بیژن روحانی – امسال مراسم نکوداشت «روز اصفهان» در حالی برگزار شد که نگرانی فرهنگ‌دوستان اصفهانی برای آثار تاریخی و فرهنگی این شهر افزایش یافته است.
یکم آذرماه که از چند سال پیش توسط جمعی از کوشندگان فرهنگی و انجمن‌های مردم‌نهاد به نام «روز اصفهان» نام‌گذاری شده، فرصتی است که هر ساله علاقه‌مندان به این شهر را گرد هم می‌آورد تا از یک سو در خصوص داشته‌های فرهنگی و تاریخی آن صحبت کنند، و از سوی دیگر به بررسی مشکلاتی بپردازند که بر سر راه حفاظت از این ارزش‌‌ها وجود دارد. چنین ابتکار عملی اکنون از اصفهان به شهرهای دیگر نیز گسترش یافته و تهران نیز در سال جاری شاهد برگزاری مراسمی توسط جمعی از علاقه‌مندان به تاریخ و فرهنگ این شهر بود.
اصفهان شهر خلاق
انجمن «دوستداران اصفهان» امسال همایشی را به همین مناسبت در دوم آذرماه و در دانشگاه خوراسگان برگزار کرد. محورهای اصلی این همایش عبارت بودند از «اصفهان شهر خلاق» و «باغ‌شهر اصفهان». طبق گزارش سایت ایران‌نامه بررسی تجربه‌های سودمند در مدیریت شهرهای تاریخی لاهور و استانبول و لزوم حرکت اصفهان به سمت استفاده از این تجارب در ایجاد فضای خلاق شهری و همچنین استفاده از گروه‌های مختلف فرهنگی و اجتماعی در مدیریت شهر، جزو موارد مهمی بود که شرکت‌کنندگان در این همایش بر آن تأکید کردند. اما به‌جز مسائل مربوط به مدیریت شهری، میراث طبیعی اصفهان نیز مورد توجه قرار گرفت و در بخش دوم همایش وضعیت بیشه طبیعی ناژوان در اصفهان و چالش‌های پیش روی آن بررسی شد.
دشواری‌های حفاظت از میراث اصفهان
اصفهان یکی از شهرهای مهم و در حال توسعه ایران است و پیشینه تاریخی و فرهنگی درخشانی نیز دارد، اما دشواری‌ها و چالش‌های فراوانی هم در مدیریت شهری و هم در پاسداشت از ثروت‌های فرهنگی و طبیعی این شهر وجود دارد.
تخریب گسترده آثار فرهنگی در اصفهان در سالهای اخیر شدت یافته است. گرچه میدان نقش جهان، باغ چهلستون و مسجد جامع در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شدهاند، اما ثبت این آثار باعث نشده است تا حفاظت از دیگر آثار تاریخی در این شهر وضعیت بهتری پیدا کند. گزارش‌های فراوانی که توسط دوستداران میراث فرهنگی در اصفهان منشتر می‌شود، نشان می‌دهد تعداد زیادی از خانه‌های تاریخی این شهر یا به کلی تخریب شدهاند و یا در معرض فراموشی و ویرانی قرار دارند. در شهریور ماه امسال، یکی دیگر از معدود خانه‌های صفوی در اصفهان، به‌طور کلی ویران شد. خانه ریخته‌گران که دارای نقاشی‌ها و تزئینات چشمگیر معماری نیز بود، توسط مالک تخریب شد، تا ساختمانی جدید به جای آن ساخته شود.
در آبان‌ماه امسال، یک عضو شورای شهر اصفهان اعلام کرد که گرچه قبلاً حدود پنج هزار خانه و فضای شهری تاریخی و ارزشمند در اضفهان شناسایی شده بودند، اما در بازنگری طرح تفصیلی بخش اعظم این خانه‌ها کاهش یافت و این هشداری است بزرگ برای مسئولان این شهر. به گفته محمود محمدی، مالکان خانه‌های تاریخی برای نگهدای از این آثار به تخصص و امکانات مالی نیاز دارند.
اما به‌جز خانه‌هایی که ممکن است کسی چندان نشانی از آن‌ها نداشته باشد، وضعیت برای تعدادی از آثار بسیار شناخته شده این شهر نیز چندان مناسب نیست. در این میان می‌توان به آسیب‌هایی در گنبد مدرسه مشهور چهارباغ، احتمال دخل و تصرف در بیمارستان تاریخی «عیسی بن مریم»، امکان ریزش سقف بازار صفوی هنر، آسیب‌های گسترده در مدرسه امامیه اصفهان با قدمتی حدود هفتصد سال و همچنین روند فرسایش سریع در بقعه تیموری شهشان اشاره کرد.
خشک شدن زاینده رود نیز از مهمترین آسیب‌هایی است که محیط زیست، فضای شهری و البته میراث فرهنگی اصفهان را تحت تاثیر خود قرار داده است. در چند سال اخیر از یک سو به دلیل عدم مدیریت صحیح منابع آبی و از سوی دیگر به دلیل وجود خشکسالی‌ها، جریان آب در زاینده رود قطع شده و این رودخانه که از مهمترین عوامل طبیعی شکل دادن به اصفهان و توسعه آن در طول تاریخ بوده، اکنون به صورت بستر خشکی در آمده است. تداوم خشکی زاینده رود، باعث نگرانی بسیاری از کارشناسان میراث فرهنگی نیز شده است، زیرا قطع آب می‌تواند آسیب‌هایی را برای پل‌های تاریخی این رودخانه به همراه داشته باشد.
طی سالهای گذشته احداث برجی به نام جهان نما در حریم میدان تاریخی نقش جهان نیز اخطار سازمان یونسکو را در پی داشت و مسئولان شهری سرانجام مجبور به کوتاه کردن ارتفاع این برج شدند. اکنون دوباره این احتمال مطرح شده است که شهرداری اصفهان قصد دارد ساختمانی دیگر را در حریم کاخ هشت بهشت و مسجد شاه بنا کند. خبرگزاری مهر که در آبان‌ماه این خبر را منتشر کرد گزارش داد که اطلاعاتی در خصوص ارتفاع این ساختمان و نقشه آن در دست نیست و شهرداری اصفهان در این خصوص اطلاع رسانی لازم را انجام نداده است. با این حال مسئولان میراث فرهنگی اصفهان اظهار امیدواری کرده‌اند که شهرداری مقررات لازم را برای ساخت و ساز در محدوده تاریخی شهر رعایت کند.
بزرگداشت روز اصفهان و برپایی همایش‌هایی علمی جهت بررسی وضعیت آثار تاریخی و طبیعی این شهر گرچه نشان‌دهنده اهمیت این میراث برای دوستداران اصفهان است، اما این پرسش همچنان برای فعالان فرهنگی باقی است که مدیریت شهری تا چه حد آماده پذیرفتن و به کار بستن راهکارهایی است که توسط آنان ارائه می‌شود.
در همین زمینه: