مازیار مهدوی‌فر – کلسترول ماده چربی است که توسط کبد در داخل بدن ساخته می‌شود. علاوه بر آن، گروهی از مواد غذایی هم حاوی این چربی هستند.

غذاهایی مثل انواع گوشت، تخم مرغ و لبنیات از این دسته‌اند. بدن انسان از کلسترول برای تولید صفرا، ویتامین D، بعضی از هورمون‌ها و در ساختار غشای سلولی استفاده می‌کند. بنابرین وجود این چربی در بدن انسان به خودی خود نه تنها مضر نیست، بلکه لازم هست، اما مشکل زمانی شروع می‌شود که میزان کلسترول موجود در خون از حد طبیعی بیشتر شود.

کلسترول به تنهایی قادر به حل شدن درون خون و نقل و انتقال نیست. به همین دلیل حمل آن در داخل خون از طریق دو ماده حامل به نام‌های LDL و HDL صورت می‌گیرد. LDL باعث انتقال کلسترول از کبد به داخل خون است و در نتیجه افزایش آن سبب افزایش کلسترول خون می‌شود. به همین دلیل در اصطلاح به آن کلسترول بد هم می‌گویند. وقتی میزان کلسترول LDL زیاد شود روی دیواره داخلی رگ‌ها رسوب می‌کند و سبب ایجاد پلاک‌های عروقی می‌شود. در مرور زمان این پلاک‌ها ممکن است شکسته و سبب ایجاد لخته‌های خونی شوند. در صورتی که این لخته‌ها در داخل عروق قلبی یا کرونر باشند زمینه‌ساز سکته قلبی و اگر در عروق مغزی باشند سبب بروز سکته مغزی می‌شوند.

 در نقطه مقابل، HDL ناقل کلسترول از داخل خون به سمت کبد است. به همین دلیل به آن کلسترول خوب هم گفته می‌شود. HDL یا کلسترول خوب در حقیقت مانند یک دستگاه لایروبی عمل می‌کند و کلسترول LDL اضافی را از رگ‌ها جدا و آن را به کبد منتقل می‌کند تا در آنجا از طریق صفرا از بدن دفع شود. به همین دلیل سطح بالای این کلسترول می‌تواند برخلاف نوع LDL مانع بروز بیماری‌های قلبی شود. پس در نظر داشته باشید زمانی که از کلسترول بالای خون حرف می‌زنیم منظور همان نوع بد یا LDL است. 

تشخیص

متأسفانه بالا بودن کلسترول هیچ نشانه اولیه‌ای ندارد. تنها روش تشخیص، انجام آزمایش خون است. به همین دلیل وجود این بیماری معمولاً به صورت اتفاقی در چک‌آپ‌های دوره‌ای یا به صورت ثانویه در هنگام آزمایش‌های خونی که به دلایل دیگری صورت می‌گیرند کشف می‌شود.

درمان

درمان اصلی کلسترول بالای خون تغییر در شیوه زندگی است. مهم‌ترین تغییرات در شیوه زندگی که می‌توانند باعث کاهش سطح کلسترول خون شوند عبارتند از ورزش، کاهش وزن و ترک سیگار. در کنار این سه مورد تغییر رژیم غذایی هم از اهمیت فراوانی برخوردار است.

درمان اصلی کلسترول بالای خون تغییر در شیوه زندگی است. مهم‌ترین تغییرات در شیوه زندگی که می‌توانند باعث کاهش سطح کلسترول خون شوند عبارتند از ورزش، کاهش وزن و ترک سیگار. در کنار این سه مورد تغییر رژیم غذایی هم از اهمیت فراوانی برخوردار است.

سه گروه عمده از مواد غذایی نقش اصلی در افزایش کلسترول دارند. گروه اول، چربی‌های ترنس نامیده می‌شوند که در غذاهای آماده، کیک‌ها، شیرینی‌ها و به طور کلی غذاهای سرخ شده بازاری یافت می‌شوند. گروه دوم، چربی‌های اشباع هستند که در لبنیات پرچرب و روغن‌هایی مثل روغن نارگیل و هسته خرما وجود دارند. منبع غذایی سوم، آن‌هایی هستند که به صورت مستقیم حاوی کلسترول هستند. غذاهای با منبع حیوانی مثل گوشت قرمز و تخم مرغ حاوی میزان زیادی کلسترول هستند. بیشترین اجتناب غذایی در رژیم ضد کلسترول باید ابتدا در مورد چربی‌های ترنس، پس از آن چربی‌های اشباع و در مرحله بعد در مورد مواد غذایی حاوی کلسترول صورت گیرد.

افزایش میزان فیبر در رژیم غذایی، عامل دیگری است که سبب کاهش کلسترول بد می‌شود. فیبرهای موجود در میوه‌ها، سبزیجات و غلات کامل به کلسترول متصل و سبب دفع آن از بدن می‌شوند. ورزش هم نقش مهمی در کاهش کلسترول خون دارد. حدود ۲۰ تا ۳۰ دقیقه ورزش فعال روزانه مثل قدم زدن سریع، دوچرخه‌سواری، شنا و یا حتی بالا رفتن از پله‌ها حداقل سه بار در هفته می‌تواند در این زمینه موثر باشد.

در افرادی که دارای فاکتورهای خطرساز مانند وجود بیماری قلبی زمینه‌ای، دیابت، سابقه خانوادگی ابتلا به بیماری قلبی و یا سن بالای ۴۵ سال هستند معمولاً از درمان‌های دارویی هم در کنار تغییر شیوه زندگی استفاده می‌شود. علاوه بر این‌ها بعضی از مواد خوراکی در طب گیاهی و به عنوان درمان جایگزین برای کاهش کلسترول پیشنهاد شده‌اند که اشکال متنوعی از آن‌ها در داروخانه‌ها موجود است. درساختار معروف‌ترین این مکمل‌ها از دو گیاه سیر و چای سبز استفاده شده است. اگرچه تحقیقات بلند‌مدتی در مورد تأثیر این مکمل‌ها وجود ندارد، اما مطالعات کوتاه‌مدت انجام شده روی مصرف‌کنندگان این مکمل‌ها حاکی از اثرات مثبت سیر و چای سبز در کاهش کلسترول خون است.

پیشگیری

همانطور که گفتیم کلسترول بالای خون یکی از مهم‌ترین عوامل خطرساز در بروز بیماری‌های قلبی است. طبق آخرین آمار سازمان بهداشت جهانی، به صورت متوسط حدود ۴۰ درصد افراد بالای ۲۵ سال دنیا دچار کلسترول خون بالا هستند.

آمار مربوط به چند سال قبل کشور ایران هم حاکی از ابتلای حدود ۴۰ درصد افراد بالای ۴۰ سال به این بیماری بود. با این اوصاف جلوگیری از افزایش کلسترول خون اهمیت ویژه‌ای پیدا می‌کند. عادت غذایی خوردن غذاهای کم‌چرب، کم‌کلسترول و پرفیبر و انجام ورزش‌های منظم در کنار دوری از دخانیات بهترین راه جلوگیری از ابتلا به این بیماری و جلوگیری از بروز بیماری‌های قلبی است. محدود کردن مصرف نوشیدنی‌های الکلی و نگهداشتن وزن در حالت ایده‌آل، نکات دیگری هستند که حتماً باید مد نظر قرار گیرند.