اعتراضات ایران علیه گرانی بنزین و فقر گسترده جمعه ۲۴ آبان آغاز شد و صدها شهر ایران را در بر گرفت. نه تنها تصاویر و ویدئوها بر حضور زنان در این اعتراضات شهادت می‌دهند بلکه روایت حاکمان نیز بر این است که زنان نقش مهم و کلیدی در اعتراضات ایفا کرده اند. در پی سرکوب معترضان و چند روز سکوت خبری رسانه‌های حکومتی ادعا کردند که زنان با تحریک احساسات عمومی در «لیدری اغتشاشات» را بر عهده داشته اند. برخی فعالان زن در پاسخ به این ادعا پاسخ دادند که زنان همیشه در بسیاری اعتراضات عمومی علیه استبداد و بی‌عدالتی نقش پررنگی داشته اند و روایت اخیر رسانه‌های حکومتی درباره نقش زنان را نشانه وحشت حاکمان از حضور روزافزون زنان در عرصه‌های سیاسی و اجتماعی دانستند. در نظرسنجی سیزدهم زمانه سعی کرده ایم که به دلایل و دلالت‌ها حضور پررنگ زنان در اعتراضات عمومی و تاثیر آن برای اعاده حقوق زنان بپردازیم.
نظرسنجی زمانه درباره «هشت مارس و جنبش زنان ایران» در پرتوِ اعتراضات آبان‌ماه، از سه‌شنبه ۳ مارس / ۱۳ اسفند آغاز شد و تا جمعه ۶ مارس / ۱۶ اسفند به طول انجامید. در مجموع ۲۳۹ مخاطب (۱۵۸ به طور کامل، ۸۲ نفر به طور ناقص) به پرسش‌های زمانه پاسخ گفتند.
از خلال این نظرسنجی و بر اساس مجموع نظرات متنوع مخاطبان خود می‌خواهیم بدانیم آیا جنبشهایی از قبیل اعتراضات آبان امکان عدالتی سرتاسری از جمله امکان برابری جنسیتی را پیش می‌کشند؟ در شرایطی که ایران شاهد بازگشت پرشتاب و تکثر جغرافیایی اعتراضات عمومی و جنبش‌های عدالتخواهانه اجتماعی است، آیا چشم اندازی برای شکل گیری یک جنبش منسجم و قدرتمند زنان در پیوند با سایر جنبش‌های اجتماعی وجود دارد؟
مبنای این تحلیل پاسخ‌های کامل است که ۶۸ درصد پاسخ‌دهندگان را زنان تشکیل می‌دادند و ۶۰ درصد نیز داخل ایران زندگی می‌کنند. دامنه خطای این نظرسنجی ۵ درصد است.
جنبش زنان در حال سازماندهی و تشکل‌یابی است
اواسط تابستان سال جاری ۱۴ فعال زن با انتشار نامه‌ای خواستار استعفای علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی و گذار از نظام حاکم بر ایران انجام شد. آنها در بیانیه خود نوشتند در اعتراض به «آپارتاید جنسیتی» به پا خواسته اند و این وضعیت را «حاصل نگاه مردسالارانه نظام فقاهتی» دانستند. آنها راه حل را در «گذار کامل از نظام جمهوری‌اسلامی و تدوین قانون اساسی جدید» دانستند. در پی انتشار این نامه چند تن از امضاکنندگان این نامه بازداشت شدند و تعدادی از آنها حکم‌های سنگین حبس دریافت کردند.
همصدا با این کنشگران سیاسی، اکثریت قریب به اتفاق مخاطبان (۹۰ درصد) معتقدند که در ایران آپارتاید جنسی حاکم است، و همچنین اکثریت نزدیک به ۸۰ درصد گفته اند که مبارزه با سرکوب جنسیتی را در چارچوب قوانین جمهوری اسلامی ناممکن می‌دانند.
اما در حالی که اکثریت مخاطبان زمانه به سرکوب گسترده علیه زنان و تبعیض‌های جنسیتی اذعان کرده اند، و شواهد از فشار روز افزون حاکمیت بر فعالان حوزه زنان و بازداشت گسترده آنها خبر می‌دهد تنها درصد اندکی از مخاطبان زمانه (۴,۴ درصد) جنبش زنان در ایران را قدرتمند ارزیابی کرده اند.
با وجود این، امیدواری درباره آینده جنبش زنان همچنان در میان مخاطبان وجود دارد، چنان که اکثریت پاسخ‌دهندگان (۵۴,۴ درصد) جنبش زنان در ایران را در حال سازماندهی و شکل‌گیری می‌دانند.
همزمان تعداد کمتری از پاسخ‌دهندگان، که البته تعداد آنها کم هم نیست و ۳۷,۳ درصد را شامل می‌شود، جنبش زنان را ضعیف و نابه‌سامان توصیف کرده اند و درصد بسیار کمی (۳,۸ درصد) آن را ناموجود دانسته اند.
با این حال در اینجا تفاوتی معنادار میان پاسخ‌دهندگان زن داخل ایران و پاسخ‌دهندگان مرد داخل ایران مشاهده شد. گرچه ۵ درصد از جمعیت هر دو گروه جنبش زنان را قوی و منسجم می‌دانند، اما نسبت بزرگتری از زنان ساکن ایران (در مقایسه با مردان ساکن ایران) جنبش زنان را در فرایند شکل‌گیری و سازماندهی ارزیابی کرده اند؛ و درصد بیشتری از مردان (در مقایسه با زنان) فکر می‌کنند که جنبش زنان وضعیت ضعیف و نابه‌سامانی دارد. نمودار ذیل مقایسه نظرات مردان و زنان داخل ایران را نشان می‌دهد.
پوشش اختیاری، یک مطالبه مهم و نه مهمترین مطالبه زنان
یکی از جلوه‌های اعتراضات زنان در اعتراضات دی ۹۶، و همینطور اعتراضات آبان ۹۸، حرکتهای فردی و جمعی زنان برای مطالبه حق پوشش اختیاری بود. همزمان با اعتراضات دی ۹۶، حرکت دختران خیابان انقلاب شکل گرفت که در آن زنان با برداشتن حجاب در گذرگاه‌ها و خیابان‌های پررفت و آمد شهر در قالب اجراهای تک نفره یا چند نفره به صورت نمادین علیه حجاب اجباری اعتراض کردند.
مخاطبان زمانه نیز به این سوال که «اهمیت حجاب اجباری برای اعاده حقوق زنان چیست؟» پاسخ دادند. نزدیک به ۹۴ درصد کل پاسخ‌دهندگان مبارزه با حجاب اجباری را یک مطالبه مهم در جهت اعاده حقوق زنان دانسته اند. اما در میان این عده تنها ۱۶ درصد «اولویت هر حرکت رهایی‌بخش در حوزه زنان» را «آزادی حجاب» دانسته اند. در مقابل ۳۴ درصد گفته اند که با وجود اهمیت مبارزه علیه حجاب اجباری، تاکید بیش از حد بر آن «ما را از توجه به سایر مسائل مهم زنان غافل کرده است». نیمی از مخالفان حجاب اجباری اما حد وسط را گرفته اند و گرچه مبارزه با حجاب اجباری را دارای «اولویت» نمی‌دانند، اما آن را یکی «از حرکتهای مهم در حوزه حقوق زنان» برشمرده اند.
اما در اینجا اختلافی عمده میان نظرات زنان داخل و خارج ایران دیده می‌شود. درصد بالاتری از زنان داخل ایران معتقدند که توجه بیش از حد به مطالبه حجاب اختیاری موجب شده که سایر مسائل مهم زنان از دیدرس خارج شود. در مقابل درصد بسیار بالاتری از زنان ساکن خارج کشور معتقدند که مبارزه با حجاب اجباری یکی از حرکتهای مهم در حوزه حقوق زنان است.
همبستگی میان مبارزات علیه استبداد حکومتی و مبارزات زنان
اعتراضات و اعتصابات عمومی در سال‌های اخیر افزایش یافته و سطح نارضایتی عمومی از فساد دولتی و سیاست‌های اقتصادی فزونی گرفته است ویژگی مشخصه این اعتراضات مرکزگریزبودن آن و حضور پررنگ اقلیت‌های قومی و مذهبی، حاشیه‌رانده‌شدگان اقتصادی و اجتماعی، و بالاخص زنان بوده است. چشم‌انداز تکرار اعتراض‌های گسترده در سرتاسر ایران و پررنگ شدن نقش زنان ما را بر آن داشت که بپرسیم آیا رابطه مستقیمی میان مبارزه علیه استبداد حکومتی و مبارزه علیه سرکوب جنسیتی وجود دارد.
اغلب مخاطبان زمانه (۸۷,۳ درصد) بر این باورند که رابطه مستقیمی میان مبارزه علیه استبداد حکومتی و مبارزه علیه سرکوب جنسیتی وجود دارد و یکی بدون دیگری ممکن نیست. دریافتیم که در میان این عده از مخاطبان که به همبستگی مبارزه با استبداد و مبارزه برای آزادی جنسیتی معتقدند، ۹۴ درصد یا در اعتراضات آبان شرکت داشتند (۱۹ درصد) و یا نسبت به آن همدلی نشان داده اند (۷۵ درصد).
اغلب پاسخ‌دهندگان نظرسنجی زمانه بر حضور زنان مهر تایید زدند؛ به عبارتی اکثریت آنها حضور زنان در اعتراضات را متوسط (۲۷ درصد) یا قوی (۵۱ درصد) توصیف کرده اند.
از مخاطبان نظرسنجی زمانه پرسیدیم که دلیل اصلی حضور زنان در اعتراضات را چه می‌دانند. درصد بالایی از پاسخ‌دهندگان فکر می‌کنند که دلیل اصلی حضور قوی زنان در اعتراضات افزایش آگاهی زنان نسبت به تبعیض‌ها و سرکوب‌ها در جمهوری اسلامی است (نظر ۴۰ درصد مخاطبان)، در درجه دوم فشارهای اقتصادی که بر زنان به عنوان یکی از قشرهای حاشیه‌رانده شده وجود دارد عامل حضور آنها در خیابان دانسته شده (۳۶ درصد)، و ۱۶ درصد مخاطبان نیز گفته اند که زنان به عنوان نیمی از جامعه همواره حضور پررنگی در عرصه‌های اجتماعی و سیاسی داشته اند و رخداد آبان‌ماه در این مورد موردی استثنایی نیست.
در مقابل، بر اساس پاسخ ۴۵ درصد مخاطبان، اعتراضات آبان‌ماه و نقش زنان در آن به افزایش آگاهی جامعه درباره تبعیض‌ها علیه زنان و فشارهای اقتصادی بر آنها منجر شده است. ۳۴ درصد مخاطبان اما با این نظر مخالفند، و سایرین در این میان ابراز ناآگاهی کردند.
به این ترتیب ۵۰ درصد مخاطبان زمانه فکر می‌کنند حرکت‌هایی نظیر اعتراضات آبان حتی می‌تواند به احیای جنبش زنان کمک کند، گرچه ۴۲ درصد عوامل دیگر را در این میان مؤثر می‌دانند.
در نهایت از مخاطبان نظرسنجی پرسیدیم که «آیا حضور پرشمار زنان در جنبش‌های عدالتخواهانه اجتماعی (از جمله جنبش کارگری، دانشجویی، اعتراضات عمومی علیه گرانی) به تحقق برابری جنسیتی در جامعه کمک میکند؟»
۶۸ درصد پاسخ‌دهندگان به این سوال پاسخ آری دادند و موافق بودند که حضور زنان می‌تواند زمینه را برای تحقق حقوق زنان فراهم کند. اما ۲۵ درصد مخاطبان بر این باورند که حضور زنان در جنیش‌های عدالتخواهانه اجتماعی تنها در صورتی که «مطالبات و حقوق زنان در درون این جنبشها مطرح شود» به تحقق حقوق آنها کمک خواهد کرد. تنها ۵ درصد مخاطبان نیز گفتند که «تنها جنبش مستقل زنان» امکان پیگیری حقوق زنان را فراهم میکند.
تفاوت جالب توجه در اینجا میان مردان و زنان به طور کلی وجود داشت. مردان بیشتر از زنان بر این باور بوده اند که برای تحقق حقوق زنان ضروری است که «مطالبات و حقوق زنان» در بستر جنبش‌های عدالت‌خواه اجتماعی مطرح شود. نمودار زیر این تفاوت را به خوبی نشان می‌دهد.
تلاش حکومت برای تحریک جامعه سنتی
همانطور که گفتیم اکثریت پاسخ‌دهندگان به نظرسنجی زمانه حضور زنان در اعتراضات آبان‌ماه را متوسط یا قوی ارزیابی کردند، اما به نظر بیشتر مخاطبان دلیل تاکید خاص حکومت بر نقش «رهبری زنان» در اعتراضات اول تلاش جمهوری اسلامی برای تحریک جامعه سنتی (۴۸ درصد) و دوم وحشت‌زدگی حکومت از حضور پررنگ زنان (۳۵ درصد) بود. مخاطبان زمانه دلایل دیگری را نیز ذکر کردند، از جمله اینکه حکومت قصد داشته تا به این طریق دلایل حضور زنان در اعتراضات را بررسی و تحلیل کند (۵ درصد).
برخی مخاطبان نیز نظر خود را نوشتند؛ چند تن از پاسخ‌دهندگان همصدا معتقد بودند که حکومت با کلیشه «زنان ساده و فریب‌خورده» را پررنگ کرده تا اعتراضات را به گمان خود به نوعی بی‌اعتبار کند.
یکی از مخاطبان نیز تاکید کرده است که جمهوری اسلامی این موضوع را دستمایه سرکوب حرکتهای زنان کرده است.
تشکل‌یابی و آگاهی‌بخشی، رمز اتحاد حرکتهای پراکنده زنان
به عقیده تعداد قابل توجهی از مخاطبان زمانه نبود تشکل قدرتمند یک مانع جدی در برابر شکل‌گیری یک جنبش قدرتمند زنان است. پاسخ‌دهندگان به طور کلی تشکل، سازماندهی، و آگاهی‌بخشی را رمز اتحاد حرکتهای پراکنده زنان دانسته اند. در این میان عده‌ای بر نقش رهبری تاکید کرده اند و عده‌ای دیگر نیز سازماندهی از پایین، و تشکل‌یابی را برای پر کردن خلاً رهبری و ایجاد اتحاد مهم ارزیابی کردند.
همینطور به عقیده برخی حضور فعال زنان در اعتراضات و اعتصابات عمومی و همبستگی جنبش زنان با اعتراضات کارگری و دانشجویی رمز تحقق حقوق زنان در همه عرصه‌ها است.
گزیده برخی نظرات مخاطبان زمانه را به تفکیک جنسیت و محل سکونت در زیر مشاهده می‌کنید.
نظرسنجی‌های آینده
پنل نظرسنجی زمانه همزمان با روز جهانی آزادی مطبوعات سال جاری (سوم مه) راه‌اندازی شد. زمانه تاکنون ۱۳ نظرسنجی برگزار کرده است.
«سروی‌گیزمو» که پنل نظرسنجی زمانه را میزبانی میکند، به دلیل تحریم‌های ایالات متحده از دسترس مخاطبان داخل ایران خارج شده است. فیلترینگ اینترنت به دست جمهوری اسلامی نیز وب‌سایت زمانه و متعلقات آن را از دسترس خارج کرده است. در این وضعیت، تنها پیشنهاد و راهکار ما استفاده از فیلترشکن‌ها و وی‌پی‌ان‌های امن است.
با وجود این مشکلات، رساندن صدای شما بدون کم‌و‌کاست در مورد مسئله‌های اساسی کشور وظیفه ماست و پنل نظرسنجی زمانه در همین راستا راه‌اندازی شده است. به همین دلیل از شما خواهش می‌کنیم که برای شرکت در نظرسنجی‌های آینده و نیز برای پیشنهاد موضوعات مورد نظرتان برای نظرسنجی در پنل ما عضو شوید. برای عضویت در پنل کافی است به چند سوال در این لینک پاسخ دهید. اطلاعات شما به صورت امن و ناشناس ذخیره خواهند شد و در اختیار هیچ طرف دیگری قرار نخواهد گرفت. پس از عضویت در پنل، در هر نظرسنجی ایمیلی با لینک آن برای شما فرستاده خواهد شد. توضیحات بیشتر در: به پنل نظرسنجی “زمانه” بپیوندید
برای ارتباط با پنل نظرسنجی از ایمیل روبرو استفاده کنید: [email protected]
مردم خودشان این روش زندگی را انتخاب کرده اند (جواد ظریف)
اولا شتر سواری دولا دولا بر نمیدارد. نمیشود سواد خواندن و نوشتن
داشت و ادای شهروند امروزی را در اورد اما هنوز با شعارهای مردم
فریب قرن هجدهم دلخوش به مبارزه ضد امپریالیستی،تو بخوان
فقط (ضد امریکایی) بود. در غرب سرمایه داری زندگی کرد و دل در
گرو رژیم (ملاها) داشت. از پایمال شدن حقوق زنان نالید ولی تنها راه
برون رفت از منجلاب *جمهوری اسلامی* را در تفاوت رنگ عبای این
اخوند با دیگری دانست.از تقاضای حمایت و کمک های معنوی و حتی
مادی غرب در نشریات یا ….. انتقاد کرد و در همان حال از امکانات
همین کشورها (بورسیه های تحقیقی، تحصلی و …..) بدون سر و صدا
استفاده کرد .بعد هم به مناسبت های مختلف داد سخن داد. از پایمال
شدن حقوق انسان ایرانی نالید.تا ابد نمیشود در بین دو صندلی نشست.
حمید / 08 March 2020