بنیاد حقوق بشری عبدالرحمن برومند در گزارشی با اشاره به شلوغی بیش از حد و ظرفیت زندان‌ها، بهداشت و تغذیه نامناسب زندانیان، رواج بیماری‌های گوناگون در بین آنها و دیگر شرایط غیراستاندارد حاکم بر زندان‌های سراسر ایران، تلاش مقامات قضایی و مسئولان دولتی ایران برای حفاظت از زندانیان در برابر ویروس کرونا را ناکافی توصیف کرد.
شیوع ویروس جدید کرونا در ایران به ترس گسترده، ناآرامی و شورش در چندین زندان منجر شد که طی آن زندانیانی نیز جان خود را از دست دادند.
بنیاد عبدالرحمن برومند در گزارش خود ضمن اشاره به این وضعیت و انتقاد از آن تأکید کرده است که:
«میزان ابتلا به ویروس کرونا در داخل زندان‌ها مشخص نیست و مقامات ایران تمایلی به شفاف‌سازی در این خصوص ندارند. پرداختن به مسئله وضعیت زندان‌ها امری است که مستلزم اصلاحات ساختاری اساسی و زمان‌بر است، اما در کوتاه مدت، مبارزه با این پاندمی، مستلزم اراده سیاسی جدی و شفافیت است.»
به دنبال عدم اتخاذ تمهیدات بهداشتی و پیشگیرانه از سوی مقامات قضایی ایران در زندان‌ها، موجی از شورش در زندان‌های ایران به‌راه افتاد. اولین شورش ۲۹ اسفند و از زندان پارسیلون خرم‌آباد آغاز شد که به گفته مقام‌های مسئول به فرار ۲۳ زندانی انجامید. دومین فرار بزرگ زندانیان نیز هشتم فروردین در زندان سقز روی داد که در این مورد دست‌کم ۸۰ زندانی از زندان گریختند.
در روزهای بعد شورش‌ها و اعتراضات دیگری در زندان‌های شهرهای دیگر از جمله شیراز، تبریز، تهران، اهواز، الیگودرز و همدان رخ داد که در برخی موارد به کشته شدن شماری از زندانیان انجامید.
- در همین زمینه: عفو بین‌الملل: ۳۶ زندانی در شورش زندان‌ها کشته شدند
بنیاد برومند اما در گزارش خود به بررسی امکانات و شرایط تعدادی از زندان‌های ایران پرداخته است. این بررسی بر اساس گفته‌های شاهدان عینی و دیگر منابع مطلع تهیه شده است.
ندامتگاه مرکزی تهران بزرگ (زندان فشافویه یا زندان حسن‌آباد فشافویه تهران)
در این زندان به دلیل ازدحام بالای جمعیت زندانیان امکان فاصله‌گذاری اجتماعی برای پیشگیری از ابتلای به کرونا وجود ندارد. همچنین علی‌رغم شیوع بیماری‌های مسری همچون سل، مننژیت و هپاتیت در زندان فشافویه، مسئولان زندان اطلاعات اندکی در خصوص بیماری کرونا در اختیار زندانیان قرار داده‌اند.
در گزارش بنیاد برومند در مورد وضعیت این زندان در ماه‌های پس از شیوع کرونا آمده است:
«پس از اعلام پاندمی در اسفند ماه، دست‌کم در یک ساختمان، البسه محافظ در اختیار کارکنان خدمات پزشکی و درمانی قرار گرفت اما چند ساعت بعد، از مسئولان امنیتی زندان دستور رسید که این لباس‌ها را در بیاورند چرا که در بین زندانیان ترس و وحشت ایجاد می‌کند. در نتیجه، کارکنان درمانگاه به استفاده از ماسک و دستکش بسنده کردند. در ساختمان شماره یک، اتاقی برای قرنطینه زندانیان مبتلا به ویروس کرونا یا مشکوک به ابتلا به آن اختصاص داده شده است. با این حال در ۱۶ فروردین، پنج زندانی مشکوک به کرونا در اتاق شماره پنج تیپ دو مشاهده شدند. اتاق مورد نظر که ۲۰۰ زندانی را در خود جای می‌د‌اد، فوراً قرنطینه شد.»
از سرنوشت افرادی که به قرنطینه رفتند اطلاعی در دست نیست.
زندان پارسیلون خرم‌آباد
محمّد رزم، رئیس کل دادگستری استان لرستان ۱۸ فروردین همراه جمعی از معاونان و قضات، سرزده از زندان پارسیلون خرم‌آباد بازدید کرد. او در این بازدید شش ساعته، ضرورت تأمین اعتبارات عمرانی، تجهیزات و تعمیر اداره کل زندان‌ها و اقدامات تأمینی و تربیتی استان لرستان را یادآور شد و نکات لازم در این زمینه را به مدیران مربوط ابلاغ کرد.
در گزارش بنیاد برومند در مورد این زندان آمده است:
«ساختار زندان پارسیلون به قدری منسوخ و قدیمی است و سرویس‌های بهداشتی به اندازه‌ای کثیف‌‌اند که منابع ما گفتند از این که حتی به داخل سرویس‌ها قدم بگذارند، اکراه داشته‌اند.»
در این زندان همچنین علی‌رغم اینکه ملاقات‌ها کاملاً متوقف شده، کارکنان زندان با بی‌احتیاطی کامل از اتاقی به اتاق دیگر رفته و گاه ماسک نیز به صورت ندارند. مایعی که یک روز در میان در داخل زندان اسپری می‌شود هیچ بویی ندارد، امری که باعث می‌شود زندانیان کارآیی آن را به عنوان یک ماده تمیزکننده، زیر سوال ببرند.
زندان شیبان اهواز (زندان مرکزی اهواز)
شهروندان خوزستانی، زندان شیبان را به نام زندان کلینیک اهواز می‌شناسند. این زندان در ابتدا محل سکونت مهندسان و کارگران شرکت‌های صنعتی بوده است. سپس برای مدت کوتاهی به عنوان مرکز خوددرمانی معتادان به مواد مخدر مورد استفاده قرار گرفته و پس از آن به سازمان زندان‌ها برای تبدیل شدن به زندان مرکزی اهواز تحویل داده شده است.
در گزارش بنیاد برومند در باره این زندان آمده است:
«مدت زمان قرنطینه برای زندانیان تازه وارد از یک هفته به دو هفته افزایش یافته است. در بدو ورود، به هر زندانی یک پیراهن و شلوار داده می‌شود اما مواد شوینده و تمیزکننده کم است و برخی از زندانیان بالاجبار با آب خالی شست‌وشو می‌کنند. به زندانیان گفته شده که فاصله یک متری با دیگران را رعایت کرده و دست‌هایشان را ضدعفونی کنند، اما در عمل این امر همیشه امکان‌پذیر نیست. تعداد کم شیر آب که هم برای شستن دست و رو و هم ظروف استفاده می‌شود، باعث ازدحام زندانیان است. در یک مقطع، تعدادی ماسک بین زندانیان توزیع شده ولی خبری از دستکش و مواد ضدعفونی کننده نیست.»
بنیاد برومند در ادامه گزارش خود همچنین به شرح وضعیت چندین زندان در سراسر ایران از جمله زندان مرکزی کرج، زندان لنگرود قم، زندان وکیل‌آباد مشهد، زندان ایلام، زندان چابهار در سیستان و بلوچستان، زندان اوین، زندان قرچک ورامین و چند زندان دیگر پرداخته است.
این بنیاد حقوق بشری در این گزارش تأکید کرده است که برای پیشگیری از همه گیری بیماری کووید ۱۹ در زندان‌ها، مسئولان حکومت ایران موظفند اقداماتی بسیار فراتر از آنچه تاکنون انجام داده‌اند، به عمل آورند. از جمله: برطرف کردن موانع بر سر راه آزادی زندانیان سیاسی و عقیدتی و زندانیانی که به اتهام ارتکاب جرایم غیر‌خشن محکوم شده یا در بازداشت به سر می‌برند، همکاری با مسئولان زندان برای به اجرا درآوردن اقدامات پیشنهادی و ارائه وسایل و تجهیزات لازم به آنان.
۸ آوریل / ۲۰ فروردین ، کمیساریای عالی حقوق بشر سازمان ملل با همکاری سازمان جهانی بهداشت دستورالعمل موقت مقابله با ویروس کرونا و بیماری کووید-۱۹ را با توجه به وضعیت خاص افرادی که در زندان‌ها، بازداشتگاه‌ھای اداری، بازداشتگاه‌ھای مھاجرتی و مراکز بازپروری معتادان به سر می‌برند، منتشر کرد.
در این دستورالعمل تأکید شده است که مقامات باید اقدامات فوری را برای کاھش ازدحام بیش از حد در زندان‌ھا به عمل آورند، از جمله اتخاذ تدابیری برای رعایت دستورالعمل سازمان بھداشت جھانی درباره فاصله‌گذاری اجتماعی و دیگر اقدامات بھداشتی.
- در همین زمینه