مازیار مهدوی‌فر – معمولاً با شنیدن کلمه “اعتیاد” تصاویری از سیگار، الکل و مواد مخدر در ذهنمان نقش می‌بندد، اما واقعیت این است که پدیده اعتیاد بسیار فراگیرتر از این موارد است.
شاید بسیاری از ما هرگز خود را جزو افراد مبتلا به یکی از انواع اعتیاد محاسبه نکنیم، اما برخلاف این تصور برخی از عادت‌های روزانه ما می‌توانند چیزی فراتر از یک عادت معمولی باشند. کافی است به این فکر کنید که در صورت حذف هرکدام از این عادات چه عواقبی در انتظارتان است.
مثلاً تصور کنید به مدت یک روز چای ننوشید یا فقط برای چند ساعت از گوشی موبایل‌تان دور بمانید. اگرچه در حالت معمولی این عادت‌ها به نظر مشکل‌ساز نیستند، اما در صورت تشدید می‌توانند دقیقاً مانند یک ماده مخدر شما را معتاد و در صورت عدم دسترسی، شما را به عوارض بدی دچار کنند. در این برنامه به چند نمونه از عادت‌های روزمره که می‌توانند به اعتیادهای پنهان خطرناک بدل شوند می‌پردازیم.
کافئین
مطالعات نشان می‌دهد افرادی که به صورت منظم حتی به مقدار اندک کافئین مصرف می‌کنند ممکن است به این ماده وابستگی فیزیکی پیدا کنند. در نتیجه در صورت قطع دریافت آن دچار عوارض مختلفی از قبیل سردرد، تحریک‌پذیری، خستگی و عدم تمرکز در انجام امور مختلف می‌شوند.
برای این که تصویر درستی از اعتیاد به کافئین داشته باشید تصور کنید یک روز بدون نوشیدن چای یا قهوه صبحگاهی به محل کارتان بروید و در محل کار هم امکان نوشیدن چای یا قهوه را نداشته باشید. به نظر می‌رسد اغلب افراد به خصوص آن‌هایی که در انجام کارهای روزمره نیاز به تمرکز دارند اگر به نوشیدن چای یا قهوه عادت داشته باشند در صورت عدم دسترسی به آن دچار سردرد و عدم تمرکز می‌شوند. این حالت دقیقاً همان چیزی است که اعتیاد نام دارد.
تنقلات و غذاهای حاضری
برای این که تصویر درستی از اعتیاد به کافئین داشته باشید تصور کنید یک روز بدون نوشیدن چای یا قهوه صبحگاهی به محل کارتان بروید و در محل کار هم امکان نوشیدن چای یا قهوه را نداشته باشید. به نظر می‌رسد اغلب افراد به خصوص آن‌هایی که در انجام کارهای روزمره نیاز به تمرکز دارند اگر به نوشیدن چای یا قهوه عادت داشته باشند در صورت عدم دسترسی به آن دچار سردرد و عدم تمرکز می‌شوند. این حالت دقیقاً همان چیزی است که اعتیاد نام دارد.
شاید برایتان اتفاق افتاده باشد که وقتی ظرفی از شیرینی خامه‌ای جلوی شما است و می‌خواهید یک شیرینی دیگر از توی ظرف بردارید با خود می‌گویید: “من فقط دارم یک شیرینی خامه‌ای می‌خورم. مواد مخدر که تزریق نمی‌کنم. پس نباید عذاب وجدان داشته باشم.”
بعد هم دستتان را دراز می‌کنید و بزرگترین شیرینی خامه‌ای موجود در ظرف را برمی‌دارید و به دهان می‌برید، اما باید بدانید مغز شما برخلاف خودتان در برابر شیرینی دقیقاً همان واکنشی را نشان می‌دهد که در برابر تزریق ماده مخدری مثل هروئین نشان می‌دهد. نتیجه یک مطالعه علمی که در سال ٢٠١٠ منتشر شد نشان می‌داد که مراکز فعال مربوط به لذت و رضایت در مغز موش‌های آزمایشگاهی معتاد به مواد غذایی دارای چربی و کالری بالا، دقیقاً همان مراکزی هستند که در موش‌های معتاد به هروئین فعال می‌شوند.
با هربار مصرف این نوع از مواد غذایی میزان تحریک این مراکز کمتر می‌شود و در نتیجه موش برای دستیابی به همان میزان از لذت و رضایت باید مقدار بیشتری از آن مواد غذایی مصرف کند. این نکته شاید بتواند تغییرات صورت گرفته در مغز انسان را هم در شرایط مشابه توضیح دهد. مواد غذایی مانند انواع شیرینی و غذاهای سرخ‌شده آماده دقیقاً می‌توانند با چنین مکانیسمی باعث ایجاد اعتیاد در انسان شوند. یعنی هرچه بیشتر از این غذاها مصرف کنید برای دستیابی به همان رضایت اولیه نیاز به مصرف بیشتر آن‌ها خواهید داشت. حتماً می‌دانید چاقی، حملات قلبی، دیابت و بسیاری از بیماری‌های مزمن نتیجه چنین اعتیادی است.
اینترنت
اگرچه اینترنت در تاریخ زندگی بشر پدیده‌ای جدید به شمار می‌رود، اما اختلال‌های مرتبط با استفاده نامناسب از آن به عنوان یک بیماری روحی جدی شناخته می‌شود. تا جایی که این گروه از اختلال‌ها از سال آینده به صورت رسمی در منبع علمی موسسه روانپزشکی آمریکا یک بخش ویژه و مجزا را به خود اختصاص خواهند داد.
مطالعه دیگری که روی ساختار ژنتیکی این افراد صورت گرفته نشان می‌دهد ژن ایجاد کننده اعتیاد به اینترنت، مشابه همان ژنی است که سبب اعتیاد به نیکوتین در افراد سیگاری می‌شود. اعتیاد به اینترنت به خصوص در جوامع پیشرفته در کودکان بسیار شایع است و حتی در مواردی عوارض عجیب و خطرناکی در پی داشته است.
فردی که از IUD(Internet Use Disorder) یا همان اختلال‌های مرتبط با استفاده از اینترنت رنج می‌برد در صورت عدم دسترسی به اینترنت دچار عوارض مختلفی خواهد شد. همانند سایر موارد اعتیاد، این افراد هم در گذر زمان نیاز به استفاده طولانی‌تر از اینترنت برای دستیابی به همان حالت رضایت و لذت ذهنی قبلی خواهند داشت. در ضمن این افراد به مرور نسبت به سایر سرگرمی‌ها بی‌علاقه می‌شوند و هرچه زمان بگذرد ترک این عادت نیز برای آن‌ها دشوارتر خواهد بود.
بر اساس مطالعات انجام شده، مشکل اساسی در این افرد تغییراتی در مغز است که سبب ایجاد اختلال‌هایی در ترشح ماده دوپامین یعنی همان ماده ایجاد کننده سرخوشی و لذت می‌شود. مطالعه دیگری که روی ساختار ژنتیکی این افراد صورت گرفته نشان می‌دهد ژن ایجاد کننده اعتیاد به اینترنت، مشابه همان ژنی است که سبب اعتیاد به نیکوتین در افراد سیگاری می‌شود. اعتیاد به اینترنت به خصوص در جوامع پیشرفته در کودکان بسیار شایع است و حتی در مواردی عوارض عجیب و خطرناکی در پی داشته است. حملات شدید کودکان به والدین و حتی قتل والدین به علت جلوگیری از دسترسی کودک به اینترنت از جمله عوارضی بوده که در این زمینه گزارش شده است.
داروها
کافی است نگاهی به فهرست بلندبالای ستاره‌هایی بیندازید که به علت مشکلات ناشی از اعتیاد به داروهای تجویز شده توسط پزشکشان درگذشتند.
بریتانی مورفی، امی واینهاوس و البته مایکل جکسون، همگی آدم‌های معروفی بودند که احتمالاً به علت مصرف بیش از اندازه یا همان اووردوز (Overdose) داروهای قانونی که توسط پزشکشان تجویز شده بود درگذشتند. همانند بسیاری از مواد مخدر غیر قانونی، بعضی از داروهای قانونی هم دارای دوپامین یا ماده شیمیایی مشابه آن هستند . تأثیر این داروها ممکن است در گذر زمان کم شود و در نتیجه بیمار برای دستیابی به همان حالت رضایت قبلی، نیاز به مصرف داروی بیشتری داشته باشد.
مشکل اینجاست که بسیاری از افراد تصور می‌کنند اگر دارویی توسط پزشکشان تجویز شود مصرف مقدار بیشتری از آن خطری ندارد. بنابرین با چنین استدلالی به صورت خودسرانه میزان مصرف دارو را افزایش می‌دهند و در نتیجه ممکن است دچار عوارض ناشی از آن شوند. ضد دردها، خواب‌آورها و داروهای ضد اضطراب گروه‌های دارویی هستند که اعتیاد به آن‌ها بسیار شایع است. پس اگر مصرف کننده یکی از انواع مختلف داروهای ذکر شده هستید حتماً قبل از ایجاد هرگونه تغییر در مقدار داروی مصرفی با پزشکتان مشورت کنید.
