کلینیک سینا اطهر: ایمنی کار، حق درمان و تغافل کارفرما از حفاظت فنی

دست‌کم از یک‌ ماه گذشته به این سو، حریق و انفجار‌های زنجیره‌ای عمدی و غیر‌عمدی بسیاری از نقاط مختلف کشور گزارش شده است. 

زبانه کشیدن آتش در کلینیک سینا اطهر* تهران در شامگاه دهم تیر ماه و ویرانی بخشی از ساختمان این مرکز درمانی که منجر به کشته شدن ۱۹ تن از کادر درمانی و بیماران شد، یکی از آخرین نمونه‌هایی است که علی‌رغم وعده مسئولان دولتی و قضائی، علت آن هنوز به‌ طور قطعی اعلام نشده است.

حسین رئیسی، حقوقدان و استاد دانشگاه کارلتون کانادا معتقد است که در این رخداد، نه تنها چند نهاد دولتی از جمله وزارت بهداشت و شهرداری تهران سببیت دارند، بلکه چون کارفرما و نهادهای نظارتی پیش از وقوع انفجار از ناایمن بودن ساختمان آگاهی داشته‌اند، در رابطه با حفاظت فنی از محیط کار غفلت شده است.

طبق آخرین خبرهای منتشر شده از سوی رسانه‌های رسمی اما روزنامه ایران روز شنبه ۱۴ تیر ماه از بازداشت ۹ نفر از اعضای هیأت مدیره، مدیر عامل، سهامدار و مسئول تأسیسات ساختمان کلینیک سینا اطهر تهران خبر داد و نوشت مصطفی واحدی راهی، بازپرس جنایی پایتخت و ۱۱ کارشناس برای کشف علت آتش‌سوزی در این کلینیک و «یافتن مقصران احتمالی» در ساختمان منفجر شده کلینیک سینا اطهر تهران به بررسی میدانی و نمونه‌برداری از محل پرداخته‌اند.

به نوشته این روزنامه، بررسی‌ها در این خصوص که نهادها و سازمان‌های نظارتی مربوطه در رابطه با حادثه آتش‌سوزی مقصر هستند یا خیر نیز از سوی کارشناسان همچنان ادامه دارد.

انتشار این خبر در حالی‌ست که محسن هاشمی، رئیس شورای شهر تهران، کمتر از یک ‌روز پس از آتش‌سوزی، در حاشیه بازدید از ساختمان تخریب شده کلینیک سینا اطهر، «نشت گاز از کپسول‌های اکسیژن» و «اتصال شبکه داخلی‌ برق» را علت انفجار در این کلینیک اعلام کرد.

هم‌زمان با اعلام این خبرها، گزارش‌های ضد و نقیضی هم از وقوع حمله سایبری در مرکز پزشکی هسته‌ای سینا اطهر و نشت مواد رادیو اکتیو در محل انفجار در شبکه‌های اجتماعی منتشر شد که ساعاتی پس از انتشار این گزارش‌ها، ایرج حریرچی، معاون وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی با حضور در یک برنامه تلویزیونی وجود مرکز پزشکی هسته‌ای در این کلینیک را تکذیب کرد و گفت که در این مرکز درمانی فقط یک رادیولوژی معمولی دایر بوده است.

زهرا نژادبهرام، عضو هیأت رئیسه شورای شهر تهران روز ۱۲ تیر درباره آتش‌سوزی در این کلینیک گفت:

«طی سال‌های گذشته بارها به دلیل ناایمن بودن ساختمان کلینیک، سازمان آتش‌نشانی و شهرداری منطقه یک به مالک تذکر داده بودند و در سال ۹۸ اقداماتی جهت ایمن شدن ساختمان انجام گرفته ولی کامل نبوده است.»

به گفته او حدود ۳۵۰ ساختمان ناایمن در پایتخت شناسایی شده که آتش‌نشانی به مالکان و مدیران آنها برای رفع خطر ابلاغیه‌ داده است.

با در نظر گرفتن آمارهای منتشر شده قبلی از تعداد ساختمان‌های ناایمن در تهران اما به ‌نظر می‌رسد آمار ارائه شده از سوی زهرا نژادبهرام تطابق چندانی با واقعیت ندارد.

دو سال پس از فرو ریختن ساختمان تجاری پلاسکو در ۳۰ دی ‌ماه ۱۳۹۵، عباس جعفری دولت‌آبادی، دادستان سابق تهران روز ۲۵ دی ‌ماه ۱۳۹۷ و در آستانه دومین سالگرد این واقعه در گفت‌وگو با رادیو تهران گفت:

«در پایتخت ۲۱ هزار ساختمان ناایمن و پرخطر وجود دارد که از آن میان ۲۴۳ ساختمان وضع بسیار نامناسبی دارند.»

او گفت بسیاری از این ساختمان‌ها در بازار تهران قرار دارند.

برای بررسی ماجرای انفجار و آتش‌سوزی در کلینیک سینا اطهر تهران از منظر حقوقی، زمانه از حسین رئیسی، حقوقدان و استاد دانشگاه کارلتون کانادا پرسیده است که آیا در انفجار و آتش‌سوزی این کلینیک می‌توان گفت «حق ایمنی در محیط کار» از سوی کارفرما نقض شده است؟

پاسخ رئیسی به زمانه:

«بدون تردید کارفر در وهله نخست و به دلیل اینکه مکان پزشکی است، وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و شهرداری در حادثه نوعی سببیت دارند. حادثه بر اساس یک رویداد که تاکنون مشخص نشده عمدی یا غیر عمدی بوده رخ داده است. دور و نزدیکی حادثه با علت نزدیک به آن باید بررسی شود. بیشترین تقصیر متوجه علت نزدیک است. اما مجموعه علل را نیز از جمله مواردی که برشمردم در حادثه به نوعی سببیت دارند. چون فعالیت و تردد مردم در این ساختمان فاقد امنیت بوده پس باید آنرا تعطیل می‌کردند. اخطار کافی نیست.

بنا بر اعلام محسن هاشمی، رئیس شورای شهر تهران، مدیران کلینیک سینا اطهر پیش از انفجار و آتش‌سوزی در این مرکز درمانی، چهار بار در سال‌های ۹۴، ۹۶، ۹۷ و ۹۸ اخطار ایمنی ساختمان دریافت کرده‌اند.

به‌ گفته هاشمی، علی‌رغم اینکه در سال ۱۳۹۶ نامه استنکاف با دستورالعمل شهرداری مجددا به بیمارستان ابلاغ شده بود، مدیران کلینیک توجهی به این نامه نکرده‌اند.

رئیس شورای شهر تهران همچنین گفته که پس از بی توجهی مدیران این مرکز درمانی به نامه‌های ارسالی، در سال ۹۷ شهرداری اخطاریه نبود ایمنی به مدیران کلینیک می‌دهد و پس از بی‌اعتنایی مجدد این مدیران، اخطاریه جدی در سال ۹۸ به مالک ساختمان ابلاغ شده که به ‌دنبال آن مدیریت ساختمان اقدام به نصب خاموش‌کننده و سیستم اعلام و اطفای حریق کرده است.

با توجه به این گفته‌ها، از منظر قانونی حفاظت فنی از محیط کار بر عهده کیست؟ قوانین جاری ایران تا چه میزان به این موضوع اهمیت داده است و قوانین موجود تا چه حد ضمانت اجرایی دارند؟

حسین رئیسی در پاسخ به این سوالات زمانه گفته است:

«حفاظت فنی کارگاه در مقررات کار در وهله نخست بر عهده کارفرماست. معمولا در این موارد مالک ساختمان و کارفرما یکی نیستند ولی کارفرما آگاه به خطر بوده است و کادر پزشکی و خدمه را در محیط خطر قرار داده و در نتیجه از وظایف خود کوتاهی کرده است.»

به گفته رئیسی در این زمینه خلاء قانونی وجود ندارد و آیین‌نامه حفاظت فنی محیط کار به روشنی بر ایمن شدن محیط تأکید می‌ورزد و ضمانت اجرای کامل دارد:

«در قانون بر ضرورت تعطیلی کارگاه غیراستاندارد تأکید شده و مجازات زندان در صورت بروز حادثه منجر به مرگ و صدمه جسمی در نظر گرفته شده است. در نتیجه اجرای قانون و پیشگیری از این حادثه به خوبی رخ نداده است.»

پرسش دیگر زمانه از حسین رئیسی: مسئولین خبر از وجود صدها و بل هزاران ساختمان ناایمن و پرخطر در تهران داده‌اند. مشخصا کدام نهاد متولی پیگیری موضوع برای جلوگیری از تکرار حوادث بعدی است؟ نهادهای دولتی یا مراجع قضائی؟

او در پاسخ گفته است:

«در وهله نخست شهرداری موظف است از تردد مردم در مناطق غیر ایمن ممانعت کند. حتی قانون به شهرداری اجازه داده است تا ساختمان‌های ناامن را تخریب کند.»

به گفته رئیسی در وهله دوم دولت موظف است امکانات بازسازی مناطق پرخطر را برای مردم از طریق مقتضی مثل کمک مالی فراهم کند. نهادهای صنفی موظفند اجازه فعالیت صنفی به اصناف و ارائه دهندگان خدمات در مناطق ناامن ندهند.

زهرا نژادبهرام، عضو هیأت رئیسه شورای شهر تهران اما دو روز پس از انفجار و آتش‌سوزی در کلینیک سینا اطهر در گفت‌وگو با خبرگزاری فارس، برخلاف محسن هاشمی درباره علت وقوع آتش‌سوزی در این مرکز درمانی اظهار بی‌اطلاعی کرده و گفته است:

«دو کمیسیون در شورای شهر به صورت تخصصی و ویژه در حال بررسی این موضوع هستند.»

او همچنین گفته است: «تخلفات انجام گرفته در ساختمان سینا اطهر [پیش از وقوع انفجار] به بازپرس ویژه و دادستانی تهران ارسال شده بود.»

با توجه به این گفته‌ها، پرسش این است که قصور انجام شده از سوی دادستانی و بازپرس ویژه تهران برای جلوگیری از وقوع آتش‌سوزی در کلینیک سینا اطهر چه بوده است؟ آیا اساسا می‌توان مقامات قضائی را در این رخداد مقصر دانست؟

رئیسی در پاسخ به این سوال گفته است:

«مقام قضائی مربوطه موظف بوده پس از دریافت گزارش دستور تخلیه ساختمان تا رفع نواقص امنیتی و در صورت لزوم چنانچه ساختمان برای محله پر خطر می‌بود، دستور تخریب آن را بدهد. عدم انجام وظیفه به وسیله مقام قضائی -در صورتی که گزارش شهرداری صحیح بوده باشد و چنین پرونده‌ای تشکیل شده باشد- محرز است و مقامات قضائی نیز در بروز حادثه سببیت داشته‌اند.»

انفجار در کلینیک سینا اطهر و شائبه ارتباط آن با آتش‌‌سوزی‌های سریالی

در فضای مجازی گمانه‌زنی‌های مختلفی در مورد علت انفجار و آتش‌سوزی در مرکز درمانی سینا اطهر مطرح شده است. برخی از کاربران آتش‌سوزی در این کلینیک را در امتداد رخدادهای مشابه در سراسر کشور در هفته‌های اخیر دانسته‌اند. شماری از شهروندان هم گفته‌اند که این رویدادها بی‌ارتباط با حملات سایبری کشورهای دیگر علیه تأسیسات زیر بنایی ایران نیست.

این گزارش بدون تأیید یا رد این گمانه‌زنی‌ها، در ادامه به‌ ترتیب تاریخ، گزارشی مختصر از آتش‌سوزی‌هایی که در یک‌ ماه گذشته از سوی رسانه‌ها و کاربران تحت عنوان «زنجیره‌ای یا سریالی» معرفی شده‌اند، ارائه کرده است:

۱۴ تیر: انفجار و آتش سوزی در «نیروگاه شهید مدحج زرگان» در کیلومتر پنج جاده اهواز-‌مسجد سلیمان، خبرگزاری دولتی جمهوری اسلامی (ایرنا)، چند ساعت پس از این رویداد و زمانی که هنوز آتش به ‌طور کامل مهار نشده بود، به ‌نقل از ابراهیم قنبری، رئیس سازمان آتش‌نشانی و خدمات ایمنی شهرداری اهواز، علت این واقعه را آتش گرفتن یک «ترانس برق» اعلام کرد.
۱۳ تیر: یکی از بزرگ‌ترین کارخانجات تولید انواع در‌های ضدسرقت طعمه حریق شد. علت حادثه هنوز از سوی مقامات رسمی اعلام نشده است
۱۲ تیر: انفجار در سایت غنی‌سازی اورانیوم نطنز. خبرگزاری رویترز در گزارشی به نقل از سه مقام ایرانی که نامی از آنها برده نشده، منشأ این انفجار را «حملات سایبری» اعلام کرد. کیوان خسروی، سخنگوی دبیرخانه شورای عالی امنیت ملی هم اعلام کرد که علت حادثه در تأسیسات هسته‌ای نطنز مشخص شده است، ‌اما به دلیل «برخی ملاحظات امنیتی» بعداً به اطلاع عموم خواهد رسید.
۱۲ تیر: آتش گرفتن یکی از باغ‌های بزرگ محدوده دو خیابان زرگری و ستار خان در شیراز به‌نحوی که کاربران در شبکه‌های اجتماعی و شاهدان عینی از سوختن کامل باغ‌ها و زمین‌های بایر این دو خیابان خبر دادند. محمدهادی قانع، رئیس سازمان آتش‌نشانی و خدمات ایمنی شهرداری شیراز «تراکم گیاهی» و «عامل انسانی به‌صورت غیرعمدی» را دلیل این رویداد عنوان کرد.
۱۰ تیر: در اثر انفجار و آتش‌سوزی در کلینیک سینا اطهر در شمال تهران ۱۵ زن و چهار مرد کشته و ۱۴ نفر دیگر زخمی شدند. حادثه حوالی ساعت ۲۱ شامگاه سه‌شنبه رخ داد. تاکنون ۹ نفر در این رابطه بازداشت شده‌اند و علت دقیق این رویداد همچنان اعلام نشده است.
چهارم تیر: دست‌کم ۲۰ هکتار از باغ‌های روستای تاریخی ابیانه در آتش سوخت. عبدالرضا مهدی بادی، مدیر جهاد کشاورزی نطنز، علت این آتش‌سوزی را «بی احتیاطی یک باغ‌دار» عنوان کرد.
یکم تیر: باغ‌های اطراف پارک مینیاتوری تبریز طعمه حریق گسترده شد. علت حادثه همچنان نامشخص است.
۳۱ خرداد: کوه‌های روستای کوشک سفلا در استان کهکیلویه و بویراحمد از سمت شهرستان رستم از دو روز قبل از این تاریخ آتش گرفت و دامنه آن به سمت این روستا در حال پیشروی بود. عباس حسن زاده، رئیس اداره منابع طبیعی شهرستان بویراحمد در این رابطه گفت: «آتش‌سوزی رخ داده در جنگل‌ها و مراتع ارتفاعات منطقه بابامیدان در حوزه استحفاظی استان فارس است.» این آتش‌سوزی همچنان به‌ صورت قطعی مهار نشده است. مقامات رسمی درباره علت این رویداد تاکنون توضیحی نداده‌اند.
۲۵ خرداد: انبار ۱۰ هزار متری چوب در منطقه شورآباد در جنوب تهران طعمه حریق شد. جلال ملکی، سخنگوی سازمان آتش‌نشانی و خدمات ایمنی شهرداری تهران گفت که علت این آتش‌سوزی در دست بررسی است.
۲۴ خرداد: آتش ۳۲ غرفه را در بازار گل «امام رضا» ‌ی تهران خاکستر کرد. علت حادثه اعلام نشده است.
۲۳ خرداد: آتش‌سوزی گسترده در یک انبار بزرگ ضایعات در منطقه ملاشیه اهواز روی داد. ابراهیم قنبری، رئیس سازمان آتش‌نشانی و خدمات ایمنی شهرداری اهواز هم‌زمان با اعلام این خبر از وقوع چهار فقره آتش‌سوزی دیگر در نقاط تجاری یا مسکونی در سطح شهر اهواز خبر داد.
۲۳ خرداد: ده‌ها هکتار از مراتع و جنگل‌های منحصر به ‌فرد ارتفاعات سبزپوشان شیراز طعمه آتش شد. عبدالرسول حقیقی، جانشین رئیس ستاد بحران شیراز اعلام کرد علت حادثه در دست بررسی است.
۲۳ خرداد: هفت فروند لنج صیادی و سه فروند قایق موتوری در اسکله بندر کنگ از توابع بندر لنگه به‌ طور کامل در آتش سوختند. علی نیکوئی، فرماندار شهرستان بندرلنگه در روزهای بعد گفت علت حادثه کشف نشده است.
۲۲ خرداد: ده‌ها هکتار از مراتع و جنگل‌های بلوط ارتفاعات کوه سفید در حوالی روستای قلعه سرد بالا از توابع دهدز در آتش سوخت. محسن البرزی، بخشدار دهدز دلیل این آتش‌سوزی را «نامشخص» عنوان کرد.
۲۲ خرداد: محوطه کلیسای تاریخی مریم مقدس و ضلع شرقی تپه باستانی هگمتانه در شهر همدان دچار حریق گسترده شد. محمدامین عقیلی، کارشناس روابط عمومی سازمان آتش‌نشانی و خدمات ایمنی همدان علت این آتش‌سوزی را «بی‌احتیاطی احتمالی رهگذران» عنوان کرد.
۲۲ خرداد: منطقه حفاظت شده کوه بیل در ارژن فارس دچار آتش سوزی شد. حسین شعبانی، دبیر کارگروه مدیریت بحران اداره کل حفاظت محیط زیست استان فارس، علت حادثه را عامل عمدی انسانی عنوان کرد.
۲۲ خرداد: مراتع معمولان، پلدختر و تنگ سیاب کوهدشت در استان لرستان دچار آتش‌سوزی شد. در یک ‌ماه گذشته در مجموع ۱۵ فقره آتش‌سوزی در جنگل‌ها و مراتع لرستان رخ داده است. علت این وقایع همچنان اعلام نشده است.
۲۲ خرداد: ساختمان شیشه‌ای صداوسیما محل استقرار خبرنگاران خبرگزاری صداوسیما در جام‌جم آتش گرفت. علت این آتش‌سوزی همچنان اعلام نشده است.
۱۸ خرداد: ارتفاعات منطقه چاه نفت در شهرستان جهرم فارس دچار حریق شد. مسئولان استانی هنوز توضیحی درباره دلیل این آتش‌سوزی نداده‌اند.
۱۸ خرداد: محدوده زندان اوین طعمه حریق شد. جلال ملکی، سخنگوی سازمان آتش‌نشانی و خدمات ایمنی شهرداری تهران گفت علت این رویداد در دست بررسی است.
۱۶ خرداد: آتش‌سوزی در شبکه برق سراسری در اهواز منجر به قطع برق بیمارستان آریا و بخش‌هایی از محله کیانپارس شد.
۱۴ خرداد:‌ درختان واقع در روبه‌روی دانشگاه آزاد پردیس تهران به آتش کشیده شد.
۱۴ خرداد: محوطه سایت تاریخی ربع رشیدی تبریز در آتش سوخت. محمدباقر هنربر، مدیرکل مدیریت بحران استانداری آذربایجان شرقی علت این آتش‌سوزی را «خطای انسانی» اعلام کرد.
۱۳ خرداد: انبار روباز کارخانه بازیافت کاغذ بینالود با وسعت بیش از پنج هزار متر مربع دچار آتش‌سوزی گسترده شد. امیر عزیزی، مدیرعامل سازمان آتش‌نشانی مشهد علت این واقعه را «نامعلوم» عنوان کرد.

* چند روز بعد از این انفجار، مرکز درمانی سینا اطهر با انتشار اطلاعیه‌ای ادعا کرد نام کلینیکی که دچار حادثه شده «مرکز جراحی محدود سینا مهر شمیران» است. مرکز درمانی سینا اطهر در یکی از طبقات ساختمان سینا مهر در شمیران قرار داشت و مردم سینا مهر را به نام سینا اطهر می‌شناختند.

• در همین زمینه

چندین کشته در آتش‌سوزی در یک کلینیک درمانی در تهران