در حالی که ایران و جهان با همه‌گیری ویروس کرونای جدیدی و بیماری کووید-۱۹ درگیر هستند، پیامدهای محدودکننده شرایط قرنطینه و تاثیر آن بر کنشگری اجتماعی و سیاسی آشکار است. با این حال در همین شرایط هم امکان کنشگری هست. هم اکنون در سطح محلی، ملی و جهانی، انواعی از همبستگی‌های مردمی برای همیاری در شرایط قرنطینه در حال شکل‌گیری هستند. این همیاری‌ها روی زمین شکل گرفته‌اند، اما بدون ابزارهای ارتباطی در فضای مجازی همگانی کردن بسیج شهروندان ممکن نیست.
نگه داشتن فاصله و مسافت اجتماعی دو متر بین افراد اکنون در بیشتر کشورها تبدل به توصیه و قانون شده است. برای کنشگری که همیشه وابسته به کنار هم آمدن شهروندان بوده، چه باید کرد؟ بسیج مجازی همچنان ابزار مناسبی است اما جایگزین کارکردن در فضای خیابان و محیط کار و کلاً روی زمین نیست و همان اثربخشی را هم ندارد.
کنشگری خلاقانه در دوران کرونا
دیوید سولنیت، که تخصصش سازماندهی با استفاده از هنر است و برای سازمان محیط زیستی “۳۵۰ دات اورگ” کار می‌کند چندین گزینه کنشگری خلاقانه را در رابطه با شرایط قرنطینه کرونایی پیشنهاد داده است. او برای شرایطی که شیوع ویروس کرونا به حدی است که همه باید خانه بمانند پیشنهاد داده که افراد و گروه‌ها برای جلوگیری از اجتماعات عمومی، از روش‌های همیشگی سازماندهی مجازی استفاده کنند و یا از کشنگری داخل‌خانه‌ای بهره جویند.
امتیاز کنشگری داخل‌خانه‌ای در این شرایط این است که یک به بهداشت عمومی کمک می‌کند و دو در شرایطی که احتمال سرکوب هست (مانند ایران)، با شرکت تعداد بیشتر شهروندان در خانه‌هایشان، امکان شناسایی و سرکوب کمتر می‌شود.
قاشق‌زنی دم‌پنجره‌ای
یکی از روش‌های کنشگری که دیوید سولنیت برای روزهای کرونایی پیشنهاد می‌کند قاشق‌زنی است. در این روش افراد حول مطالبه‌ای خاص به کنار پنجره یا بالکن یا پشت‌بام‌ها می‌روند و با ایجاد سر و صدا با قابلمه و قاشق‌زنی با دیگر افرادی که در این مطالبه با آنها همدل و همراه هستند رابطه می‌گیرند. او می‌گوید این روش قاشق‌زنی همراه با هشتگ‌های مناسب و کمپین‌های مجازی پیام را به کسانی که مخاطب اعتراض هستد، می‌رساند.
درست است که در این روش همبستگی به شکلی که افراد یکدیگر را کامل بشناسند و باهم شبکه‌های انسانی تشکیل بدهند روی زمین و در خیابان صورت نمی‌گیرد اما بخش مجازی ارتباط‌گیری باهم حول مطالبه‌ای خاص می‌تواند به گسترش شبکه انسانی هم روزی زمین و هم در فضای مجازی کمک کند.
سنت کنشگری از خانه به روش قاشق‌زنی در ترکیه، آمریکای لاتین، ایرلند، لبنان و خیلی جاهای دیگر در گذشته به کار آمده است. در همین دوران کرونایی هم این روش باز به کار آمده است.
در هفته ۲۳ مارس/ چهار فروردین در برزیل برخی شهروندان که از اظهارات رئیس‌جمهوری این کشور، ژائیر بولسونارو در رابطه با شیوع ویروس جدید کرونا خشمگین بودند به پنجره‌های خود آمدند. آنها با ایجاد سر و صدا با دیگ و قابلمه و قاشق‌زنی شعارهایی علیه دولت بولسونارو و سیاست‌های لیبرالیسم اقتصادی دادند.
رئیس‌جمهوری برزیل شیوع ویروس جدید کرونا در این کشور را دست کم گرفته است. او نگران جان انسان‌ها نیست اما نگران وضعیت تجارت و بازار است. بولسونارو با مقامات محلی و شهرداری‌های برخی از شهرها از جمله ریودوژانیرو و سائوپولو در افتاده و با سیاست‌های قرنطینه و حفظ فاصله مردم هم مخالف است.
در یک سخنرانی تلوزیونی در روز ۲۵ مارس او خطاب به مردم برزیل گفت:
“زندگی باید ادامه یابد. مشاغل باید حفظ شود. ما باید به حالت عادی برگردیم. “
بولسونارو خطاب به مقامات محلی شهرها گفته است که سیاست قرنطینه را فراموش کنند و بگذارند کسب و کار ادامه یابد:
“تعداد معدودی از مقامات دولتی و شهرداری باید ایده‌های سوخته خود را رها کنند و ممنوعیت حمل‌و نقل عمومی، بسته‌شدن تجارت و قرنطینه گسترده را فراموش کنند.”
این در حالی است مقامات وزارت بهداشت برزیل مخالف رییس دولت حرف زده‌اند و گفته‌اند که سیستم بهداشت و درمان در این کشور آماده نیست که به همه بیماران کووید-۱۹ رسیدگی کند. آنها گفته‌اند برای رسیدگی به تمام بیماران هیچ راهی ندارند جز اینکه سیاست فاصله‌گذاری اجتماعی را پیاده کنند که حداقل همه باهم بیمار نشوند.
تا روز ۳۰ مارس، در برزیل ۴۶۶۱ نفر به ویروس جدید کرونا مبتلا شده‌اند و ۱۶۵ نفر جان‌شان را به خاطر بیماری کووید-۱۹ از دست داده‌اند.
برزیلی‌هایی که از اظهارات رئیس‌جمهوری‌شان عصبانی‌اند هر شب ساعت هشت و نیم شب به پنجره‌ها و بالکن‌هایشان می‌آیند و با دیگ و قابلمه و قاشق به او اعتراض می‌کنند. هر شب شعارهای معترضان همچون “بولسونارو برو گمشو” در فضاهای شهرهای ریودوژانیرو و سائوپولو می‌پیچید. شهرهای کوچکتر هم به این جنبش پیوسته‌اند.
از دریچه پنجره استفاده کنید
استفاده از سمبل‌های و نقش‌ها و نشان دادن آنها از دریچه پنجره هم به نظر دیوید سولنیت مهم است. مثلا خوب است کنشگران نمادی را برای مطالبه خاص خود انتخاب کنند و این نماد را با رنگ، گچ، مداد، نشانگرهای دیگر بکشند و از پنجره‌ها نمایان کنند. اگر موضوع امنیتی است، این نماد را در سطح شهر به جای بگذارند – مثلا روی دیوارها و پنجره‌های بی مالک.
JUAN MABROMATA / AFP
هفته گذشته در آرژانتین مردم برای یادآوری وحشت دوران سرکوب سیاسی و برای دادخواهی جان قربانیان این دوران از این روش استفاده کردند.
هر سال در روز ۲۴ مارس، آرژانتی‌ها به دعوت مادران عزادار در این کشور به خیابان‌ها می‌آیند که یاد قربانیان کشتار فعالان اتحادیه‌های کارگری، دانشجویان و شهروندان چپگرا در این کشور در فاصله سال‌های ۱۹۷۶-۱۹۸۳ را گرامی بدارند. در این دوران که در تاریخ آرژانتین به دوران جنگ کثیف مشهور است، شبه‌نظامیان نزدیک به حکومت نظامی‌ای که در آرژانتین از طریق کودتای کندور به قدرت رسیده بود، بین هشت تا سی هزار فعال سیاسی چپگرا را ربودند، شکنجه کردند، به قتل رساندند و در گورهای دست جمعی خاک کردند. جسد بسیاری از ناپدیدشدگان دوران جنگ کثیف هرگز به خانواده‌هایشان تحویل داده نشد.
مادران عزادار آرژانتین هر سال ۲۳ مارس به خیابان می‌آیند تا دادخواهی برای ناپدیدشدگان را زنده نگه دارند. اما امسال به دلیل شیوع ویروس کرونا و قوانین قرنطینه خانگی، این مراسم برگزار نشد. از این رو با قرار قبلی قرار شد که همه کسانی که مایل هستند در این مراسم شرکت کنند نام ناپدیدشدگان را بر روی دستمال‌های سه گوش سفید بنویسند و از پنجره خود آویزان کنند.
گرچه اکنون فضای دادخواهی برای کشتار‌های دهه ۱۹۷۰ در آرژانتین حمایت قانونی دارد و چنین فعالیتی غیرقانونی نیست اما روش آرژانتینی‌ها برای زنده نگه داشتن رسم دادخواهی و یادآوری نام قربانیان را می‌شود در هرجای دنیا عملی کرد. فقط کافی است که نشانه‌ای انتخاب شود و شهروندان در این اقدام جمعی شرکت کنند.
علائم و یا نشانه یا و یا عکس‌هایی که به وضوح در پنجره یا درهای نمایان باشند اگر مطالبه برای مطالبه‌گر هزینه سیاسی در بر نداشته باشد می‌تواند ابزار خوبی برای کنشگری داخل‌خانه‌ای باشد. اینکه مثلا مردم روی تکه‌ای از مقوا یا کاغذ مطالبات کرونایی‌شان را بنویسند و آویزان کنند در این شرایط کمک می‌کند که افکار عمومی حول موضوع مطالبات شکل بگیرد.
مانند هر کمپین دیگر در فضای غیر مجازی، همراه شدن فضای مجازی با چنین حرکتی صدای مطالبه را بلندتر می‌کند و به رسانه‌ها و ابزارهای ارتباط جمعی می‌رساند.
ایجاد شبکه‌های همیاری روی زمین
در گیلان، استان مرکزی، تهران، کردستان و بسیاری از استان‌های دیگر درگیر با ویروس کرونا شهروندان عادی کنار هم آمده‌اند که به دیگر شهروندان کمک کنند. این فرای کاری است که نیروهایی حکومتی می‌کنند.اثر کار کنشگری نیروهای مستقل هم برای شهروندان متفاوت است.
کمیته‌های محلی همیاری مستقل اکنون در برخی از شهرها و روستاها تشکیل شده‌اند. در روستای نوره کردستان، “کمیته محلات روستای نوره برای پیشگیری از بیماری کرونا” برای همیاری و مبارزه با ویروس کرونای جدید ایجاد شده و جوانان روستا که سیستم ایمنی قوی‌تری دارند به آن پیوسته‌اند. این کمیته محلی یک صندوق مالی ایجاد کرده که اهالی ده به آن کمک کرده‌اند. یک تیم تدارکات ایجاد کرده که وسایل لازم برای روستا از جمله ماسک و دستکش و لباس‌های مخصوص برای کسانی که می‌خواهند محیط پیرامونی را ضدعفونی کنند بخرند. همچنین شیفت‌هابی ایجاد شده که جوانان به افراد آسیب‌پذیرتر در روستا کمک کنند. کمیته محلی روستای نوره به اینترنت هم وصل است و ابزارهای پیام‌رسان‌هایی مانند تلگرام و اینستاگرام برای ارتباطات و آگاهی‌رسانی استفاده می‌کند.
کاری که کمیته محلی روستای نوره کرده است، یک نمونه از استفاده از کنشگری آنلاین و پیوند آن با همیاری و همبستگی‌های روی زمین است. کاری که در این روزهای شیوع کرونا می‌تواند بسیاری از کمیته‌های محلی را به هم و به کمیته‌های محلی دیگر در سطح کشوری متصل کند. شبکه‌های انسانی‌ای که ایجاد شدن آنها هم به کار مبارزه با ویروس کرونا می‌آید و هم در آینده برای هر کار مدنی دیگری به درد خواهد خورد.