آیا کسی که مبتلا به ویروس جدید کرونا شده است، پس از بهبودی کامل، ممکن است دوباره به همین ویروس مبتلا شود؟ این پرسشی است که این هفته مطرح شده چرا که یک بیمار در ژاپن پس از بهبودی، دو باره به ویروس کرونای جدید مبتلا شده است.

عکس از آرشیو

رویترز روز جمعه ۲۸ فوریه/ نهم اسفند در گزارشی به موضوع ابتلای مجدد بیماران به ویروس جدید کرونا پرداخته است. دو روز پیش از این گزارش، در روز چهارشنبه ۲۶ فوریه، دولت محلی شهرستان اوساکای ژاپن اعلام کرد زنی که راهنمای تورهای گردشگری بوده برای بار دوم به ویروس کرونای جدید یا همان SARS-CoV-2 مبتلا شده است.

رویترز همچنین نوشته است که به دنبال خبر ابتلای مجدد در ژاپن، سانگ تای – معاون مرکز کنترل بیماری‌های محلی در در استان گوانگدونگ در جنوب چین – هم اعلام کرده است که تاکنون ۱۴ درصد از بیماران مرخص شده در این استان دوباره مبتلا به بیماری کوید-۱۹ شده و آزمایش ویروس جدید کرونای آنها مثبت بوده است. همین خبر در مورد بیماران ترخیص شده در سرتاسر چین از سوی یک مقام دولتی در کمیسیون بهداشت ملی چین تکرار شده است.

مکانسیم کلی مبارزه با پاتوژن‌های خارجی -چه ویروس و چه باکتری – این است که دستگاه ایمنی بدن برای مقابله با آنها پادتن یا آنتی‌بادی (antibody) تولید می‌کند. این آنتی‌بادی‌ها به ویروس یا باکتری حمله می‌کنند و آن را از بین می‌برند. تولید و حضور آنتی‌بادی‌ها در بدن، بدن را تا مدتی – و گاهی برای همیشه – نسبت به آن پاتوژن خاص ایمن می‌کند. بدن وقتی که به اندازه کافی پادتن علیه ویروس خاصی تولید کرد دیگر بیماری در آن بدن مسری نیست و بر آن غلبه می‌کند. اما این ایمنی در مورد برخی از پاتوژن‌ها ممکن است دائمی نباشد و ابتلای مجدد امری ناممکن نیست – یعنی ابتلای مجدد باید بررسی شود و ممکن است.

اگر از خطاهای انسانی و خطاهای فناوری کیت‌های تشخیص ویروس کرونای جدید صرف نظر کنیم، اینکه فردی مجدد مبتلا به ویروس کرونای جدید شود چندین علت می‌تواند داشته باشد. کارشناسانی که با رویترز در این باره گفت‌وگو کرده‌اند می‌گویند ابتلای مجدد ممکن است مربوط به مشکلات سیستم ایمنی بدنی بیماران باشند. به عنوان مثال بیمار در ابتلای اول به اندازه کافی آنتی‌بادی برای ایجاد ایمنی نسبت به ویروس کرونای جدید تولید نکرده و در نتیجه می‌تواند مجدد به ویروس مبتلا شود. این احتمال هم هست که ویروس کرونای جدید حداقل در بخشی از مبتلایان به صورت «دوفازی» عمل می‌کند. به این معنی که در فاز اول بیماری آلودگی و ابتلا ایجاد می‌شود اما برخی از علائم بیماری خفته می‌مانند و در فاز دوم فعال شدن ویروس نمود پیدا می‌کنند.

نظرات تخصصی

آلن چنگ، استاد بیماری‌های عفونی در دانشگاه موناش ملبورن که داده‌های پرونده ژاپن را بررسی کرده به رویترز گفته است که جزئیات این پرونده نشان می‌دهد که بیمار دوباره به ویروس کرونای جدید مبتلا شده است. این احتمال در مورد هر ویروسی امکان‌پذیر است. اما به گفته آلن چنگ پرسش اصلی این نیست که آیا احتمال ابتلای مجدد وجود دارد یا نه. به نظر او پرسش اصلی این است که ابتلای مجدد را در چند درصد از بیماران مبتلا شاهد هستیم. این پرسش دوم می‌تواند مکانیسم‌های رفتاری ویروس در بدن بیشتر انسان ها را روشن‌تر کند.

ماسایا یاماتو، مدیر مرکز بیماری‌های عفونی در مرکز پزشکی عمومی رینکو مستقر در اوساکای ژاپن که پرونده زن ژاپنی را بررسی کرده به ژاپن تایمز گفته است که این یک مورد فعالیت مجدد وروس است: «من معتقدم ویروس دوباره فعال شده است.»

چنین سناریویی در بیمارانی ممکن می‌شود که هنوز آنتی‌بادی کافی علیه ویروس تولید نکرده‌اند.

به نظر ماسایا یاماتو فعالیت مجدد ویروس در افراد سالم با سیستم ایمنی سالم که به اندازه کافی علیه ویروس کرونای جدید آنتی‌بادی تولید کند، به احتمال زیاد صورت نخواهد گرفت و اگر هم بگیرد بیماری نمودی بسیار خفیف خواهد داشت.

هیچ‌کدام از این نظریه‌ها – یک اینکه ویروس مجدد بیماران را مبتلا می‌کند و دو اینکه ویروس ممکن است دو فازی باشد – هنوز اثبات شده نیستند. باید داده‌های موجود از چین بررسی شوند. پرونده‌هایی که ممکن است مربوط به خطای انسانی یا خطای کیت‌های تشخیصی هستند جدا شوند و سپس داده‌های باقی مانده از پرونده‌های ابتلای مجدد بررسی شوند تا روند ابتلا در فازی‌های احتمالی بعدی دقیق‌تر مشخص شود.

روش‌های نمونه‌برداری و تشخیص

نظر دیگری هم وجود دارد که می‌گوید با توجه به مکانیسم کلی ایمنی بدن در برابر پاتوژن خارجی، منطقی نیست که تمام مواردی که پس از ابتلا، مجدد تست‌شان مثبت آمده را «ابتلای مجدد» یا «دو فازی» بودن ویروس فرض کنیم. با توجه به اینکه این ویروس نوظهور است خطاهای انسانی و همچنین مشکلات آزمایشگاهی برای تشخیص آن بسیار گزارش شده است.

مثلا در کیت‌های تشخیص هم در چین و هم در ایالات متحده آمریکا در چندین مورد کار نکرده‌اند. در چین ابتدا نمونه‌برداری از بزاق گلو و بینی صورت می‌گرفت. اکنون دستورات برات نمونه برداری تغییر کرده و نمونه را از دستگاه تنفسی تحتانی بر می‌دارند. در چین به ویژه اوایل اپیدمی کرونا، در نبود کیت‌های تست کرونا پزشک‌ها معمولا از راه عکس‌برداری از ریه‌ها، تست خون و ثبت دمای بدن بیمار، آنهایی را که حال‌شان بهتر می‌شد  ترخیص می‌کردند.

اکنون روش توصیه شده نمونه‌برداری از دستگاه تنفسی و استفاده از دستگاه PCR برای تشخیص وجود ویروس در نمونه برداشته شده است.

برای بیمارانی که مشکوک به ابتلا به ویروس جدید کرونا هستند، روش نمونه‌برداری از دستگاه تنفسی با استفاده از سواب پنبه‌ای توصیه می‌شود. سپس این سواب پنبه‌ای را در کیت‌هایی که مخصوص انتقال بیماری‌های عفونی است به آزمایشگاه می‌برند. در آزمایشگاه از دستگاهی استفاده می‌شود که نام آن PCR است و کار آن تکثیر داده‌های ژنتیکی ویروس است. این دستگاه در نهایت وجود ویروس کرونای جدید را تایید یا رد می‌کند.

البته همین کیت‌های تست‌ ویروس کرونا هم همیشه دقیق عمل نمی‌کنند. وقتی تست‌ها دقیق‌تر شوند و داده‌های دقیق‌تری از نمود‌های مجدد ویروس در بدن انسان‌ها به دست بیاید است که می‌شود حرف نهایی را زد. اکنون تنها این یک داده موجود است که تست تشخیص کرونای جدید زنی در ژاپن و عده‌ای دیگر در چین بعد از ابتلای اول، بهبودی و ترخیص از بیمارستان مجدد مثبت آمده است. اینکه آیا ابتلای مجدد در عده کثیری از بیماران صورت می‌گیرد اما باید بررسی شود.

در همین زمینه:

توصیه‌های سازمان بهداشت جهانی درباره ویروس کرونا ــ بخش چهارم
چگونه از ویروس کرونا در امان بمانیم؟