مازیار مهدوی‌فر – در برنامه گذشته در مقاله‌ای تحت عنوان “فشار خون بالا و عوارض ناشی از آن“ از بیماری فشار خون بالا و عوارض زیانبار آن سخن گفتیم. این هفته به بررسی عوامل خطرساز در بروز این بیماری و راه‌های پیشگیری و کنترل آن‌ها خواهیم پرداخت.
به طور کلی عوامل افزایش دهنده خطر بروز بیماری فشار بالای خون به دو گروه تقسیم می‌شوند: گروه اول عواملی هستند که تحت کنترل ما قرار ندارند و نمی‌توانیم تغییری در آن‌ها ایجاد کنیم. نژاد، سن، سابقه خانوادگی و جنسیت از این دسته هستند. مثلاً امکان بروز این بیماری در افراد سیاهپوست نسبت به نژاد سفید بیشتر است. سیاهپوستان به صورت نسبی در سنین پایین‌تری به این بیماری دچار می‌شوند. ضمن اینکه افزایش فشار خون در آن‌ها معمولاً شدیدتر است و رشد سریع‌تری دارد. عامل بعدی همانطور که پیش از این مطرح شد سن است. با افزایش سن احتمال بروز بیماری فشار خون بالا افزایش می‌یابد. به ویژه در سنین بالای ٦٠ سال، این احتمال چندین برابر می‌شود.
سابقه خانوادگی فشار خون بالا در یک یا چند نفر از اعضای خانواده، عامل خطرساز دیگری است که احتمال بروز بیماری را در انسان افزایش می‌دهد. در کنار این عوامل باید از نقش جنسیت هم سخن بگوییم. در سنین جوانی و میانسالی، مردان بیشتر از زنان، مستعد ابتلا به فشار خون بالا هستند، اما پس از عبور از سن ٥٠ سالگی این احتمال در زنان افزایش می‌یابد و از مردان پیشی می‌گیرد.
گروه دوم عوامل آن‌هایی هستند که زاییده نوع زندگی و انتخاب‌های خودمان هستند و به همین دلیل با ایجاد تغییرات مثبت در آن‌ها میتوانیم در کنترل و جلوگیری از ابتلا به فشار خون بالا نقش داشته باشیم.
فقدان فعالیت فیزیکی سبب افزایش خطر اضافه وزن و چاقی می‌شود. افراد غیر فعال معمولاً ضربان قلب تندتری هم دارند که خود باعث می‌شود قلبشان با سرعت و شدت بیشتری خون را به داخل عروق پمپاژ کند و فشار خون را افزایش دهد.
چاقی و عدم تحرک: با افزایش وزن و در حقیقت افزایش توده بدنی، نیاز به اکسیژن‌رسانی به سلول‌ها و بافت‌ها افزایش می‌یابد. در نتیجه جریان خون بیشتری در رگ‌ها ایجاد می‌شود که باعث ایجاد فشار اضافه روی دیواره عروق می‌شود.
فقدان فعالیت فیزیکی سبب افزایش خطر اضافه وزن و چاقی می‌شود. افراد غیر فعال معمولاً ضربان قلب تندتری هم دارند که خود باعث می‌شود قلبشان با سرعت و شدت بیشتری خون را به داخل عروق پمپاژ کند و فشار خون را افزایش دهد.
دخانیات: عامل خطرساز بعدی مصرف دخانیات است. مونوکسید کربن موجود در سیگار جایگزین اکسیژن خون می‌شود. این موضوع سبب می‌شود قلب نیاز به فعالیت بیشتری برای تأمین اکسیژن مورد نیاز بدن داشته باشد که خود زمینه‌ساز افزایش فشار خون است.
نمک اضافه: عنصر اصلی تشکیل دهنده نمک خوراکی، سدیم است. این عنصر نقش حیاتی در ایجاد تعادل میان مایعات بدن دارد و به انتقال امواج عصبی و تنظیم حرکت ماهیچه‌ها کمک می‌کند. اگر سدیم بیش از حد مورد نیاز، وارد جریان خون شود حجم خون افزایش می‌یابد؛ چون یکی از ویژگی‌های این عنصر جذب آب است. در نتیجه هرچه سدیم خون بیشتر شود جذب آب به داخل خون هم بیشتر می‌شود و حجم خون افزایش بیشتری می‌یابد. نتیجه این افزایش حجم، افزایش فشار است. چون وقتی حجم خون افزایش می‌یابد قلب مجبور است برای انتقال این حجم افزایش یافته در داخل عروق خونی، بیشتر از قبل فعالیت کند.
استرس: عامل دیگری که می‌تواند خطر فشار خون را افزایش دهد استرس است. در صورت ایجاد استرس شدید فشار خون به صورت مقطعی بالا می‌رود، اما اگر شرایط زندگی شما طوری باشد که مدام تحت استرس‌های مختلف قرار داشته باشید این افزایش فشار می‌تواند سرانجام باعث آسیب به عروق خونی، قلب، کلیه و سایر ارگان‌ها شود. درست همانند آنچه در فشار خون مزمن رخ می‌دهد. مصرف زیاد نوشیدنی‌های الکلی هم عامل دیگری است که در درازمدت سبب آسیب‌های ناشی از فشار بالای خون می‌شود.
اگرچه دلیل اصلی بالا رفتن فشار خون در هر شخص معمولاً ناشناخته باقی می‌ماند، اما در کنار توجه ویژه پزشکی و در صورت نیاز استفاده از دارو، تقریباً تمامی اثرات زیانبار این بیماری قابل پیشگیری و درمان هستند. بسته به شدت بیماری ممکن است پزشک در مرحله اول درمان تنها ایجاد تغییرات در شیوه زندگی را پیشنهاد دهد یا از همان ابتدا مصرف دارو را هم به رژیم درمانی اضافه کند، اما در هر شرایطی باید بدانیم که تغییر در شیوه زندگی و عادت‌های روزمره نقش بسیار مهمی در روند پیشگیری و درمان فشار بالای خون دارند.
تغییرات مثبت در شیوه زندگی
افزایش فعالیت فیزیکی نقش بسیار مهمی در کنترل فشار خون دارد. فعالیت مداوم فیزیکی باعث می‌شود قلب شما مقداری بیشتر از خون را با نیرویی کمتر پمپاژ کند. در نتیجه فشاری کمتر به عروق خونی وارد شود.
افزایش مصرف سیگار رابطه مستقیمی با افزایش رسوب چربی روی دیواره داخلی رگ‌های خونی دارد که خود عامل خطر مهمی برای بروز حملات قلبی است. کافئین هم می‌تواند به صورت موقت باعث افزایش فشار خون شود. پس اگر مبتلا به فشار خون بالا هستید مقدار مصرف روزانه کافئین خود را تا حد دو فنجان قهوه یا چهار فنجان چای کاهش دهید.
ورزش‌های هوازی مانند دویدن که تعداد ضربان قلب و مقدار اکسیژن مورد نیاز را افزایش می‌دهند بیشترین تأثیر مثبت را بر کاهش فشار خون دارند. فعالیت‌های ورزشی هوازی که به صورت منظم دنبال شوند می‌توانند فشار خون را پنج تا ده میلیمتر جیوه کاهش دهند. ضمن اینکه فعالیت ورزشی باعث کاهش وزن هم می‌شود و در نتیجه یکی دیگر از عوامل خطرساز بروز فشار خون بالا یعنی چاقی را حذف می‌کند.
قدم بعدی ایجاد تغییرات در رژیم غذایی است. غیر از کاهش نمک رژیم غذایی، یک برنامه غذایی سالم و متعادل شامل همه گروه‌های غذایی می‌تواند در تنظیم فشار خون موثر باشد. توجه کنید منظور از تغذیه سالم تنها تمرکز بر میزان کالری مصرفی روزانه و دور انداختن غذاهای مورد علاقه شما نیست. سعی کنید از انواع غذاهایی که بدنتان به آن‌ها نیاز دارد استفاده کنید و در کنار آن مصرف روزانه سبزیجات، میوه‌ها، لبنیات کم‌چرب و غلات کامل را فراموش نکنید.
تغییر موثر بعدی هم، حذف دخانیات و کاهش مصرف الکل و کافئین است. افزایش مصرف سیگار رابطه مستقیمی با افزایش رسوب چربی روی دیواره داخلی رگ‌های خونی دارد که خود عامل خطر مهمی برای بروز حملات قلبی است. کافئین هم می‌تواند به صورت موقت باعث افزایش فشار خون شود. پس اگر مبتلا به فشار خون بالا هستید مقدار مصرف روزانه کافئین خود را تا حد دو فنجان قهوه یا چهار فنجان چای کاهش دهید. ضمناً اگر الکل مصرف می‌کنید در نظر داشته باشید بیش از یک تا دو واحد نوشیدنی الکلی در روز از عوامل افزاینده خطر بروز فشار خون بالا است.
