی پیگرد قانونی ندارند. همچنین موضوع تجاوز زناشویی که در بسیاری از کشورها جرم شناخته می‌شود و بر رضایت کامل شرکای متاهل برای رابطه جنسی تاکید دارد، در ایران به عنوان تمکین زن از شوهر، یعنی برقراری رابطه جنسی بنا بر خواست شوهر رسمیت دارد.

تعاریفی که در ادامه می‌آید، سه مقوله آزار و اذیت جنسی، تعرض جنسی و تجاوز را بر اساس فرهنگ لغت وبستر و قوانین جزایی در آمریکا و باورهای عمومی مردم بیان می‌کند و در انتها به تعاریف این موضوعات در قوانین ایران می‌پردازد.

به هر روی، اینکه تعریف شما از تجاوز و آزار جنسی چه باشد، تا حد زیادی بستگی به این دارد که در چه کشوری زندگی می‌کنید و تحت چه قوانینی هستید. همچنین بسیار وابسته به این است که به چه نسلی تعلق سنی و فکری دارید و درباره رابطه جنسی چطور فکر می‌کنید.

آزار جنسی

آنچه فرهنگ لغت می‌گوید:

رفتار کلامی یا فیزیکی ناخواسته جنسی به خصوص از سمت شخص دارای اقتدار نسبت به یک زیردست (مانند کارمند یا دانشجو).

آنچه وزارت دادگستری آمریکا می‌گوید:

آزار و اذیت می‌تواند شامل «آزار و اذیت جنسی» یا تقاضاهای جنسی ناخواسته، درخواست لذت‌جویی جنسی و سایر آزارهای کلامی یا جسمی برای برقراری رابطه جنسی باشد. با وجود این آزار و اذیت لازم نیست ماهیت جنسی داشته باشد و می‌تواند شامل اظهارات توهین‌آمیز راجع به رابطه جنسی فرد هم باشد. به عنوان مثال، آزار دادن زن با اظهارنظرهای توهین آمیز به طور کلی غیرقانونی است.

قربانی و آزاردهنده می‌توانند زن یا مرد باشند. همچنین قربانی و آزاردهنده می‌توانند هم‌جنس باشند.

اگرچه قانون منع کردن ساده، اظهارنظرهای غیرقانونی یا حادثه های کوچکی را که بسیار جدی نیست ممنوع نمی‌کند، آزار و اذیت غیرقانونی وقتی آنقدر مکرر یا شدید اتفاق بیفتد که باعث ایجاد فضای ناامن در یک محیط کار یا رفتارهای توهین آمیز شود یا منجر به تصمیم نامطلوب در مورد اشتغال فرد شود (مانند اخراج قربانی یا تخریب شخصیتش)، ممنوع است.

آزار دهنده می‌تواند سرپرست قربانی، همکار یا شخصی باشد که به هر شکلی در ارتباط با فرد است، مانند مشتری.

آنچه مردم عادی می‌گویند:

در یک نظرسنجی در مارس ۲۰۱۷ از بزرگسالان آمریکایی که توسط مرکز ملی منابع خشونت جنسی (NSVRC) انجام شده، ۶۰ درصد از زنان و ۴۸ درصد از مردان «اظهارات لفظی ناخواسته تحریک آمیز» را خشونت یا آزار جنسی تعریف کرده‌اند.

تعرض جنسی

آنچه فرهنگ لغت می‌گوید:

تماس جنسی غیرقانونی که معمولاً بدون رضایت شخص انجام می شود یا به شخصی که نمی‌تواند رضایت خود را اعلام کند (مثلا به دلیل سن یا ناتوانی جسمی و روانی) تحمیل می‌شود، تجاوز می‌خوانند.

آنچه وزارت دادگستری آمریکا می‌گوید:

تعرض جنسی هر نوع تماس جنسی یا رفتاری است که بدون رضایت صریح فرد اتفاق می‌افتد. هر فعالیت جنسی شامل مقاربت جنسی اجباری، رابطه همجنسگرایانه اجباری، کودک آزاری و رابطه با محارم اقدام به تعرض جنسی تلقی می‌شود.

تجاوز

آنچه فرهنگ لغت می‌گوید:

فعالیت جنسی غیرقانونی و معمولاً مقاربت جنسی اجباری همراه با تهدید و صدمه معمولاً به یک زن یا با شخصی که زیر سن خاصی قرار دارد یا فردی که به دلیل بیماری روانی، کمبود ذهنی، ناآگاهی یا ناتوانی، قادر به اعلام رضایت نیست یا با فریب وادار به پذیرش رابطه می‌شود.

آنچه وزارت دادگستری آمریکا می‌گوید:

دخول هر چه اندک به مهبل یا مقعد با هر قسمت از بدن یا دخول به دهان توسط اندام جنسی شخص دیگر بدون رضایت قربانی.

آنچه مردم می‌گویند:

بر اساس یک نظرسنجی که پیش‌تر به آن اشاره شد،۸۷ درصد ز زنان و ۸۳ درصد از مردان توافق دارند كه اگر یكی از شركا رضایت به رابطه جنسی نداشته باشد، خشونت یا تجاوز جنسی تلقی می‌شود و ۷۴ درصد از زنان و ۷۱ درصداز مردان می‌گویند که به رابطه جنسی با شریک زندگی خود تحت تاثیر الکل یا مواد مخدر تن می‌دهند.

تعاریف قانونی در حال تحول

توافق در مورد تجاوز به عنف همیشه ساده نیست. مثلا در آمریکا قوانین ایالتی در تعریف جرائم جنسی، رضایت، سن قانونی و … متفاوت است. در کشورهای اروپایی هم رویکرد متفاوتی نسبت به مفهوم رضایت و سن در آزار و تجاوز جنسی وجود دارد.

به عبارت دیگر، بسیاری از کشورها همچنان با وجود اعتراض کلامی فرد، رابطه اجباری جسمی را تجاوز نمی‌دانند. این امر محاکمه برخی از «تجاوزها از سوی فرد آشنا» را که در آن قربانی مهاجم را می‌شناسد و اکثریت پرونده‌های تجاوز را تشکیل می‌دهد، دشوار می‌کند.

اما بسیاری از این قوانین در حال تغییرند. در سال ۲۰۱۰ ، وزارت دادگستری آمریکا نحوه تعیین تجاوز به عنف را تغییر داد و آن را به موارد گسترده‌تری افزایش داد. این وزارتخانه اعلام کرد تعریف قدیمی «فقط شامل دخول اجباری آلت مردانه به مهبل زن» بوده و تعریف جدید جنسیت فرد مورد تجاوز را تعریف نمی‌کند و دخول دهانی یا مقعدی را هم به آن می‌افزاید.

در حال حاضر تلاش می‌شود تا استاندارد «رضایت و تأیید» برای برقراری رابطه جنسی به قوانین مجازات اضافه شود. این امر مستلزم آن است که شخص «یا از طریق کلمات یا رفتار» بیان کند که حاضر است در یک عمل جنسی شرکت کند.

قوانین ایران چه می‌گوید؟

در حالی که مرز بین جرم‌بودن و نبودن رابطه جنسی در اروپا «رضایت» است، در ایران هر رابطه‌ای خارج از روابط خانوادگی جرم است. در قوانین ایران هر نوع رابطه غیرمشروع، به نوعی زنا تلقی شده و شامل مجازات است. زنا عبارت از رابطه جنسی غیرشرعی بین مرد و زن است و از جرائم حدی به شمار می‌آید. زنا وقتی محقق می‌شود که رابطه جنسی به طور کامل برقرار شود. بنا‌بر‌این دیگر روابط جنسی مثل معاشقه در زمره زنا قرار نمی‌گیرد. مجازات زنا هم مشخص است؛ تازیانه، رجم، تراشیدن سر و تبعید و در نهایت اعدام.

در قانون مجازات اسلامی نوع خاصی از زنا، یعنی «زنای به‌عنف» مشابه و نزدیک به مفهوم تجاوز است. بنابراین می‌شود زنای به‌عنف را به‌نوعی معادل تجاوز قرار داد.

بند دال ماده ۸۲ قانون مجازات اسلامی برای زنای به‌عنف حکم اعدام آورده است. در برقراری این رابطه اکراه مطرح است و کسی که با او زنا می‌شود هم مطرح است. این قانون تنها رابطه جنسی کامل را معادل زنا در نظر می‌گیرد و سایر اشکال سوءاستفاده جنسی از دایره موضوع زنای به‌عنف خارج می‌شوند.

خلاء قانونی در تعریف اقسام آزارها و تعرضات جنسی باعض شده که آمار دقیقی از موارد آنها وجود نداشته باشد و در این خلاء، متجاوزان به سادگی دست به خشونت جنسی بزنند. در طرح حمایت از زنان در مقابل خشونت، قبلا موارد متعددی از خشونت‌های جنسی پیش‌بینی شده بود اما با مخالفت‌ها و اصلاح‌های صورت‌گرفته، بسیاری از این موارد در طرح جدید با نام «صیانت، کرامت و تأمین امنیت بانوان در برابر خشونت» حذف شد.

تجاوز قانونی در قالب «تمکین»

واژه «تمکین» در لغت به معنای تن دادن است و در تعبیر حقوقی، به قیام زن به ادای وظایف زوجیت در مقابل شوهر گفته می‌شود. مطابق ماده ۱۱۰۲ قانون مدنی با عقد نکاح، روابط زوجیت بین طرفین موجود و حقوق و تکالیف زوجین در مقابل همدیگر بر قرار می‌شود.

تمکین در حالی همچنان در قوانین ایران مبنای مجازات زن قرار می‌گیرد که اجبار زن به تمکین کردن از شوهر، بدون در نظر گرفتن آمادگی روحی، روانی، عاطفی و جسمیِ او – یعنی نادیده گرفتن میل و احساس زن در قوانین مدرن  تجاوز به زن محسوب می‌شود که هم از لحاظ روحی و جسمی به زن لطمه می‌زند هم ممکن است مرد برای برقراری این نوع روابط جنسی، از خشونت استفاده کند.

قانونگذار این حق و اجازه را به شوهر می‌دهد تا در صورت مخالفت زن برای برقراری رابطه جنسی اجباری و خلاف میل با همسر، از تنبیه و مجازات‌هایی هم استفاده کند.

در قانون مدنی جمهوری اسلامی برای ضمانت اجرایی الزام زن به تمکین، «پرداخت نفقه» به زن در نظر گرفته شده است. بر اساس این قانون در صورت عدم تمکین زن، مرد می‎تواند نفقه پرداخت نکند یا ازدواج مجدد انجام دهد.

بیشتر بخوانید:

تجاوز در درون خانواده، روی دیگر خشونت خانگی