فاصله‌گذاری اجتماعی اجباری ناشی از کووید ۱۹ بر بازار کار تاثیرات زیادی داشته است. اما میزان تاثیر آن بر زنان شاغل بیشتر است. اول مه، روز جهانی کارگر، امسال در سراسر جهان در حالی برگزار می‌شود که وضعیت اشتغال زنان متاثر از همه‌گیری کرونا تغییرات زیادی کرده است.
سال‌هاست که سازمان‌های حقوق بشری و جهانی به مساله برابری جنسیتی در حوزه‌های مختلف به ویژه کار زنان می‌پردازند. ارزیابی‌های اولیه نهاد زنان سازمان ملل نشان می‌دهد که پاندمیک مرتبط با کووید ۱۹ دستاوردهای دهه‌ها تلاش در این زمینه را به شدت تحت تاثیر قرار داده است. این بحران جهانی شکاف نابرابری‌ها را عمق بیشتری بخشیده و افرادی که از نظر اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و فرهنگی آسیب‌پذیرتر هستند را بیشتر در معرض خطر قرار داده است. در این میان زنان شاغل از وضعیت قرنطینه و فاصله‌گذاری اجتماعی آسیب بیشتری دیده‌اند.
در ابتدا کووید ۱۹ به عنوان بیماری‌ای شناخته شد که می‌توانست شکاف‌ها را کم کند چرا که عموم مردم بر این باور بودند که این بیماری اثر یکسانی بر همه افراد دارد. اما خلاف این تصور، داده‌های سازمان جهانی کار نشان می‌دهد که عواملی مانند مکان زندگی، میزان درآمد و نژاد و جنسیت بر این بیماری تاثیر می‌گذارد. درحال حاضر با توجه به داده‌های موجود می‌توان دید که کووید ۱۹ بر وضعیت زنان تاثیر جدی داشته است.
زنان و مردان از جنبه‌های مختلف تحت تاثیر این بحران هستند
در نگاه اول اینگونه است که کرونا بیشتر به مردان آسیب می‌رساند. مثلا آمارهای مرگ و میر نیویورک نشان می‌دهند که نرخ مرگ و میر مردها بیشتر از زنان است. اما این همه گیری فقط یک بحران سلامت نیست. بلکه این یک بحران اقتصادی و اجتماعی است که گستردگی تاثیر آن برای زنان بیشتر از مردان است.
برآوردهای سازمان جهانی کار نشان می‌دهد؛
- قرنطینه کامل و یا جزئی در سراسر دنیا تا کنون ۲.۷ میلیارد نیروی کار را تحت تاثیر قرار داده است که این برابر با ۸۱ درصد از نیروی کار جهان است.
- آنچنان که در وضعیت کنونی مشهود است کووید ۱۹، زنان و دخترانی را که عموما درآمد و پس‌انداز کمتری دارند و امنیت شغلی پایین‌تری دارند، از نظر اقتصادی تحت تاثیر داده است.
- با توجه به اینکه زنان به طور کلی دسترسی محدودتری به حمایت‌های اجتماعی دارند و همچنین درصد بالایی از خانواده‌های تک سرپرست را زنان تشکیل می‌دهند توانایی زنان برای گذر از بحران‌های اقتصادی کمتر است.
- همچنین یکی از عواملی که باعث آسیب‌پذیری بیشتر زنان شاغل در وضعیت قرنطینه جهانی شده است تمایل عمومی و یا اجبار زنان به رسیدگی به امور خانه و خانواده است. به همین دلیل زنان بیشتر در معرض خطر تعدیل نیرو یا اخراج هستند.
- در بسیاری از کشورها موج اول اخراج‌ها در بخش‌های خدماتی، خرده‌فروشی و گردشگری بوده است که زنان فعالیت بیشتری در این بخش‌ها دارند.
- زنان در کشورهای درحال توسعه در وضعیت بدتری قرار دارند زیرا حدود ۷۰ درصد از زنان شاغل در بازارهای غیررسمی فعال هستند و حمایت‌های مالی و اقتصادی کمتری دارند و اجازه مرخصی نیز ندارند. مشاغل زنان در این کشورها بیشتر به فضای عمومی و روابط رودررو بستگی دارد که در حال حاضر به شدت تحت تاثیر بیماری کووید ۱۹ است.
- همچنین یکی از عواملی که باعث آسیب‌پذیری بیشتر زنان شاغل در وضعیت قرنطینه جهانی شده است تمایل عمومی و یا اجبار زنان به رسیدگی به امور خانه و خانواده است. به همین دلیل زنان بیشتر در معرض خطر تعدیل نیرو یا اخراج هستند. با وجود تعطیلی مدارس، خانواده‌ها باید از فرزندانشان در خانه مراقبت کنند که این تاثیر زیادی بر مادران شاغل دارد. بنا به آمار منتشر شده سازمان جهانی زنان، میانگین ساعات کار خانگی زنان در دوران بحران جهانی کرونا افزایش چشمگیری داشته است واغلب آنها به علت این وظایف ویژه مانند نظافت، خرید و نگهداری از سالمندان و بیماران ۳۵ درصد بیشتر در معرض خطر ابتلا به ویروس قرار دارند.
بیشتر بخوانید: کرونا و شیوع موازی فقر در میان زنان «سرپرست خانوار»
تعطیلی مدارس و نگهداری از فرزندان
مراقبت از کودکان در این دوره بحرانی یک چالش جدی برای والدین شاغل است. مدارس و مراکز نگهداری از کودکان بسته هستند و پدرها و مادربزرگ‌ها نیز بخاطر آسیب‌پذیری‌شان قادر به نگداری از کودکان نیستند. در حال حاضر والدین باید بدون درخواست کمک از دیگران مراقبت از فرزندان را بر عهده بگیرند. این چالش برای خانواده‌های تک سرپرست جدی‌تر است. آنها احتمالا اگر نتوانند مرخصی بگیرند کارشان را از دست می‌دهند.
در یک نظرسنجی در آمریکا ۴۰ درصد از زوج‌های دارای فرزند توانسته‌اند با دورکاری از کار خود محافظت کنند اما این آمار برای والدین تک سرپرست خانواده ۲۰ درصد است. همین نظرسنجی نشان می‌دهد که در میان زوج‌ها نقش نگهداری از کودک به یک میزان نیست و مادران ۶۰ درصد از مسئولیت نگهداری از کودکان را بر عهده دارند که این مساله بر کار آنها تاثیر دارد و آنها را در معرض خطر اخراج به خاطر کم‌کاری یا ناتوانی به رسیدگی به همه امور قرار می‌دهد.
همین شرایط بر وضعیت زنان شاغل ایرانی حاکم است. در حقیقت ساختارهای حمایتی کافی از زنان شاغل در ایران وجود ندارد و در همه دورانی که مدارس تعطیل هستند هیچگونه زیرساختی برای حمایت از زنان شاغل درنظر گرفته نشده است. در مواردی مادر مجبور است فرزند خود را به خاطر تعطیلی مدارس به محل کار ببرد زیرا کارفرما با دورکاری یا مرخصی دوره‌ای موافقت نمی‌کند.
خوشبینی‌های کوچک
درست است که زنان آسیب‌های زیادی از این بحران می‌بینند اما در واکنش به این بیماری همه‌گیر بسیاری از مشاغل برای اولین بار کار از خانه و دورکاری را درنظر گرفته‌اند. اگر این روش پس از این بحران ادامه پیدا کند زنان شاغل این فرصت را پیدا می‌کنند که از ترکیب کار و مراقبت از فرزندان سود ببرند. حتی پیش از این بحران نیز کارشناسان ساعات کاری انعطاف‌پذیر را به عنوان یکی از راه‌کارهای کاهش شکاف جنسیتی ارائه می‌دادند.
بیشتر بخوانید: تاریخچه پیچیده دورکاری و تاثیر آن بر زندگی ما پس از کرونا
همچنین شاهد تغییر برخی هنجارهای اجتماعی هستیم. حتی مدیرعاملان و روسای مرد نیز به اهمیت فرزندپروری و ضرورت چگونگی برآورده کردن نیاز فرزندان و مشارکت بیشتر در امور خانواده پی می‌برند. در شرایطی که در تماس ویدیویی کاری سر و صدای فرزندان و دویدن آنها در پس زمینه به یک تجربه روزمره تبدیل شده است دیگر داشتن یک شغل باعث نمی‌شود که مردها از مسئولیت‌های خود در خانه شانه خالی کنند.
هرچند که این خوشبینی‌ها کوچک هستند اما تجربه نشان داده است که تغییرات در نظام خانواده و تغییر سیاست‌های ناشی از بحران‌ها به طور کلی اثراتی بلند مدت دارند. همانگونه که در زمان جنگ جهانی دوم زنان به دلیل کمبود نیروی کار فرصت حضور در بازار کار را پیدا کردند اما حضور آنها پس از جنگ نیز ادامه پیدا کرد. همچنین در کشورهایی که مرخصی زایمان به هر دو زوج برای مدت کوتاهی به هر دو زوج داده می‌شود نشان می‌دهد که این موضوع نقش مهمی در حفاظت از شغل زنان و تقسیم مسئولیت‌ها داشته است. بنابراین با توجه به نقش والدین در مراقبت از فرزندان در این دوران بسیار محتمل است که هنجارهای اجتماعی به نفع زنان شاغل تغییر کند.
در همین زمینه: