بیژن روحانی – نابودی تنوع زیستی در جهان به مرحله‌ای رسیده است که اکنون برای نجات زیستگاهها، گونههای در حال انقراض و منابع طبیعی صرف صدها میلیارد دلار نیز به سختی کفایت می‌کند. نتایج آخرین گزارش جهانی که زیر نظر سازمان ملل منتشر شده است نشان می‌دهد برای حفظ تنوع زیستی در کره زمین، علاوه بر صرف چنین مبلغ هنگفتی، باید اراده سیاسی بسیار قوی و همچنین چارچوب‌های منسجم اداری و سیاسی وجود داشته باشد.
این گزارش جدید که توسط جمعی از پژوهشگران بین‌المللی تهیه شده در یازدهمین نشست تنوع زیستی منتشر شده است. این نشست از هشتم تا نوزدهم اکتبر ۲۰۱۲ در شهر حیدرآباد هند برگزار شد. کشورهای عضو «معاهده تنوع زیستی» و جمعی از کارشناسان محیط زیست در این نشست جهانی شرکت کردند. رییس و تعدادی از مقامات سازمان محیط زیست ایران نیز از جمله شرکت‌کنندگان در این نشست بودند. ایران در سال ۱۹۹۶ به عضویت این معاهده درآمد.
مفهوم تنوع زیستی در معاهدات جدید
«معاهده ۱۹۹۲ تنوع زیستی» سه هدف عمده را دنبال می‌کند: حفظ تنوع زیستی در جهان، استفاده پایدار از گونه‌ها و منابع حیاتی، تقسیم برابر و عادلانه منافع حاصل از کاربرد منابع ژنتیکی. مفهوم تنوع زیستی در این معاهده، شامل تنوع در درون گونه‌ها، بین گونه‌ها و همچنین تنوع در زیستگاهها و اکوسیستم‌ها می‌شود. به طور خلاصه در این معاهده، تنوع زیستی در سه سطح ژن‌ها، گونه‌ها و اکوسیستم‌ها مورد نظر است و به این ترتیب گوناگونی اشکال مختلف حیات را در کل سیاره مورد نظر قرار می‌هد. در دهه‌های پیشین مقصود از تنوع زیستی بیشتر به معنای حفظ گونههای مختلف جانوران بود، اما اکنون حفظ ذخایر ژنتیک و زیستگاهها و اکوسیستم‌ها نیز در این مفهوم جای گرفته‌اند.
سرمایه‌گذاری دراز مدت در طبیعت
اکنون این گزارش جدید که توسط جمعی از پژوهشگران بین‌المللی منتشر شده نشان می‌هد وضعیت حفظ گونههای حیاتی به مرحله‌ای رسیده است که یک اراده قوی و همچنین میلیاردها دلار هزینه برای حفاظت از آنها لازم است. این گزارش تاکید می‌کند که گرچه ممکن است در ابتدا این مبلغ بسیار کلان به نظر برسد، اما زیان‌های ناشی از نابودی منابع حیاتی چندین برابر مبلغ هزینه شده وهمچنین غیرقابل بازگشت خواهد بود. خسارت‌های جبران ناپذیری که از راه عدم حفظ تنوع زیستی وارد می‌شود شامل کمبود منابع آبی، کاهش محصولات کشاورزی، تغییرات آب و هوایی و همچنین انقراض ذخایرماهی‌ها و آبزیان است.
تنوع زیستی در سه سطح ژن‌ها، گونه‌ها و اکوسیستم‌ها مورد نظر است و به این ترتیب گوناگونی اشکال مختلف حیات را در کل سیاره مورد نظر قرار می‌هد.
با در نظر گرفتن تمام این موارد، این گزارش علمی نشان می‌دهد که نابودی تنوع زیستی یکی از مهمترین خطراتی است که آینده ما را تهدید می‌کند. مبالغی که اکنون برای حفظ تنوع زیستی در سرتاسر جهان نیاز است بستگی به نوع گونه‌ها یا منابعی دارد که باید مورد حفاظت قرار بگیرند. به عنوان مثال برای حفظ ذخایر ماهیان جهان، سالانه مبلغی بین ۸۰۰ میلیون تا ۳ میلیارد دلار مورد نیاز است. اما گزارش تاکید می‌کند اگر منافعی را که از راه حفظ ماهیان و آبزیان به صنعت ماهیگیری و همچنین به کل جهان می‌رسد در نظر بگیریم، آن‌گاه مبلغی که باید در این راه صرف شود ناچیز به نظر می‌رسد. طبق محاسبات صورت گرفته، در صورت مدیریت بهتر و استفاده پایدار از منابع آبزیان، سالانه ۵۰ میلیارد دلار سود بیشتر به صنعت ماهیگیری و همچنین مصرف کنندگان در جهان می‌رسد.
همچنین برای آن‌که فعالیت‌های کشاورزی پایدار باشد و به محیط زیست آسیب کمتری وارد کند، سالانه مبلغی در حدود ۱۲ میلیارد دلار مورد نیاز است. اما منافع حاصل از کشاورزی پایدار شامل محصولات بهتر و بیشتر برای تغذیه میلیون‌ها نفر در سرتاسر جهان خواهد بود.
سود اقتصادی، عاملی برای جلب مشارکت دولت‌ها
برنامه محیط زیست سازمان ملل متحد تاکید دارد که مبالغ مورد نیاز برای حفظ تنوع زیستی باید به عنوان یک سرمایه گذاری زیربنایی در نظر گرفته شود، و نه به عنوان هزینه‌های تحمیلی بر دولت‌ها. این سرمایه‌گذاری علاوه بر آن که به حفظ محیط زیست منجر می‌شود، می‌تواند به ایجاد مشاغل جدید نیز کمک کند. یکی از راه‌هایی که سازمان ملل امیدوار است بتواند به کمک آن کشورهای مختلف را ترغیب به حفاظت از تنوع زیستی کند، محاسبه سود اقتصادی این کار است.
با حفظ جنگل‌ها و با بازسازی و احیاء ۱۵ درصد از جنگل‌های از بین رفته در دنیا، می‌توان سالانه مبلغی در حدود ۸۵ میلیارد دلار به اقتصاد جهانی بازگرداند و مردم ساکن مناطق روستایی و فقیر را از آن بهره‌‌مند کرد.
به عنوان مثال زمانی که گفته می‌شود حفاظت از جنگل‌ها باعث جلوگیری از فرسایش خاک می‌شود و در تامین منابع آب آشامیدنی نیز نقش کلیدی دارد، کسی آن را چندان نمی‌گیرد، چون منافع مادی و اقتصادی حاصل از این کار محاسبه نشده است. اما اگر بتوان نشان داد که با حفظ جنگل‌ها و با بازسازی و احیاء ۱۵ درصد از جنگل‌های از بین رفته در دنیا، می‌توان سالانه مبلغی در حدود ۸۵ میلیارد دلار به اقتصاد جهانی بازگرداند و مردم ساکن مناطق روستایی و فقیر را از آن بهره‌‌مند کرد، آن وقت بسیاری از دولت‌ها ممکن است به فکر مشارکت بیفتند. طبق محاسبات برنامه محیط زیست سازمان ملل متحد، برای مبارزه با جنگل‌زدایی، سالانه به حدود ۴۰ میلیارد دلار نیاز است.
یافته‌های این گزارش جدید تعدادی از کشورها را مجاب کرده است که سرمایه‌گذاری‌های بیشتری برای حفظ منابع زیستی انجام دهند، تا در آینده نه چندان دور از عواید آن استفاده کنند. پس از انتشار این گزارش در یازدهمین نشست بین‌المللی معاهده تنوع زیستی، دولت هند اعلام کرد ۵۰ میلیون دلار برای حفظ تنوع زیستی هم در داخل هند و هم در تعدادی از کشورهای در حال توسعه سرمایه‌گذاری خواهد کرد.
این تصمیم دولت هند به طور گسترده مورد استقبال سازمان‌های مختلف زیست محیطی قرار گرفته است. «صندوق جهانی طبیعت»، که یک سازمان بین‌المللی و غیردولتی است، اعلام کرده این تصمیم دولت هند یک مثال مناسب از سوی کشوری است که هم دارای رشد اقتصادی سریع است و هم منابع غنی زیست محیطی دارد. اکنون نوبت کشورهای دیگر است که با اتخاذ چنین تصمیم‌هایی به دنیا نشان دهند آنها نیز برای حفاظت از ذخایر ارزشمند کره زمین مصمم هستند.
