نوروز کرونایی کردستان: گسست در یک گردهم‌آیی دیرینه

دو مراسم بزرگ نوروزی کردستان در سال ۹۹، در سایه اشاعه نگران‌کننده ویروس کرونا به تعلیق درآمدند. مراسم بهار “ژاوه‌رود” کامیاران در روستای تاریخی پلنگان و نوروز روستاهای “چور” و “نه نه” در مریوان که سال‌های پیش با حضور هزاران نفر و با شور و شعف خاصی برگزار می‌شدند، امسال برگزار نشدند.

کرونا همانطور که آیین‌های مذهبی در مراکز شیعی در ایران را تعطیل کرد، جشن‌های سالانه نوروزی مردم کردستان را نیز به تعطیلی کشاند. با این تفاوت که در قم و مشهد آن‌چه که تعطیل شد روضه و شیون بود اما در کردستان جشن و سرور و پایکوبی.

همچنین حکومت اقلیم کردستان عراق نیز مراسم نوروزی را تعطیل اعلام کرد. مراسم سالانه‌ای هم که در قلعه تاریخی اربیل برگزار می‌شد مشمول ممنوعیت شد.

دو مراسم، دو روح متفاوت

مراسم نوروز “پلنگان” سال‌های پیش در اسفندماه برگزار می‌شد و مجموعه متنوعی از برنامه‌ها از شعرخوانی و رقص کُردی دسته‌جمعی تا “سیاچمانه”خوانی و برپایی آتش در سرتاسر کوهستان دور و بر روستا را در بر می‌گرفت.

علاوه بر کارکرد اجتماعی و درونی این مراسم برای مردم روستاهای منطقه ژاوه‌رود و شهرستان‌های کامیاران و سروآباد که در نزدیکی این روستا قرار گرفته‌اند، کارکرد جذب توریست را هم ایفا می‌کرد و مهمانان بسیاری را از دیگر شهرهای ایران به این منطقه می‌کشاند.

روح کلی حاکم بر مراسم، نوعی فرهنگ‌دوستی و طبیعت‌دوستی بود که تمایل داشت رسوم و فرهنگ “بکر”ش را از مجرای هلی‌شات‌ها و دوربین‌های خیره، به عرصه فرهنگی جهان عرضه کند.

اما داستان در “چور و نه نه” اندکی متفاوت بود. پیش از شیوع کرونا، در سال‌های پیش، این سپاه پاسداران بود که سعی می‌کرد مانع برگزاری این مراسم شود. جاده روستاهای چور و نه‌نه را می‌بستند تا مراسم برگزار نشود، به این دلیل که به رنگ و بوی سیاسی آن حساس بودند.

هر ساله سازماندهی این مراسم بر عهده جوانان این دو روستا بود و ترتیبی داده می‌شد تا هزاران نفر بتوانند در این مراسم شرکت کنند و در این روز با لباس‌های دلخواه و شمایل مورد پسندشان به دور از نظارت‌های پلیسی و گشت ارشادی، بتوانند آزادانه برقصند.

همچنین هر سال در پایان مراسم هم چهار کبوتر به عنوان نماد چهار قسمت کردستان‌های ایران، عراق، ترکیه و سوریه، همزمان در آسمان آزاد می‌شدند. در نوروز هر سال، زنان و مردان کُرد به علاوه مهمان‌هایشان از سایر شهرها، در میدان بزرگ نزدیک روستای چور، گردهم می‌آمدند و ساعتها با “ترانه‌های سرزمین مادری” شان در صف‌های طولانی می‌رقصیدند.

اغلب زنان در این مراسم لباس‌هایی با طرح پرچم کردستان می‌پوشیدند و عده‌ای هم به صورت نمادین، روسری‌هایشان را از سر برمی‌داشتند؛ عملی که در روزهای عادی زندگی روزمره مجاز به انجام آن نیستند.

مردان نیز اغلب با لباس‌هایی که در زبان خیاط‌های کُرد به طرح “پیشمرگه‌ای” شهرت دارد در این مراسم حضور می‌یابند و چفیه‌هایی از طرح شال‌های نیروهای نظامی کُرد در شمال سوریه می‌بنند.

مفهوم نوروز در کردستان

به طور کلی استقبال از سال نو خورشیدی در کردستان رنگ و بویی متفاوت از سایر مناطق ایران دارد.

برخلاف رویه عمومی و مراسم چهارشنبه‌سوری در سراسر ایران، در کردستان تنها در چند سال اخیر است که در برخی از شهرهای نزدیک به “مرکز”، این مراسم برگزار می‌شود و هر ساله هم با آسیب‌هایی همراه است. شهرهای قروه، بیجار و سنندج، از معدود شهرهایی هستند که در آن‌ها آتش‌بازی چهارشنبه‌سوری برگزار می‌شود. در شهرهای مریوان، بانه، سروآباد، سقز و شهرهای کردنشین آذرباییجان غربی نیز، تنها روز تحویل سال و مراسم نوروز است که در آن آتش برپا می‌شود و سال نو گرامی داشته می‌شود. نوروز در کردستان، یادآور اسطوره‌هایی کهن است که ناسیونالیزم قرن بیستمی کُرد، خود را با آن‌ها تعریف کرده است. از جمله کاوه آهنگر و نمادهای مبارزاتی موجود در داستان او. فرض بر آن است که این سنت مبارزاتی باستانی، با توجه به وضعیت سیاسی امروز کردستان، هنوز تداوم دارد و به سرانجام نرسیده است.

با وجود تأکیدها و هشدارهای جامعه پزشکی و نهادهای کشوری مبنی بر در خانه ماندن برای جلوگیری از انتشار ویروس کرونا، امسال نیز مراسم نوروز در کردستان در قالب جمع‌های خانوادگی و دوستانه پراکنده برگزار شد. هرچند خالی از جوش و خروش سال‌های گذشته. در استان کردستان به طور مشخص وضعیت شهر سقز در خصوص تعداد مبتلایان به ویروس کرونا “قرمز” اعلام شده است. در سایر شهرها هم، تعداد افراد مبتلا به این ویروس رو به افزایش است و تعداد افراد فوت‌شده هم روندی صعودی دارد. نوروز ۹۹، به ویژه برای مردم کردستان که سال‌های پیش این ایام را اغلب در طبیعت و در تجمعاتی برای شادی و سرور سپری می‌کردند، سخت خواهد بود. گویی چیزی گم کرده‌اند! به “در خانه ماندن” عادت نکرده‌اند و تا کنون نیز از ترس جان و مطابق مقررات وضع‌شده در خانه‌ها مانده‌اند.

اقدامات پیشگیرانه در برابر خطر کرونا

 از آنجایی که شهرهای مرزی کردستان، هر ساله پذیرای موجی از گردشگران هستند، در صورتی که کنترلی جدی بر وضعیت عبور و مرور در روزهای تعطیل نوروزی اعمال نشود، احتمال شیوع هرچه بیشتر بیماری کرونا در کردستان وجود دارد. همچنین تعداد زیادی از نیروی کار کردستان که در شهرهای مرکزی ایران به ویژه تهران و شهرهای اطراف ساکن هستند، در این روزها می‌خواهند به زادگاهشان بازگردند و از تعطیلات موجود استفاده کنند. این افراد هم از آنجایی که در شهرهایی ساکن بوده‌اند که شیوع ویروس، از آنجا به مابقی نقاط کشور منتقل شد، ممکن است ناقل بیماری باشند.

در روزهای اخیر بسیاری از مردم روستاهای کردستان، سعی کردند از طریق فضای مجازی به مهمانان احتمالی‌شان اعلام کنند که امسال نمی‌توانند پذیرای آن‌ها باشند و حتی چندین روستا در منطقه گردشگری هورامان، افرادی را در جاده ورودیشان به عنوان مسئول جلوگیری از “غریبه‌ها” قرار دادند که موجب درگیری‌ها و نزاع‌هایی شد. همین امر باعث شد که فرمانداری شهرها به شورا و دهیاری روستاها ابلاغ کنند که چیزی به اسم قرنطینه به شکل و شمایل قطعی آن وجود ندارد و اقدام آن‌ها برای بستن جاده‌ها “غیرقانونی” بوده است. در نهایت ورود به روستاها برای مهمانان “غیرخودی” منوط به تأیید سلامت از جانب اکیپ‌های هلال احمر و خانه‌بهداشت‌ها شده و مهمانان “خودی” هم که برای سپری کردن تعطیلاتشان از شهرهای محل کارشان بازگشته‌اند، می‌بایست هر روزه به خانه بهداشت روستاها مراجعه کنند و علائم آن‌ها کنترل شود و در صورت مشاهده علائم بیماری، قرنطینه شوند.

کرونا هنوز به حیات روستایی غرب کشور به ویژه روستاهای کردستان نرسیده است. به همین دلیل مردم با نگرانی فراوان مشغول اقداماتی پیشگیرانه برای جلوگیری از ورود این بیماری به محل زندگی‌شان هستند.

هتل‌های گردشگری، غذاخوری‌ها، قهوه‌خانه‌ها، مساجد و مابقی اماکن عمومی همگی تعطیل شده‌اند. هر روزه نیروهای مراکز بهداشت محلی، داخل روستاها را ضدعفونی می‌کنند و مردم هم مراسم‌شان از جمله نوروز همگانی و عروسی‌هایی را که قرار بوده در این روزها برگزار شود، به تعلیق درآورده‌اند. قرار است برای بازگشت به وضعیت عادی زندگی به شکل دائمی، موقتاً خود زندگی عادی تعطیل شود، تا اطلاع ثانوی!