اعتراضات: از کجا، به کجا؟

«روند کلی حرکت‌های اعتراضی چنین بوده است: به خواسته‌های اصلی زحمتکشان جامعه نزدیک تر شده‌اند، از شرکت در انتخابات و انتخاب بد در برابر بدتر به سطح امروز رسیده‌اند که شعارها مستقیماً خامنه‌ای و کل دستگاه حکومتی را نشانه گرفته‌اند.»

گفت‌وگو با رقیه دانشگری

■ اعتراضات آبان ۱۳۹۸ را برآمده از چه عواملی می‌دانید؟

رقیه دانشگری: اعتراضات ۹۸ را برآمده از فشار فقر و استیصال بر لایه‌های کم درآمد جامعه است. گرانی بنزین و وحشت از تبعات آن مستقیماً گروه‌هایی از جامعه را متأثر کرده است که شغل و معیشت آنها در خطر است. تحریم اقتصادی آمریکا و سیاست‌های اقتصادی نامردمی و کژوکوژ حکومت اسلامی دو پایه‌ی اصلی پدید آمدن چنین وضعی و فقر سیاه در کشور است‌ دوعاملی که بیش ازسه چهارم اهالی ایران را نیازمند کمک‌های معیشتی دولت کرده است. مرگ و میر بیش از۸۰ نفر از مردم شهر و روستا تنها بر اثر آنفلوانزای اخیر در ایران تازه‌ترین فاجعه‌ی زیستی ویک سند تکان‌دهنده از فقر و تباهی امکانات سلامت و معیشت مردم است.

سیاست‌های اقتصادی جمهوری اسلامی سیاستی شتر-گاو-پلنگ است؛ حتا اگر به تمامی هم تابع قوانین بازار آزاد، نئولیبرالیسم و مکتب شیکاگو بود، باز این مصیبت را بر سر مردم آوار نمی‌کرد. نئولیبرالیسم که این روزها بر سرزبان‌ها است، در کل جهان مایه‌ی ادبار میلیون‌ها ساکنان کره‌ی زمین شده است. از همین رو اعتراضات گسترده‌ای را نیز در کشورهای مختلف آسیایی و اروپایی برانگیخته است. اما در ایران اقتصاد رانتی-مافیایی، قدرت موازی جناح‌های حکومتی و رقابت‌های آنها بر سر چاپیدن مردم، امتیازبری‌های ناشی از موقعیت خانوادگی و مقام‌های دولتی، ساختار غیرشفاف سیاست خارجی در بده‌بستان‌های اقتصادی و سیاسی با دولت‌های و غربی و کشورهای دیگر، اقتصاد ایران را به کلی ناتوان و به تبع آن سفره‌های مردم را تهی کرده است. می‌توان گفت که نئولیبرالیسم در ایران زیر عبا و قبای ملایان شکل و شمایل ناقص‌الخلقه‌ای پیدا کرده است. چنین وضع بلبشویی در عرصه‌ی اقتصاد، ازطرفی فلاکت آفریده و از طرف دیگر دست عوامل حکومتی و مسئولان امور را در عوام‌فریبی و گریز از مسئولیت باز گذاشته است. کشورشده است صحنه‌ی نمایش تکراری و نخ نمای “که بود که بود من نبودم”.

■ چه ربطی می‌بینید میان اعتراضات دی ماه ۱۳۹۶ و اعتراضات آبان ۱۳۹۸؟

این اعتراضات ادامه‌ی اعتراضات سال ۹۶ است اما بادامنه‌ی گسترده‌تر و مضمون رادیکال‌تر.

اعتراضات مردمی درایران، درهردوره با مضامین وترکیب اجتماعی گوناگون، حلقه‌های زنجیری هستند که به ظاهر گسسته از هم اما مرتبط با هم، درادامه‌ی هم و به طور ادواری رخ می‌دهند. پیوستگی آنها در رویکرد مشترک شان است که نارضایتی از بخشی از حکومت یا کل آن است.

روند کلی حرکت‌های اعتراضی چنین بوده است: به خواسته‌های اصلی زحمتکشان جامعه نزدیک تر شده‌اند، از شرکت در انتخابات و انتخاب بد در برابر بدتر به سطح امروز رسیده‌اند که شعارها مستقیماً خامنه‌ای و کل دستگاه حکومتی را نشانه گرفته‌اند.

■ ترکیب اجتماعی نیروهای اصلی شرکت کننده در این اعتراضات را چه می‌دانید؟

شرکت‌کنندگان در این دور از مبارزات خیابانی عمدتاً ترکیبی هستند از میان تهیدستان و گروه‌های کم درآمد جامعه. خصلت آنها برخلاف گذشته مطالبه‌محوری نیست. آنها معترض‌اند، به جان آمده‌اند، از حکومت نمی‌خواهند که این یا آن کار را برای‌شان بکند. ازهیچ جناح حکومتی توقع ندارند. آنها دیگر به پاسخگویی حکومتگران نیز بسنده نمی‌کنند. حنای “خادم وخائن” شمردن حکومتیان هم دیگر در میان آنها رنگی ندارد. آنها در برابر گرانی و فقر و سیاست‌های فقرآفرین جمهوری اسلامی طغیان کرده‌اند. آنها می‌خواهند این جمهوری باهمه‌ی اعوان وانصارش برود.

جوان‌ها دراین اعتراضات فعال هستند، چون:

− گرانی بنزین شغل و درآمد بخش بزرگی از آنها را به خطر انداخته است.

− به دلیل آشنا بودن با جهان مجازی و داده‌های آن، از جنبش‌ها و اعتراضات هم‌سن وسال‌های خود در کشورهای دیگر ازجمله کشور همسایه، عراق، آگاه هستند و از این جنبش‌ها تأثیر می‌پذیرند.

− شور وانرژی دارند؛ در حرکت‌های خیابانی قدرت جاخالی دادن و فرار یا دفاع از خود را دارند.

− برخی جوانان آگاه در میان آنها هستند که از فرصت‌های مناسب برای نشان دادن اعتراضات جمعی استفاده‌ی احسن می‌کنند.

■ چشم‌انداز را چه می‌بینید؟

اصلاح‌طلبی به پایان رسیده است. دیگر حتّا خاتمی و موسوی و کروبی مورد اعتماد نیستند. من خودِ آنها را ذخیره‌های رژیم می‌دانم برای روز مبادا. حکومت هم دیگر به ادامه‌ی حاکمیت خود امید ندارد. از این رو احتمال آن می‌رود که یک دور هم با ورق موسوی -خاتمی-کروبی بازی کند. اما ظرفیت جنبش را فراتر از آن می‌دانم که یک دور دیگر وارد این بازی شود.

خیزش‌های گسترده‌تر خیابانی و اعتصابات کارگری را در دوره‌های آتی بیش‌تر محتمل می‌دانم. خطر پرتاب شدن رضا پهلوی به میدان با حمایت آمریکا، یا رهبری جریان‌هایی چون “شورای گذار” به کمک غرب منتفی نیست. اگر چپ به موقع نجنبد این خطر جدی است.

باتوجه برشدت ودامنه‌ی سرکوب وکشتار رژیم در این دور ازاعتراضات، ممکن است شاهد مبارزات مسلحانه در کردستان، سر برآوردن جنبش‌های پارتیزانی در جنوب کشور و دیگر مناطق حساس ونیز تلاش عده‌ای ازجوانان  برای دستیابی به سلاح گرم در دفاع از خود در دوره‌های بعدی خیزش باشیم.

در برابر سرکوب، جامعه مدتی عقب نشینی خواهد کرد و این بار با آمادگی بیش تری به میدان خواهد آمد.

امید خودم به جنبش میلیونی مردم و اعتصابات کارگری است.

---

■ چه “رفت” و “آمد”های دیگری در حال مهندسی است؟

ایرج فرزاد − سؤال مُهمی که پیشاروی ماست، دورنما و چشم انداز سیر تحولات آینده است.

■ جنبش حاشیه‌نشینان بی‌یاور ماند

رضا علامه‌زاده − هنرمندان مسئولیت دائمی اجتماعی دارند. صدای همبستگی آن‌ها با معترضان اما دیرهنگام بلند شد.

■ آبان ۹۸، خشونت‌ و به‌حاشیه‌رانده‌شدگان

مسعود باستانی − بحث درباره خشونت در آبان ۹۸

■ قهر و خشم مایند، قهرمانند

شهریار مندنی‌پور – پس از سالیان سال تحقیر، ایرانیان دوباره دارند حس می‌کنند که خود قهرمانِ خودند. در این میانه، دختران و زنان ایران شاهکارند. اسطوره گردآفرید کمرنگ می‌شود و حماسه اینان رنگین‌تر.

■ هنرمند نباید چشم بر وقایع و حقایق ببندد

حسن زرهی − ما “جماعتِ هنرمند”ی داریم که در حلقه های دولتی مشغول کار و معیشت‌اند، و به آنها خوراک ماندگاری و به مردم “سرگرمی مجاز ” می دهند، حق است در موردهایی که رژیم به مردم تعدی مضاعف می کند، آنها نیز از ارباب نان و جهان خویش بپرسند که چرا بر مردم چنین جور و تعدی روا می‌دارد.

■ جمهوری اسلامی ایران در حال مرگ

سعید رهنما − جمهوری اسلامی در حال مرگ است، اما متاسفانه مرگی بسیار کُند و بطیء، وسخت نیازمندِ کمک تا هر چه زود تر به زندگی اش پایان داده شود.

■ ۱۶ آذر علیه نئولیبرالیسم

اصغر ایزدی – در دفاع از شعار دانشجویان: ” ایران، فرانسه، عراق، لبنان، شیلی…مبارزه یکی است؛ سرنگونی نئولیبرالیسم”.

■ چرایی ناکامی خیزش‌های حاشیه‌نشینان در ایران

محمود روغنی –  مشکل ناپیوستگی و فقدان رهبری در خیزش‌های حاشینه نشینان جغرافیایی و اجتماعی در ۴۰ سال گذشته.

■ ارج بیانیه چند خطی میرحسین موسوی

امین بزرگیان − در چند روز گذشته بیانیه‌ای را از «نخست‌وزیر دولت دهه شصت» خواندیم که متن آن در اوج نزدیکی به سرکوب‌شدگان و دوری از میراث‌داران آن سال‌های سیاه است.

■ پادشاه لخت است،‌ اما عصبانی

ایمان گنجی ــ نسبت اجتماعی برساخته جمهوری اسلامی در هیچ کدام از نسل‌هایش دیگر توان ساختن انسجام اجتماعی را ندارد. ارزش‌هایی که لایه‌لایه بدن حاکم را می‌پوشاندند،‌ مرده اند. پادشاه لخت است،‌ و همین‌قدر عصبانی و پرخاش‌جو.

■ سیاست زبانی نظام؛ چرا معترضان غیرعادی نامیده می‌شوند؟

سعید صادقی – قابل توجه‌ترین نامی که در اتفاقات اخیر از جانب متحدان و طرفداران حکومت برای معترضان جعل شد «غیرعادی» بود. غیرعادی اما نه یک نام در کنار دیگر نام‌ها که نام تمامی نام‌های مخالفین است، از منافق و فتنه‌گر گرفته تا اغتشاشگر و شرور. غیرعادی فرض کردن مقدمه نامگذاری مخالفان است؛ و نام‌گذاری مرحله بالینی سرکوب به شمار می‌رود.

■ زنان و اعتراضات آبان ۹۸: جنگ رسانه‌ای حکومت با زنان

فاطمه اختصاری − تأثیری که نمایش شجاعت و آزادگی یک زن در میان شلیک گلوله‌ها و گاز اشک‌آور بر دیدگاه مردان حاضر دارد، عمیق و طولانی خواهد بود. تصویری متفاوت که می‌تواند تمام کلیشه‌های جنسیت‌زده‌ای را که سال‌ها نهادهای آموزشی به خورد جامعه داده‌اند در یک لحظه پاک کند و تصویری واقعی و برابر را جایگزین آن کند. شاید حکومت از همین تصویر تازه هراس دارد که اینگونه با تمام رسانه‌هایش به جنگ زنان رفته است.

■ خشونت از کجا می‌آید؟

امیرارسلان صحت − نگاهی به مختصات خشونت سیاسی در اعتراضات آبان ۱۳۹۸

■ زیستن در جزیره‌ی بی‌ثبات

دریا فردوسیان − کشته‌شدگان شاید انسان‌ترین‌ها بوده‌اند، آن‌جا که حیات اجتماعی را هم‌پیوند با شبکه‌ای از دیگران درک کرده‌اند. یا حتا حقیقی‌ترین امیدواران، توانا به خشم‌ و اعتراضی چنان زایا که جانشان را به امید تغییری در وضعیت به خطر افکندند.

■ خون، آب نخواهد شد

ساسان صدقی‌نیا − نیرویی که هم با تحریم‌ها و هم با اساس این رژیم مخالف است، کنه قضیه را در عاملیت از پایین توده‌های کارگر و تهیدست می­‌داند. بقیه روایت‌ها پروپاگاندا و موج‌سواری بر خون کشته‌شدگان است

■ زنان، میدان‌داران اعتراضات بزرگ تاریخ ایران

مهدیه گلرو – این بار هم زنان ایرانی در خیابان‌ها فریاد زدند و خلاف پنداشت حکومت و متفاوت با کلیشه زن ظریف و شکننده ظاهر شدند.

■ ما همه با هم نیستیم! – تحلیل وضعیت

محمدرضا نیکفر – بحران، از زیر که به رو بیاید، حرکت‌ اجتماعی درمی‌گیرد و این خود فرصتی است برای دیدن جنبه‌های مختلف بحران. نگاه به وضعیت با نظر به خیزش آبان ۱۳۹۸

■ کدام «مردم»؟ کدام «ما»؟

دریا فردوسیان ــ آن‌چه چشمگیر بوده در این یک هفته، غیاب هرگونه به رسمیت شناختن، در برابر اعتراضات آن مردمی است که دلایل بسیار آشکاری برای شروع و ادامه‌ی اعتراض در اختیار داشته‌اند.

■ علما و حکم بنزین – حکایت یک ناسازه

حسن یوسفی اشکوری − چند تن از مراجع دینی ابتدا با اعتراض مردم به گران شدن بنزین همسو شدند، اما بعدا با دفاع رهبر از گرانی، سنگ روی یخ شدند و زبان در کام کشیدند. دو نکته در باب آنان.

■ چگونه یک «سیاست عاقلانه» در جمهوری اسلامی منجر به شورش‌های پرهزینه می‌شود؟

مهدی قدسی − روحانی از تمامی اصلاحات دیگر دست شست و سرانجام در جهت اصلاح یارانه بنزین قدم برداشت، چرا که اجرای آن برای دولت آسان‌تر به‌نظر می‌رسید، اما فشار این سیاست بر دوش مردم بود.

■ بدن، بانک و بنزین

وحید ولی‌زاده − دلیل اینکه چرا بدن‌های مردم به آماج شماره یک نظام درآمده در این است که از مردم تنها بدن‌ها باقی مانده. هیچ تشکیلاتی، حزبی، سازمانی انقلابی، پرچمی، سنگری، چیزی وجود ندارد در این جنگ.

■ از روح زمانه تا شبح‌اش: اعتراض علیه نولیبرالیسم در سرتاسر ایران

امین درودگر − افزایش قیمت سوخت و کاستن از یارانه‌های دولتی به آن پیشنهاد همیشگی صندوق بین‌المللی پول بوده است. جمهوری اسلامی نیز در حال پیاده‌کردن همین پیشنهاد است اما از بیان علنی پیروی‌اش از این نهاد «استکبار جهانی» اجتناب می‌کند.

■ خودسانسوری، تحریف و سکوت با اینترنت رانتی

نعیمه دوستدار- چهار ماه پس از اهدای هدیه وزارت ارتباطات و فن‌آوری اطلاعات به خبرنگاران، کسانی از «اینترنت رایگان و بی‌فیلتر» خود استفاده کردند تا بگویند همه چیز در ایران آرام و «تحت‌ کنترل» است.

■ پنج مشاهده در مورد اعتراضات

امیر کیان‌پور − اعتراضات آبان ۹۸ اگرچه در امتداد اعتراضات دی ماه ۹۶ قرار می‌گیرد، اما دست‌کم بر دو تفاوت عمده می‌توان انگشت گذاشت:‌ تبدیل شدن آتش به زبان اعتراضات و از رسمیت افتادن نظم «روز»، ساعات اداری و زمان کار.