پس از وقوع اعتراض‌های سراسری در آبان ۹۸ دسترسی به اینترنت در سرتاسر ایران قطع شد، اما علی‌رغم بازگشت تدریجی اینترنت در ایران، استان سیستان و بلوچستان همچنین به شبکه جهانی وب دسترسی ندارد.
براساس تصمیم سران سه قوه در جلسه موسوم به هماهنگی سران قوا قیمت بنزین از بامداد جمعه ۲۴ آبان در ایران سه برابر شد. این آغازگر اعتراض‌هایی سراسری بود که فراتر از گرانی رفت، به سرعت در جای‌جای ایران گسترش یافت و به تظاهراتی ضدحکومتی بدل شد.
به گفته حبیب‌الله سربازی، مدیر «کمپین فعالین بلوچ»، مردم منطقه بلوچستان نیز با مشاهده آغاز اعتراض‌ها در دیگر استان‌ها، به اعتراضات سراسری آبان ۹۸ پیوستند. این فعال و روزنامه‌نگار بلوچ در گفتوگو با «زمانه» از کشته و زخمی‌شدن چندین معترض در سراوان و سرباز خبر داد و همزمان به ریشه‌های اعتراضات پرداخت که به گفته او، در تبعیض ساختاری علیه مردم بلوچ نهفته است.
■ از ابعاد اعتراض‌های آبان ۹۸ در سیستان و بلوچستان چه می دانیم؟ مرکزهای اصلی اعتراض‌ها کجا بود و جغرافیای محل وقوع این اعتراض‌ها در سیستان و بلوچستان چه اطلاعاتی در مورد احتمالاً طبقه اقتصادی و قومیت معترضان در اختیار ما قرار می‌دهد؟ آیا آماری از شمار کشته‌شدگان و مجروحان در سیستان و بلوچستان در اختیار دارید؟
حبیب‌الله سربازی: در مورد بُعد اعتراضات آبان ۹۸ در منطقه بلوچستان: این اعتراض‌ها در روز دوم و پس از آن به صورت خودجوش شعله‌ور شد که خوزستان و استان‌های دیگر در روز اول شاهد اعتراض بودند. ابتدا در زاهدان و سپس با فراخوان‌های متعاقب آن در شهرهای دیگر هم اعتراض ضدحکومتی شکل گرفت.
-
ویدئویی از اعتراض‌های زاهدان:
شیوه اعتراض در بلوچستان متفاوت بود. مردم جاده‌ها را مسدود می‌کردند اما با فرارسیدن نیروهای امنیتی و انتظامی محل را ترک می‌کردند. در این راهبندان‌ها نیز عده‌ای بازداشت شدند. اما پس از آن شیوه اعتراض‌ها تفاوت کرد و برق‌آسا شد. در شهرهای نیکشهر (گه)، ایرانشهر (پهره)، چابهار، خاش، سراوان و سرباز اعتراض‌هایی صورت گرفت.
پس از قطعی اینترنت، اعتراض‌ها فروکش کرد. پس از اتصال مجدد اینترنت مردم به ما گفتند که از شرایط دیگر مناطق مطلع نبودند و به همین خاطر اعتراض‌ها کم شد.
دلایل دیگری را نیز باید در فهم فروکش اعتراض‌ها مد نظر قرار داد: کم‌بودن جمعیت شهرهایی که در آنها اعتراض‌های برق‌آسا صورت گرفت و بالابودن شمار نیروهای امنیتی و انتظامی اعزام‌شده به این مناطق، و نیز وجود یک پیش‌زمینه تاریخی که معترضان بلوچ را «قاچاقچی» می‌خواند و فضا را «امنیتی» می‌کند، و همچنین تمرکز نکردن رسانه‌های بزرگ بر منطقه بلوچستان. به نظرم، مردم با در نظر گرفتن تمام این شرایط گوشت جلوی توپ نشدند و اعتراض‌ها فروکش کرد. چون ممکن بود کشتار عظیمی صورت بگیرد.
رسانه‌ها تمرکز چندانی بر منطقه بلوچستان ندارند و دستیابی به آمار از این منطقه دشوار است. حتی برای ما فعالان منطقه که سعی در به دست آوردن آمار داریم، پیچیدگی‌های زیادی به وجود آمده. به هر حال، در این اعتراضات مردمی علیه نظام، معترضان با مأموران مقابله نکردند. حتی در زاهدان نیز این شعار را شنیدیم که «نیروی انتظامی / حمایت، حمایت».
بر اساس آماری که به ما رسیده، گفته می‌شود که دو نفر در سراوان کشته شده اند، دو نفر در سرباز کشته شده اند، هفت نفر در منطقه سرباز زخمی شده اند. آمار بازداشتی‌هایی که به ما رسیده، از دست‌کم ۲۰ نفر بازداشتی در ایرانشهر حکایت دارد. به علاوه، بازداشتی‌ها در منطقه چابهار و دشتیاری و نیکشهر و سرباز نیز پرشمارند اما آمار دقیقی به ما نرسیده است. با این وجود می‌دانیم که در سرباز، معترضان زخمی را پس از مراجعه به بیمارستان به نیروهای امنیتی گزارش می‌کنند و نیروهای امنیتی با مراجعه به بیمارستان زخمی‌ها را بازداشت می‌کنند.
همین حالا که دارم با شما صحبت می‌کنم، بیستمین روز بی‌اینترنتی در سیستان و بلوچستان را از سر می‌گذرانیم و همین واقعیت، گرفتن آمار دقیق را پیچیده کرده است.
اما اغلب کسانی که در اعتراض‌ها شرکت کرده اند، جوانان، به ویژه جوانان بیکار بوده اند؛ کسانی که هیچ آینده‌ای برای خودشان نمی‌بینند. اینها را می‌توان «طبقه ضعیف» به شمار آورد و دلیلش هم این که بلوچستان کلاً «منطقه ضعیفی» است. بر اساس آمار رسمی، بیش از ۷۰ درصد مردم در منطقه بلوچستان زیر خط فقر زندگی می‌کنند و در شهری همچون چابهار قریب به ۶۷ درصد از جمعیت شهر حاشیه‌نشین هستند و هیچ چیز برای زندگی ندارند بلکه در حلبی‌آبادها و چپرها زندگی می‌کنند.
مردم بلوچستان فقر بر آنها تحمیل شده، بسیاری فقیر و مستضعف و ضعیف هستند، و طبقه متوسط در آنجا بسیار کوچک است.
جمعیت منطقه کم است و شرایط امنیتی بسیار شدید. به علاوه، از سال ۸۸ سپاه پاسداران امنیت منطقه را در دست گرفته و به قول خودش می‌خواسته امنیت پایدار ایجاد کند. در تمام محله‌ها سپاه و بسیج، به اصطلاح «بسیج عشایر» از خود مردم محلی بلوچ تشکیل شده است تا گزارش‌های امنیتی را به مسئولان رده‌بالاتر غیربومی برسانند. همین مسأله به معضلی برای اعتراض‌ها بدل شده و سبب سرکوب سریع آنها می‌شود.
■ اینترنت هنوز در سیستان و بلوچستان وصل نشده است. دلیل آن چیست؟ آیا دستگاه‌های امنیتی سعی در مخفی کردن چیزی دارند؟
ـ: دلیل وصل نشدن اینترنت در استان سیستان و بلوچستان به این باز می‌گردد که پس از برقراری دوباره اتصال اینترنت ADSL خانگی اعتراض‌های جدیدی در منطقه سرباز شکل گرفت.
یکی از روحانیون پرنفوذ بلوچستان، مولوی فضل‌الرحمن کوهی، امام جمعه پشامگ سرباز است و یک روحانی مردمی محسوب می‌شود. وقتی جمهوری اسلامی تلاش می‌کرد بلوچ‌ها را برای جنگ سوریه بسیج کند، او مشارکت در جنگ سوریه را با فتوایی حرام اعلام کرد و از سیاست جمهوری اسلامی در سوریه و کشتار مردم سوریه به دست سپاه انتقاد کرد. او پس از آن بار دیگر نسبت به توزیع اسلحه در منطقه به دست سپاه اعتراض کرد و گفت که این سلاح‌ها را به نااهلان سپرده اند و موجب کشتار و درگیری و انتقام‌گیری‌های شخصی شده اند.
سپاه اصلا از این مسأله خوشش نیامد و قصد بازداشت او را داشت اما به خاطر اعتراض مردم موفق به بازداشت مولوی فضل‌الرحمن کوهی نشد و آزادش کرد.
این روحانی بار دیگر در جریان اعتراض‌ها، از گران کردن بنزین انتقاد کرد و با حمایت از معترضان گفت که اگر می‌گویید اعتراض حق مردم است، چرا مردمی را که برای حق خودشان به پا خاسته اند، سرکوب می‌کنید.
به همین خاطر، او را پنج‌شنبه هفته گذشته به دادگاه ویژه روحانیت فراخواندند. او پس از مراجعه بازداشت شد. مردم دو سه روز پس از بازداشت او به خیابان‌ها آمدند و شهر سرباز به صحنه نبرد نیروهای انتظامی و مردم بدل شد.
کمپین فعالان بلوچ این تصویر مربوط به اعتراضات مردم سیستان و بلوچستان به بازداشت یک روحانی سُنی در ۷ آذر را منتشر کرده است. الان باید حدس زد چرا اینترنت آنجا قطع است. به گزارش این کمپین به دو صیاد هم در بندر میناب شلیک شده و کشته شده‌اند. pic.twitter.com/btqtEOkHAe
— behrang zandi⚒ (@BehrangZandi) December 4, 2019
معترضان در چهار نقطه جاده ترانتزیتی چابهار ــ یک جاده مهم برای حکومت ــ را بستند و نیروهای سرکوب‌گر از زاهدان به سرباز اعزام شدند. بنا به گزارش مردم، ده‌ها خودروی سنگین ضدشورش به این منطقه اعزام شدند. هلیکوپترها در آسمان پرواز می‌کردند و نیروهای دیگری هم از دیگر مناطق به آنجا اعزام شدند.
در نهایت، اعتراضات به بدترین شکل ممکن سرکوب شد. نیروهای امنیتی به سمت مردم شلیک کردند و بنا به آماری که پیشتر ذکر کردم، دو نفر در منطقه سرباز کشته و هفت نفر زخمی شد. دلیل اینکه اینترنت هنوز فطع است، همین آغاز دوباره اعتراض‌ها بود.
پس از اعتراض‌ها همان اینترنت خانگی را که وصل کرده بودند، قطع کردند. این اینترنت خانگی ADSL فقط برای دو سه روز در بلوچستان متصل شد.
■ اعتراض‌های آبان از گرانی بنزین شروع شد اما فراتر از آن رفت. سیستان و بلوچستان از استان‌هایی بود که رای بالایی به حسن روحانی رپیس جمهوری داد. ریشه اعتراض‌ها در سیستان و بلوچستان به نظر شما به چه باز می‌گردد؟ و آیا تحقق مطالبات مردم از سوی نظام حاکم ممکن است و می‌تواند به این اعتراض‌ها خاتمه بخشد؟
مردم دل خوشی از اصل نظام ندارند، اما حکومت با تشویق رانت‌خواری و استفاده از نظام قبیله‌ای و طایفه‌ای و ریش‌سفیدی تلاش کرده تا مردم را به پای صندوق‌های رأی بکشاند. مردم هم به دلیل نداشتن جایگزین دیگری و برای کسب حداقل‌ها پای صندوق رأی رفتند. اما نومید شدند.
این نومیدی اکنون به جایی رسیده که تصور می‌کنم کاهش مشارکت انتخابات در دوره‌های جدید بسیار بالا باشد.
اما در مورد اینکه ریشه اعتراضات به چه باز می‌گردد … ریشه اعتراضات به همه چیز باز می‌گردد!
مردم در منطقه بلوجستان نه کار دارند، نه کارخانه دارند، نه شغلی دارند …. بلوچستان در پایین‌ترین رده جدول از نظر اشتغال‌زایی در سرتاسر ایران است. که این یعنی حکومت در زمینه اشتغال‌زایی برای مردم منطقه کاری نمی‌کند.
آماری که حکومت درباره بیکاری اعلام می‌کند، پایین است، اما استاندار سابق اوسط هاشمی گفته بود که حکومت در آمار دستکاری می‌کند و آمار واقعی بیکاری در منطقه بلوچستان بیش از ۵۰ درصد است.
به نظر من آمار از این هم بیشتر است. همه جوانان بیکارند. همان کارهای حداقلی نیز که وجود دارد، دیگران غیربومی را در روندی تبعیض‌آمیز از مناطق دیگر می‌آورند و به این کارها می‌گمارند.
در قصرقند این مشکل برای نمونه بارز است و اعتراضاتی هم رخ داد. دستورالعملی وجود داشت که مهندسان کشاورزی بومی را استخدام کنند، و این مهندسان کشاورزی بومی هم موجود بودند. ولی علی‌رغم آن دستور العمل، مهندسان کشاورزی غیربومی به کار گمارده شدند و همین به اعتراض انجامید. اما این اعتراض‌ها به نتیجه نرسید و معترضان تهدید و احضار شدند.
فقر و بیکاری بیداد می‌کند. همان‌طور که گفتم، ۷۰ درصد مردم زیر خط فقر هستند __ و ما داریم از مردم بلوچ و غالباً سنی سخن می‌گوییم ــ، فساد زیاد است، منطقه به شکلی امنیتی و توسط سپاه پاسداران اداره می‌شود، سرکوب شدید است، و جوانانی که از نبود کار به سوخت‌بری روی آورده اند، روزانه به دست مأموران کشته می‌شوند. آمارهای سالانه ما نشان می‌دهد که شلیک نیروهای امنیتی به سوخت‌بران هر سال دست‌کم ۱۰۰ کشته و زخمی بر جای می‌گذارد. اعدام‌ها نیز در منطقه بلوچستان بیشترین آمار را دارد.
وزیر کشور و مسئولان دولتی، وصل نشدن اینترنت در بلوچستان را چنین توجیه کرده اند که این منطقه «منطقه خاصی» است و در آن «اشرار» وجود دارند. یعنی نگاهی که حکومت به این منطقه دارد، یک نگاه امنیتی است.
در پاسخ به این سوال شما که «آیا تحقق مطالبات مردم از سوی نظام حاکم ممکن است و می‌تواند به این اعتراض‌ها خاتمه بخشد؟»، تصور می‌کنم که این حکومت هرگز خواسته‌های مردم را تحقق نخواهد بخشید زیرا نگاهشان به این منطقه نگاهی امنیتی است. این تصور را می‌توان در این جمله مکارم شیرازی دید که گفته بود اگر به اهل سنت در داشگاه‌ها پست و مقام بدهید، فردا مطالبات‌شان بیشتر خواهد شد. یعنی حکومت تصور می‌کند اگر به مطالبه‌ای پاسخ بدهیم، مردم مطالبه بیشتری می‌کنند. به همین خاطر، آنها به صورت عمدی مردم را در تمام حوزه‌ها به حاشیه می‌رانند.