ویروس جدید کرونا اکنون در ۱۹۶ کشور و قلمروی جهان بیش از ۴۴۶ هزار تن را مبتلاء کرده و ۱۹ هزار و ۷۹۷ را از پای درآورده است. سهم ایران بیش از ۲۷ هزار بیمار و دو هزار و ۷۷ قربانی است. واکنش دولت ایران و بسیاری از دولت‌های جهان به بیماری کووید۱۹ هدف انتقادهای شهروندان و متخصصان بوده. جمهوری اسلامی به پنهانکاری درباره بیماری، مدیریت ناکارآمد و گزارش‌های آماری نادرست متهم است و حاکمان آن به جای قبول مسئولیت، در حال رواج تئوری توطئه و فرافکنی مشکلات بر «دشمن» هستند. اما اکثریت مطلق پاسخ‌دهندگان به نظرسنجی زمانه پاسخ تهران به بحران را غیرقابل قبول می‌دانند. در واقع سهم کسانی که نمره ای بالاتر از سه، یعنی نمره قبولی به دولت جمهوری اسلامی داده‌اند، فقط ۱۱ درصد بود. از سوی دیگر، ۴۷ درصد از مخاطبان خارج ایران نیز اقدامات دولت کشور خود را مستحق نمره‌ای برابر یا کمتر از ۲ دانسته‌اند.
نظرسنجی زمانه با عنوان «کرونا در وضعیت زندگی شما چه تأثیری گذاشته است؟» از دوشنبه‌شب ۲۶ اسفند / ۱۶ مارس آغاز شد و تا پایان روز جمعه یکم فروردین / ۲۰ مارس به طول انجامید. در مجموع ۲۱۴ نفر به صورت کامل به پرسش‌های زمانه پاسخ دادند. ۶۰,۳ درصد از پاسخ دهندگان در داخل ایران ساکن هستند و ۳۹,۷ درصد ساکنِ خارجِ ایران.
حدود ۸۷ درصد از پاسخ‌دهندگان به نظرسنجی زمان زیر ۶۰ سال بودند و ۵۸,۵ درصد نیز زیر ۴۰ سال سن داشتند. بر اساس داده‌های به دست آمده می‌توان تخمین زد که میانگین سنی مخاطبان داخل ایران ۸ سال کمتر از میانگین سنی مخاطبان خارج ایران است.
بر اساس این نظرسنجی می‌خواستیم عمق و گستره تاثیرگذاری شیوع کرونا بر وضعیت زندگی مخاطبان زمانه و آثار روانی و اقتصادی آن را بسنجیم. در عین حال به دنبال آن بودیم که ارزیابی مخاطبان از عملکرد دولت ایران برای مقابله با بحران کرونا را جویا شویم و نظرات مخاطبان داخل و خارج کشور را در خصوص برخی مسائل مورد مقایسه قرار دهیم. در ادامه خلاصه‌ای از یافته‌های این نظرسنجی را می‌خوانید.
خبر رسید: کرونا فراگیر است
از همه مخاطبان زمانه پرسیدیم: آیا در منطقه‌ای زندگی می‌کنید که شیوع ویروس جدید کرونا فراگیر و محسوس است؟ نکته جالب توجه در نظرسنجی اخیر این بود که ۷۵ درصد از مخاطبان داخل ایران به این سوال پاسخ مثبت دادند و شیوع کرونا در منطقه زندگی خود را محسوس توصیف کردند. در مقایسه درصد بالاتری (۸۲ درصد) از مخاطبان خارج ایران گفتند که شیوع کرونا در محل زندگی آنها فراگیر و محسوس است.
این در حالی است که ۴۳ درصد پاسخ‌دهندگانِ ساکنِ ایران، بستگان، همسایگان یا دوستانی داشته اند که به کرونا مبتلا شده اند، در مقابل ۲۲ درصد ساکنان خارج ایران وجود آشنایان مبتلا به کرونا را تایید کرده اند.
اخبار و گزارش‌های رسمی و غیررسمی حکایت از شیوع فراگیر ویروس کرونا در بیشتر شهرهای ایران دارد. ایران بعد از چین، ایتالیا، آمریکا، اسپانیا و آلمان بیشترین آمار مبتلایان به ویروس کرونا را ثبت رسمی کرده است و آمار مرگ و میر ناشی از بیماری کووید ۱۹ در ایران نیز جزء بالاترینها در جهان است. در عین حال نیز باید توجه کرد که گزارش‌های غیررسمی و گفته‌های برخی منابع مطلع در ایران از احتمال بیشتر بودن آمار واقعی ابتلا و مرگ در مقایسه با آمار رسمی حکایت دارد.
شفافیت خبری و رسانه‌ای نقش مهمی در درک‌پذیری مخاطرات اجتماعی دارد. اما رسانه می‌تواند تاثیری دوگانه داشته باشد، یعنی بالاعکس، در مواقع بحران برخی جریان‌های خبری و رسانه‌ای می‌توانند موجب بزرگنمایی مخاطرات و ایجاد ترس در مخاطبان خود می‌شوند. از آنجا که سوال ما بر میزان «محسوس بودن» خطر کرونا برای مخاطبانمان متمرکز است، می‌توان انتظار داشت که رسانه در کنار واقعیات و مستندات موجود در شکل‌گیری نظر عمومی در هر کدام از گروههای مخاطبان نقش به‌سزایی ایفا کرده است.
مشکلات ایران در برابر کرونا: دولت و جامعه
ما از همه مخاطبان خود پرسیدیم که آیا اقدامات ایران برای مقابله با شیوع کرونا را کافی می‌دانند، و از آنها خواستیم که این اقدامات را از ۰ (بدترین حالت) تا ۵ (بهترین حالت) ارزیابی کنند. ۴۷ درصد مخاطبان زمانه به دولت ایران نمره صفر دادند، ۲۹ درصد نمره یک و ۱۳ درصد نمره دو. در واقع سهم کسانی که نمره ای بالاتر از سه، یعنی نمره قبولی، دادند فقط ۱۱ درصد بود.
اما اینجا تفاوت فاحشی را در ادراک مخاطبان خارج و داخل از شرایط حاکم بر ایران مشاهده کردیم. گرچه ۵۳ درصد «مخاطبان خارج از کشور» اقدامات ایران را مطلقاً ناکافی (صفر) ارزیابی کردند، سهم به نسبت کمتری از «مخاطبان داخل کشور» (یعنی ۴۱ درصد) اقدامات ایران برای مقابله با بحران را مستحق نمره صفر دانستند.
اما گرچه مخاطبان داخل ایران به دادن صفر مطلق کمتر تمایل نشان دادند، اقدامات دولت را مطلوب نیز ارزیابی نکرده اند. حتی در مقایسه با مخاطبان خارج ایران مجموعاً درصد بیشتری از مخاطبان داخل ایران اقدامات دولت را ناکافی و در سطح پایین ارزیابی کردند. ۳۴ درصد مخاطبان داخل ایران به دادن نمره یک، و ۱۶ درصد به دادن نمره دو بسنده کردند، اما در مخاطبان خارج از کشور به ترتیب ۲۲ و ۸ درصد اقدامات ایران را در سطح نمره یک و دو دانستند.
در نهایت گویا دو سر طیف در میان خارج‌نشینان پررنگ‌تر است. یعنی این بخش از پاسخ‌دهندگان هم در دادن نمره منفی و هم در دادن نمره مثبت با شدت بیشتری عمل کردند. گرچه در مجموع فقط ۱۰ درصد مخاطبان داخل ایران اقدامات دولت برای مقابله با کرونا را مستحق نمره بالای سه دانستند، درصد بیشتری از مخاطبان ساکن خارج کشور (حدود ۱۷ درصد) به این اقدامات نمره قبولی دادند.
از مخاطبان ساکن خارج از ایران خواستیم که پاسخ دولت کشور محل سکونت خود را نیز ارزیابی کنند. در مجموع ۴۷ درصد از مخاطبان اقدامات دولت کشور خود را مستحق نمره‌ای برابر یا کمتر از ۲ دانستند. به بیانی دیگر، ۵۳ درصد به این اقدامات نمره قبولی داده اند.
همانطور که می‌دانیم شروع شیوع کرونا در ایران با پنهانکاری و عدم شفافیت رسانه‌ای درباره ابعاد گسترش این بیماری همراه شد. برخی کارشناسان معتقدند که پنهانکاری حکومت به گسترش بیشتر بیماری در راهپیمایی بهمن‌ماه و انتخابات مجلس منجر شد. پس از آن نیز دولت ایران همواره سعی در کوچک جلوه دادن مشکل داشته و اقدام جدی در قرنطینه کردن شهرهای ایران صورت نداده است.
از مخاطبان پرسیدیم که به نظر آنها «بزرگترین مشکلات در واکنش به بحران در ایران» چه بوده است. بالاترین مشکل ذکر شده در میان همه مخاطبان زمانه چه در داخل و چه در خارج، «پنهانکاری و دروغگویی» حکومت بود. پاسخ‌دهندگان مشکل دوم بر سر راه واکنش به بحران کرونا را «اجتماعی و فرهنگی» و مربوط به «عدم رعایت شهروندان، باورها، و محدودیت‌های دینی» دانستند. برآورد پاسخ مخاطبان زمانه نشان می‌دهد که در نظر آنها مشکل سوم بار دیگر مربوط به حکومت است و به خاطر «عدم تامین اجناس و کالاهای مورد نیاز به ویژه بهداشتی» ایجاد شده.
جز در مورد مشکل اول ــ «پنهانکاری و دروغگویی حکومت» ــ، تحلیل مخاطبان داخل و خارج درباره مشکلات ایران برای مدیریت بحران کرونا کمی متفاوت است. مخاطبان داخل پس از مقصر دانستن حکومت، در درجه دوم وزن بیشتری برای مسائل اجتماعی و فرهنگی قائل هستند، در حالی که مخاطبان ساکن خارج کشور، مشکل را بیشتر حکومتی می‌بینند.
سه مورد از بالاترین مشکلاتی که به گمان مخاطبان داخل ایران بر سر مدیریت بحران وجود دارد عبارتند از: اول، حکومتی ــ پنهانکاری و دروغگویی، دوم، اجتماعی، فرهنگی ــ همچون عدم رعایت شهروندان، باورها و محدودیت‌های دینی، و سوم، اجتماعی، فرهنگی ــ احتکار بازاریان، رقابت‌های سودجویانه به جای حمایت اجتماعی از یکدیگر.
سه مورد از بالاترین مشکلاتی که به گمان مخاطبان خارج بر سر مدیریت بحران در ایران وجود دارد عبارتند از: اول، حکومتی ــ پنهانکاری و دروغگویی؛ دوم، حکومتی ــ عدم تأمین اجناس و کالاهای مورد نیاز به ویژه بهداشتی؛ سوم، اجتماعی، فرهنگی ــ همچون عدم رعایت شهروندان، باورها و محدودیت‌های دینی.
کرونا و اقتصاد نیروی کار
۱۲ درصد پاسخ‌دهندگان ساکن ایران در برهه‌ای به داشتن بیماری کویید ۱۹ مشکوک بوده اند اما هیچگاه تست کرونا نشدند. اغلب آنها (۷۵ درصد) گفته اند که هیچگاه برای دادن تست درخواست نداده اند. اما از کل افرادی که مشکوک به بیماری کرونا بودند فقط ۶۹ درصد در خانه مانده اند، و ۳۱ درصد باقیمانده با وجود داشتن علایم مشکوک به کار و فعالیت خود در خارج از خانه ادامه داده اند.
همزمان با شیوع کرونا گزارش‌های متعددی منتشر شد که از عدم قرنطینه بخش قابل توجهی از نیروی کار و ادامه استثمار کارگران علی‌رغم مخاطرات بیماری برای آنها حکایت داشت. تعداد قابل توجهی از کارمندان دولت، حقوق‌بگیران و کارگران روزمزد هنوز ناچارند بر سر کار حاضر شوند. برخی از آنها ممکن است با کاهش ساعات کاری مواجه شده باشند، اما برخی دیگر نظیر کارگران شهرداری و کادر درمانی بالعکس ممکن ات با افزایش فشار کاری مواجه شوند و دچار خستگی مفرط و آسیب‌پذیری باشند.
۶۴ درصد همه مخاطبان زمانه اعم از ساکنان داخل و خارج تایید کرده اند که شیوع کرونا بر وضعیت «حضور در محیط کار» تاثیر داشته است و دیگر مثل سابق سر کار حاضر نمی‌شوند. حدس ما این است که بخش قابل توجهی از کارگران و کارمندانی که این روزها ناچارند سر کار حاضر شوند، فرصت پاسخگویی به نظرسنجی زمانه را نداشته اند، بنابراین این آمار ممکن است درصد خطایی بالاتر از معمول داشته باشد.
بر حسب تفکیک جغرافیایی، ۶۱ درصد از پاسخ‌دهندگانِ داخل ایران و ۶۷ درصد از ساکنانِ خارج ایران گفته اند که شیوع ویروس کرونا مانع از حضور آنها در محیط کار شده است. بنابراین در گستره مخاطبان ما، تاثیر شیوع کرونا بر فعالیت‌های اقتصادی به طور کلی در داخل و خارج مشابه بوده است.
اما تاثیر این بحران اقتصادی بر نیروی کار داخل و خارج ایران متفاوت بوده است. از مجموع جمعیت کسانی که در «داخل ایران» در محل کارشان حاضر نمی‌شوند، ۲۸ درصد خود تصمیم گرفته اند که سر کار نروند، و تنها ۱۵ درصد موفق شده اند کارشان را به صورت دورکاری ادامه دهند.
این آمار متفاوت با شرایط ساکنان خارج ایران است. در خارج از ایران از جمع کسانی که دیگر به سر کار نمی‌روند، تنها ۱۵ درصد شخصاً این تصمیم را اتخاذ کرده اند و ۳۰ درصد نیز حالا دیگر به دورکاری مشغولند.
همچنین ۲۱ درصد از مخاطبان ساکن ایران همچنان ناچارند در محل کار حاضر شوند. که اغلب آنها «از سر ناچاری» و نه به تصمیم شخصی کارشان را ادامه می‌دهند. در میان ساکنان خارج ایران ۱۴ درصد در محل کار خود کماکان حاضر می‌شوند که در این میان یک سوم افراد به ترجیح شخصی خود و سایرین بالاجبار این وضعیت را دارند.
۱۸ درصد مخاطبان ساکن ایران و نزدیک به ۲۰ درصد مخاطبان ساکن خارج نیز در هیچکدام از دسته‌بندی‌های بالا نمی‌گنجیدند.
با وجود شیوع کرونا ۶۴ درصد پاسخ‌دهندگان ساکن خارج از کشور بر وضعیت درآمدی آنها بی‌تاثیر بوده است. در مقابل تنها ۴۲ درصد پاسخ‌دهندگان در داخل ایران گفته اند که شیوع کرونا بر درآمد آنها تاثیر نگذاشته است. گرچه این آمار و ارقام لزوماً به این معنا نیست که همه این افراد وضعیت درآمدی خوبی دارند، اما دست کم وضعیت اقتصادی آنها بدتر نشده است.
در میان کسانی که وضعیت درآمدی آنها بدتر شده است دو دسته عمده حضور دارند: افراد با مشاغل آزاد، و افراد روزمزد یا فریلنس. ۳۲ درصد پاسخ‌دهندگان داخل ایران و ۱۴ درصد خارج‌نشینان شغل آزاد دارند و به خاطر وضعیت حال حاضر درآمد آنها کاهش یافته است. همچنین ۲۲ درصد افراد داخل کشور و ۲۰ درصد افراد خارج کشور گفته اند که شغل روزمزد یا فریلنس دارند و وضعیت حال حاضر موجب شده که نتوانند درآمد کسب کنند.
جهان در اضطراب
با افزایش شیوع کرونا در جهان مقالات و گزارش‌های متعددی نوشته شد که درباره اثرات روانی و اجتماعی ترس از بیمار شدن بر جامعه به خصوص کودکان هشدار داده اند. افراد در قرنطینه در معرض انواع اثرات منفی روانی هستند و احتمال افزایش خشونت‌ها میان ساکنان یک خانه وجود دارد. ما نیز برای فهم این اثرات از مخاطبان پرسیدیم که آیا کرونا به نگرانی و هراس روزمره آنها دامن زده است. ۳۵ درصد مخاطبان اعم از ساکنان داخل و خارج ایران گفته اند که آنقدر نگران و هراسیده هستند که تا حدی از کارهای روزمره خود باز مانده اند. ۶۰ درصد اما گفته اند که اضطراب آنها قابل تحمل است و با آن سر می‌کنند. پنج درصد نیز وجود هر گونه اضطراب و نگرانی در خود را رد کرده اند.
تفاوت عمده‌ای میان مخاطبان داخل و خارج کشور وجود دارد. ۴۱ درصد مخاطبان ساکن داخل ایران گفته اند که اضطراب و هراس زیاد موجب شده که آنها از بخشی از کارهای روزمره خود باز بمانند. در مقابل ۲۵ درصد مخاطبان ساکن خارج ایران وضعیت مشابهی را تجربه می‌کنند.
۵۰ درصد مخاطبان ساکن ایران کمی نگران هستند اما وضعیت قابل تحمل است. در مقابل سهم مخاطبان خارج ایران که شرایط را مضطرب‌کننده اما قابل تحمل دانسته اند ۷۰ درصد بوده است.
آنچه پاسخ‌دهندگان می‌نویسند
در پایان از پاسخ‌دهندگان خواستیم تا در چند جمله تجربه‌شان از روزهای بحران کرونا را بنویسند.
در ادامه بخشی از این نظرات را خواهید خواند. نظرات روی نقشه ایران به داخل کشور مربوطند و نظرات روی نقشه جهان، از سوی مخاطبان خارج کشور نوشته شده‌اند:
بله نظرات هموطنان چه درداخل کشور وچه درخارج کشور که بردروغگوئی و پنهان گری رزیم آخوندی درفاجعه ویروس کرونا نوشته اند تمام وکمال صحیح است ولی این نظرات قراراست که دگرگونی درحکومت اخوندی ایجاد کند که دروغگوئی و پنهان گری نکند؟ !!دروغگوئی خمینی بعنوان رهبرو صاحب امتیازحکومت اخوندی درمورد آب وبرق وگازو تحصیل و درمان و مسکن مجانی وتقسیم درآمدهای نفتی بین مردم ایران وآنهم درجمع چندده میلیون مردمی که برای ظهورش چنین ها وچنان ها میکردند باید فراموش کرد؟ پنهان کردن درامدهای نفتی و تقسیم آن بین اقشاراخوندها و اقازاده ها و مردیان و فک وفامیل ها را فراموش کرده اید؟ درحقیقت دروغگوئی و پنهان کردن خصلت آخوندها بوده ومی باشد …لذت بردن ازفاجعه سازی برای مردم چه جنگ هشت ساله بوده است وتحریم ها که گریبانگیرمردم شده است …لذت بردن ازروا کردن استبداد وخفقان و برده کردن مردم که اینهم به خصلت و ذات اخوندها برمی گردد…پنهان کردن روان کردن سیلی ازمیلیاردها دلار به عراق وسوریه ولبنان وفلسطین ازمردم ایران …حالا چه توقعی باید داشت که آنهم آخوند رهبر و حکومت آخوندها باید حقیقت را بگوید که بله ما اشتباه کردیم وما باعث بروزویروس کرونا و تلف شدن مردم هستیم وما هم ازمردم ایران پوزش میخواهیم ….آخوندجماعت اززجروفقردادن مردم وادارکردن انها همچون برده گان مطیع لذت می برند….خمینی بعد ازتصاحب حکومت و کشورعلنی گفت ما برای اقتصاد ورفاه نیامدیم بلکه برای اسلام و اقتصاد مال خر است…به عبارتی که هرآنچه به مردم قول داده بود دربست دروغ اعلام کرد…
حقیقتگو / 25 March 2020