شیوع ویروس کرونا در جهان و رکود اقتصادی ناشی از آن، بحران پناهجویی را وارد مرحله جدیدی کرده است، به نحوی که در تاریخ ۱۴ ژوئن/ ۲۵ خرداد، مسئولان اتحادیه اروپا معضل کنونی آوارگان و پناهجویان را بزرگ‌ترین بحران مهاجرت پس از جنگ جهانی دوم ارزیابی کردند. در این میان اما دگرباشان جنسی که به دلیل شرایط نامطلوب اجتماعی و سیاسی و آسیب‌های ناشی از آن مجبور به ترک کشور خود شده‌اند، از آن دسته پناهجویانی هستند که بیش از سایر گروه‌ها در معرض تبعیض قرار می‌گیرند.
در این گزارش که همزمان شده است با سالگرد تصویب تشکیل سازمان دیدبان حقوق همجنسگرایان، دوجنس‌گرایان و تراجنسیتی‌ها از سوی شورای حقوق بشر سازمان ملل متحد، برای اطلاع از وضعیت پناهجویان ال‌جی‌بی‌تی (LGBT) ایرانی سراغ دو تن از این پناهجویان رفته‌ایم.
شهاب اسماعیلی، ترنس ۳۸ ساله ایرانی‌ست که پس از چهار سال زندگی سخت پناهجویی در دانمارک و فرانسه مجبور به بازگشت به ایران شده. او درباره تجربیات خود و نقض حقوق پناهجویان می‌گوید که دگرباشان جنسی پناهجو در این دو کشور در زمره «نادیده انگاشته شده‌ترین» پناهجویان هستند.
او کمپ‌های پناهجویی در فرانسه را به زندان تشبیه می‌کند و می‌گوید که پس از بازگشت به ایران «احساس رهایی» دارد.
مهدی. میم، پناهجوی ۳۹ ساله همجنس‌گرای ایرانی در ترکیه نیز در تشریح وضعیت نامطلوب زندگی خود و دوستان پناهجویش، این کشور را برای دگرباشان جنسی «بسیار نا امن» توصیف می‌کند.
در کشور فرانسه از سال ۱۹۹۹ قوانینی برای حمایت از دگرباشان جنسی به تصویب رسیده بود اما از تاریخ ۱۷ می۲۰۱۳/ ۲۷ اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۲ قانونی معروف به «قانون ۳۴۴» در فرانسه با امضای فرانسوا اولاند، رئیس جمهوری وقت این کشور به تصویب رسید که بر اساس آن حقوق مدنی همجنسگرایان از جمله «ازدواج همجنسگرایان» بیش از گذشته به رسمیت شناخته شد.
آنچه با در نظر گرفتن این قوانین مصوب به ذهن متبادر می‌شود این است که فرانسه یکی از پیشروترین کشورها در حوزه حمایت از حقوق دگرباشان جنسی است.
شهاب اسماعیلی اما با بیان تجربیاتش در دوران پناهجویی خود در این کشور و به ویژه در ماه‌های پس از شیوع کرونا، به زمانه می‌گوید که در فرانسه پناهجویان LGBT حتی از داشتن حداقل حمایت‌های لازم نیز برخوردار نیستند.
او می‌گوید در فرانسه ماه‌ها در کمپ‌هایی با بدترین شرایط بهداشتی به سر برده، چندین بار حمایت‌های مالی‌اش آن هم در شرایط همه‌گیری کرونا قطع شده و با تصمیم نهادهای متولی امور پناهجویان در فرانسه، مجبور به اسکان در خانه‌های اشتراکی شده است.
شهاب در ادامه می‌گوید که در کمپ پناهجویی در فرانسه به دلیل عدم رسیدگی پزشکی، معطل ماندن برای مشخص شدن نتیجه پرونده و شرایط نامطلوب کمپ، به حس خودکشی و خودزنی رسیده بوده:
«در کمپ‌های فرانسه شرایط بهداشتی رعایت نمی‌شد، پناهجویان دگرباش جنسی از پناهجویان دیگر تفکیک نشده بودند و یکی از شرایطی که حتما باید در مورد افراد LGBT رعایت شود اختصاص حمام و سرویس بهداشتی جداگانه و غیرمشترک است. در این کمپ‌ها نه تنها سرویس‌های بهداشتی جداگانه‌ای نداشتیم، بلکه حتی این سرویس‌ها استاندارد کافی هم نداشتند.»
حقوق دگرباشان جنسی (LGBTQ) در سال‌های اخیر اما مورد بحث بسیاری از مجامع بین‌المللی و همین‌طور دولت‌ها بوده است.
شاخص اروپای رنگین‌کمانی (Rainbow Europe Index) که حقوق این افراد را در کشورهای اروپایی اندازه‌گیری می‌کند، در آخرین گزارش خود ۴۹ کشور حوزه اروپا را بر اساس میزان توجه به این مسأله رتبه‌بندی کرده است.
در آمار ارائه شده از سوی شاخص اروپای رنگین کمانی، کشور فرانسه در رده ششم از لحاظ رعایت حقوق اقلیت‌های جنسی قرار گرفته است.
با وجود این اما شهاب اسماعیلی به دلیل دشواری‌هایی که به عنوان یک پناهجوی دگرباش جنسی در فرانسه داشته، کمتر از یک ماه پیش مجبور به بازگشت به ایران شده است.
او می‌گوید که شرایط بهداشتی کمپ‌ها و عدم رسیدگی مسئولان اداره مهاجرت فرانسه به نحوی بوده که در برخی موارد به دلیل شرایط غیر‌بهداشتی، حتی از حمام رفتن هم محروم بوده است:
«اکنون که بعد از چهار سال زندگی پناهجویی به ایران برگشته‌ام، احساس می‌کنم از زندان رها شده‌ام.»
این پناهجوی بازگشته به ایران اما به مدت شش ماه هم در کمپ‌های مخصوص پناهجویان در کشور دانمارک به سر برده است.
او درباره شرایط دشوار حضورش در کمپ‌های این کشور به زمانه می‌گوید:
«با وجود اینکه تازه عمل جراحی تخلیه تخمدان و سینه را انجام داده بودم و نیاز شدیدی به داروهای هورمونی داشتم، پزشکان مستقر در این کمپ‌ها این داروها را فراهم نمی‌کردند و این مسأله فشار جسمی و روانی زیادی به من وارد می‌کرد. در یکی از کمپ‌های ویژه پناهجویان در دانمارک، در زمان مراجعه به پزشک مجبور بودم حتی ابتدایی‌ترین مسائل پزشکی مربوط به خودم را بارها برای کادر درمان توضیح دهم.»
پناهجویان LGBT در ترکیه و تبعیض‌های مضاعف علیه آنها
برای آگاهی از وضعیت دشوار پناهجویان LGBT ایرانی در ترکیه و تبعیضی که نسبت به آنان اعمال می‌شود، باید گفته‌های آنان را شنید. روایت یکی از آنها که بنا به درخواست خودش، مهدی. میم معرفی می‌شود، روایت رنج و تنهایی آنها در ترکیه است.
او در گفت‌وگو با زمانه، ترکیه را از لحاظ اجتماعی و نحوه برخورد شهروندان و نهادهای دولتی با دگرباشان جنسی «به مراتب بدتر از ایران» توصیف می‌کند.
مهدی می‌گوید:
«توأم شدن دگرباش جنسی بودن و خارجی بودن، تبعیض و دشواری‌های بیشتری را برای ما در ترکیه رقم زده است.»
او در ادامه در تشریح بی‌حقوقی خود و دیگر پناهجویان LGBT ساکن ترکیه می‌گوید:
«بارها در خیابان به خاطر شکل ظاهرمان تحقیر شده‌ایم. از نگاه‌ها و حرف‌های تحقیرآمیز همسایه‌های خود نیز در امان نبوده‌ایم و در این میان حتی پلیس هم طرف ما نیست.»
این پناهجوی ایرانی می‌گوید که به خاطر رفتارهای تبعیض آمیز برخی از شهروندان ترک بارها مجبور شده است به پلیس ترکیه شکایت کند اما مأموران پلیس نه تنها پیگیر شکایت آنها نشده‌اند بلکه او و دوستانش را مقصر آزارهای خیابانی قلمداد کرده‌اند:
«یک بار زمانی که به دلیل توهین چند شهروند ترک برای طرح شکایت به اداره پلیس رفتیم، مأمور پلیس خطاب به ما گفت مقصر خود شما هستید که این‌جور لباس می‌پوشید و این گرایش جنسی را دارید. مردم ترکیه گناهی ندارند.»
مقصد اول گروه‌های مختلف جنسی پناهجو از ایران برای رسیدن به کشورهای دیگر، اغلب ترکیه است. تا دو سال پیش این پناهجویان با ورود به ترکیه، خود را به دفتر کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل متحد در آنکارا معرفی می‌کردند اما از ماه سپتامبر سال ۲۰۱۸/ شهریور ۱۳۹۷، مسئولیت‌های این کمیساریا در قبال پناهجویان به اداره کل مهاجرت ترکیه واگذار شد. با توجه به عملکرد اداره مهاجرت ترکیه در زمینه رسیدگی به وضعیت پناهجویان اما شرایط برای سکونت پناهجویان و پناهندگان در این کشور روز‌به‌روز بدتر شده است.
در ادامه افزایش فشارها علیه پناهجویان، اداره مهاجرت ترکیه از اواخر دی ماه ۹۸/ ژانویه ۲۰۲۰ بیمه‌های درمانی همه پناهجویان از جمله دگرباشان جنسی را قطع کرد.
با در نظر گرفتن وضعیت دگرباشان جنسی پناهجو در این کشور، این مسأله فشار مضاعفی را بر این دسته از پناهجویان وارد کرده است.
مهدی اما با اشاره به قطع بیمه درمانی خود و پارتنرش در ترکیه می‌گوید:
«اکنون بیش از شش ماه است بیمه درمانی برای همه دگرباشان جنسی پناهجو در ترکیه (به غیر از ترنس‌ها) قطع شده آن هم در شرایطی که بسیاری از این پناهجویان به خاطر وضعیت ویژه‌ای که دارند، نیازمند مراقبت‌های پزشکی هستند.»
او در ادامه می‌گوید:
«عدم وجود بیمه درمانی برای ما در ماه‌های پس از شیوع کرونا در ترکیه شرایط را به مراتب سخت‌تر کرده است.»
این پناهجوی همجنسگرا، ترکیه را برای خود و دگرباشان جنسی پناهجو در این کشور «بسیار نا امن» توصیف می‌کند و می‌گوید:
«به خاطر فرهنگ اسلامی حاکم در ترکیه حتی اجازه کار سیاه در ترکیه نداریم. هیچ نهاد دولتی یا غیر دولتی‌ای در این کشور از ما حمایت مالی نمی‌کند. شیوع کرونا و تورم روزافزون در این کشور هم شرایط را روز‌به‌روز بدتر می‌کند.»
به گفته مهدی، در ترکیه اما چند نهاد غیردولتی برای حمایت از دگرباشان جنسی پناهجو وجود دارند که تنها در زمینه ارائه خدمات مشاوره‌ای برای این دسته از پناهجویان فعالیت دارند.
«Kaos GL»، «Pembe Hayat LGBTİ» و موسسه «چتر قرمز» از جمله نهادهایی هستند که برای حمایت مشاوره‌ای از دگرباشان جنسی پناهجو در ترکیه فعالیت می‌کنند.
عدم داشتن منبع باثبات مالی، نداشتن بیمه درمانی، معطل ماندن پرونده‌های پناهجویان برای باز اسکان مجدد آنها در کشورهای دیگر، عدم رسیدگی کافی از سوی اداره مهاجرت ترکیه و خشونت روزافزون علیه اقلیت‌های جنسی، این کشور را به یکی از بدترین کشورها برای دگرباشان جنسی پناهجو تبدیل کرده است.
- در همین زمینه