زمانی که از سازمان‌های سرکوبگر در ایران سخن می‌گوییم، نام سازمان اطلاعات سپاه پاسداران بیش از دیگر نهادهای امنیتی در ذهن تداعی می‌شود. بر اساس گزارش‌های منتشر شده، این سازمان وظیفه مقابله با جنگ نرم، بازداشت و شکنجه معترضان، روزنامه‌نگاران، فعالان دانشجویی و فعالان مدنی را بر عهده دارد.
پژوهشگران اطلس زندان‌های ایران اما به‌تازگی خبر از وجود یک بازداشتگاه مخفی دیگر متعلق به سازمان اطلاعات سپاه داده‌اند. از مکان دقیق این بازداشتگاه اما اطلاع دقیقی در دست نیست.
تیم پژوهشی گروه اطلس زندان‌های ایران، وابسته به سازمان غیرانتفاعی «اتحاد برای ایران» در تازه‌ترین گزارش خود با اشاره به راه‌اندازی بازداشتگاه «یک الف» از سوی سپاه پاسداران، اعلام کرده است که این بازداشتگاه احتمالا در شرق یا شمال شرقی تهران واقع شده است.
- در همین زمینه: اطلس زندان‌های ایران: سپاه بازداشتگاه سری دیگری ساخته
زمانه برای روشن‌تر شدن ابعاد ماجرای این بازداشتگاه و همچنین برای یافتن میزان تأثیر چنین پژوهش‌هایی بر عملکرد نهاهای امنیتی در ایران با چند پرسش به سراغ امین ریاحی، یکی از پژوهشگران گروه اطلس زندان‌های ایران رفته است.
امین ریاحی می‌گوید که سال‌ها فعالیت پژوهشی در این زمینه باعث شده تا در زمینه تشخیص الگوها موفق‌تر عمل شود و تا اینجای کار، سیستم اعتبارسنجی جامعی در این زمینه طراحی شود.
زمانه: در گزارش‌های پیشین اطلس زندان‌ها به بازداشتگاههای مخفی سپاه از جمله بازداشتگاه ۵۹ سپاه واقع در بخش جنوب غربی پادگان عشرت‌آباد در تهران، بازداشتگاه ۶۶ سپاه در پادگان قصر فیروزه و بازداشتگاه دو الف پرداخته شده است. بازداشتگاه «یک الف» چه وجه تمایزی با بازداشتگاههای قبلی سازمان اطلاعات سپاه دارد؟
امین ریاحی: یک الف از این جهت متمایز است که در خارج از اوین قرار دارد، کاملا مخفی است، هنوز تابلو و سردر مشخصی از آن رؤیت نشده است. رسانه‌های حکومتی هم همچنان به وجود این بازداشتگاه اشاره‌ای نکرده‌اند. اما نکته مهم‌تر این‌است که سازمان اطلاعات سپاه، مانند گذشته و همچون سال‌های پیش از تعطیل شدن بازاشتگاه ۵۹، دو باره یک بازداشتگاه مخفی راه‌اندازی کرده و زندانیان سیاسی هم به آنجا منتقل می‌کند.
◄ با توجه به مخفی بودن این بازداشتگاه، و دیگر فعالیت‌های سپاه پاسداران در ایران، پژوهشگران اطلس زندان‌ها اطلاعات مربوط را چگونه کسب می‌کنند؟
– برای کسب اطلاعات درباره وجود چنین بازداشتگاهی یا بازداشتگاههای مشابه، پژوهشگران از دو طریق عمل می‌کنند. در وهله اول در رابطه با تهیه گزارش‌ها باید گفت که بخش زیادی از اطلاعات را ما از رسانه‌های دیگر می‌گیریم. رسانه‌هایی که از نظر ما معتبرند و در طی این چند سال متوجه شده‌ایم که اخبارشان را دقیق اعتبارسنجی و منتشر می‌کنند.
بخش دیگر اما این است که ما از طریق منابع خود در ایران و در موارد معدودی خارج از ایران، افرادی که زندان را در ایران تجربه کرده‌اند یا از اقوام و دوستان کسانی هستند که در ایران زندانی شده‌اند، اطلاعات مربوط را دریافت کرده و پس از مقایسه با اطلاعات پیشین، منتشر می‌کنیم.
البته سال‌ها کار در این زمینه باعث شده تا ما بتوانیم الگوها را تشخیص دهیم و در همین زمینه سیستم اعتبارسنجی جامعی را طراحی کردیم که اگر اطلاعاتی به دست ما برسد و با آن الگوها همخوانی نداشته باشد، دوباره اقدام به بررسی بیشتر می‌کنیم.
◄ در رابطه با نمونه اخیر (بازداشتگاه یک الف) از چه طریقی به اطلاعات مربوط دست یافته‌اید؟
– در رابطه با گزارش‌های خاص مثل گزارش مربوط به بازداشتگاه یک الف ترجیح بر این بود که بیش از یک منبع، اطلاعات ما را تأیید کنند چرا که این افشاگری در رابطه با بازداشتگاهی است که به‌تازگی مورد بهره‌برداری قرار گرفته و برخلاف روند قبلی در خارج از اوین هم قرار دارد. بدین منظور با منابع متعدد چک کردیم. کسانی که حدس می‌زدیم ممکن است به این بازداشتگاه منتقل شده باشند ولی خودشان ندانند تا ببینیم که آیا توصیفاتی که این افراد از وضعیت این بازداشتگاه دارند با توصیفات اعتبارسنجی شده‌ای که ما در رابطه با یک الف داشتیم همخوانی دارد؟
از زندانیانی پرسیدیم که متوجه شده بودند آنها را به بازداشتگاه یک الف انتقال داده‌اند. همچنین زندانیان دیگری هم بودند که از وجود یک الف بی‌خبر بودند اما می‌دانستند که به یک بازداشتگاه خارج از اوین و در نقطه‌ای دور منتقل شده‌اند.
نکته دیگری هم که وجود دارد و آن اینکه برخی از زندانیان سیاسی وقتی نام «یک الف» را به‌زبان آورده یا هنگامی که مشاهدات خود از این بازداشتگاه را با بقیه زندانیان در میان گذاشته بودند، از سوی مأموران امنیتی مورد ضرب و شتم واقع شده و به سلول انفرادی منتقل شده‌اند. این مسأله تلاش مأموران امنیتی برای مخفی نگه‌داشتن اطلاعات مربوط به یک الف را نشان می‌دهد.
◄ افشا شدن بازداشتگاههای مخفی سپاه در ایران، چه تأثیری بر فعالیت این نهاد امنیتی دارد؟
– پس از گزارش دیگری که در باره بازداشتگاه ۵۹ سپاه منتشر شد و همچنین بعد از پیگیری‌های مجلس ششم و فشار جامعه مدنی، سازمان اطلاعات سپاه مجبور شد نام بازداشتگاه ۵۹ در پادگان عشرت‌آباد را به «دو الف» تغییر داده و آن را به درون زندان اوین منتقل کند. دلیلش هم این‌گونه اعلام شد که می‌خواهند بازداشتگاههای نهادهای امنیتی زیر نظر سازمان زندان‌ها باشد که خب در عمل این‌طور نشد.
بر اساس ماده ۲۲ آیین‌نامه اجرایی سازمان زندان‌ها و اقدامات تأمینی و تربیتی کشور، «تأسیس، احداث و اداره کلیه مراکز حرفه‌آموزی و اشتغال، زندان‌ها، بازداشتگاه‌ها و سایر موسسه‌ها و مراکز وابسته به سازمان و نیز تغییر محل آنها به طور انحصاری در اختیار سازمان زندان‌هاست. مراجع قضایی، اجرایی، اطلاعاتی، نظامی و انتظامی از داشتن زندان و بازداشتگاههای اختصاصی منع شده‌اند و تنها بازداشتگاههای انضباطی نیروهای مسلح از شمول این آیین‌نامه خارج است.»
◄ پژوهشگران اطلس زندان‌های ایران برای دست‌یابی به اطلاعات مربوط به بازداشتگاههای سری در ایران با چه چالش‌هایی روبه‌رو هستند؟
– چالش‌هایی که پژوهشگران اطلس زندان‌های ایران و اتحاد برای ایران با آنها مواجه هستند از چند جهت است که یک بخش در خصوص چالش خبررسانی و مسائل مرتبط با حقوق بشر در ایران است که این مسأله در رابطه با تمام رسانه‌های خبری دیگر هم صدق می‌کند. اطلاعات به دست آمده از چند فیلتر مورد بررسی قرار می‌گیرد. اول باید اطمینان حاصل کنیم به فردی که این اطلاعات را به‌دست ما می‌رساند و همچنین فرد یا افرادی که این اطلاعات راجع به آنهاست، آسیبی نخواهد رسید. دوم اینکه اعتبار و صحت تک‌تک اظهارات باید بررسی شود، بدین دلیل که ممکن است منافع سیاسی یا امور پیش‌بینی نشده‌ای -گاهی وقت‌ها- ایجاب کند که برخی از افراد اطلاعات را دقیق ارائه ندهند.
جدا از مرحله گرفتن اطلاعات، مرحله انتشار اطلاعات هم ظرافت‌های خاص خودش را دارد چون ما باید داده‌ها را طوری منتشر کنیم که اولا منبع شناخته نشود، ثانیا مطلب تغییر پیدا نکند. یعنی ما باید اطلاعات را جوری بنویسیم که هم تا حد ممکن کامل باشد و هم اینکه منبع شناسایی نشود. این مسأله کار را بسیار پیچیده می‌کند. از طرف دیگر گاهی تعداد زیادی خبر به دست ما می‌رسد که مجبوریم از آنها چشم‌پوشی کنیم، به این خاطر که اطلاعاتشان به نظر ما کامل نیست و نمی‌تواند درست باشد.
◄ آیا اطلس زندان‌های ایران به‌غیر از تهران، تاکنون گزارشی از وجود بازداشتگاههای مخفی در شهرستان‌ها و دیگر نقاط ایران داشته است؟
– درباره شهرستان‌ها نکات مهمی در رابطه با بازداشتگاههای امنیتی وجود دارد. من نمی‌توانم بگویم که ما تاکنون به نمونه‌ای از بازداشتگاههای سری در شهرستان‌ها برخورده‌ایم که اطلاعتشان را بخواهیم منتشر کنیم. البته «خانه‌های امن» برای نگهداری از متهمان سیاسی در همه کشور وجود دارد اما از این گذشته، رفتار نهادهای امنیتی در شهرستان‌ها بسته به فضای هر شهر متفاوت است.
در یک سری از شهرها و مناطق مثل خوزستان، سیستان و بلوچستان، کردستان و آذربایجان غربی قضیه کاملا با تهران فرق می‌کند و دستگاه‌های امنیتی نیازی به بازداشتگاه مخفی ندارند چرا که سرکوب در عریان‌ترین شکل ممکن است.
واقعیت این است که فضای دهه ۶۰ همچنان بر برخی شهرستان‌ها حکم‌فرماست. ما شاهدانی داریم که اعلام کرده‌اند در بازداشتگاه زاهدان تعزیر شده‌اند و حکم این تعزیر از سوی حاکم شرع گاهی تا بی‌نهایت و تا زمانی که متهم وادار به اعتراف شود تمدید می‌شود. این فضا، فضای دهه ۶۰ است که در دهه ۹۰ هنوز در زاهدان ادامه دارد. مشابه این رفتار در استان‌های خوزستان و کردستان هم وجود دارد. بنابراین حکومت نیازی ندارد در این مناطق بازداشتگاه سری راه‌اندازی کند. البته اطلاعات مربوط به چند بازداشتگاه سری خارج از شهر در استان‌های دیگر قبلا منتشر شده است از جمله بازداشتگاههای سپاه در حومه سنندج یا ارومیه.
◄ طبق اطلاعات گروه اطلس زندان‌ها، کدام نهاد امنیتی در شهرستان‌های دیگر بیش از سایر نهادها اقدام به سرکوب معترضان و مخالفان سیاسی کرده است؟
– تصور عمومی همیشه این است که شدت شکنجه زندانیان سیاسی در بازداشتگاههای سپاه احتمالا بیشتر است تا بازداشتگاههای اداره اطلاعات. این تفکیک اما در استان‌های سیستان و بلوچستان، خوزستان، آذربایجان غربی و کردستان وجود ندارد. یعنی اینکه در برخی موارد اطلاعات سپاه ممکن است یک فعال سیاسی را بازداشت کند و بعد از دو هفته شکنجه این متهم را برای اعتراف‌گیری به اداره اطلاعات تحویل دهد. البته در مورد هر دو نهاد امنیتی گزارش‌هایی مبنی بر تأیید رفتار خشن از سوی آنها وجود دارد.
طبق اطلاعات ما از سیستان و بلوچستان، شدت شکنجه‌ها در بازداشتگاه اداره اطلاعات زاهدان بیشتر از بازداشتگاه سپاه است. در آنجا تا حدودی روال این است که سپاه بازداشت می‌کند ولی برای شکنجه به اداره اطلاعات تحویل می‌دهد. در کردستان و خوزستان هم همین مساله صادق است. برای مثال در استان خوزستان به قدری هم‌پوشانی در عملکرد وزارت اطلاعات و سازمان اطلاعات سپاه وجود دارد که گاهی نمی‌توان به این دست یافت که کدام نهاد متهمان را بازداشت کرده است.
- در همین زمینه