اینترنت را که بستند چه می‌توان کرد؟

دیدیم که اینترنت را چگونه بستند. این بار نشان دادند که در این زمینه بیشتر از گذشته آمادگی دارند. بازهم ممکن است جریان اطلاع‌رسانی از طریق شبکه جهانی را مسدود کنند. در چنین شرایطی چه باید کرد؟ به قطع اینترنت عادت کرد؟  به تغییر از راه صندوق‌های رأی دل خوش کرد؟ به دنبال اتصال به اینترنت از راه‌های غیر متداول بود یا به سراغ روشهای قدیمی مانند اعلامیه و ضبط صوت رفت؟

به سراغ تعدادی از فعالان سیاسی ساکن ایران رفته‌ایم تا نظر آنها را در این زمینه جویا شویم.

اعتراضات مردم ایران علیه نظام جمهوری اسلامی در آبان ۱۳۹۸ را وسیع‌ترین اعتراض اجتماعی در کل عمر این نظام می‌نامند − ادعایی که بسیاری از فعالان سیاسی، خبرنگاران و حتی برخی فرماندهان سپاه پاسداران آن را تأیید کرده‌اند. با آغاز اعتراضات شبکه اینترنت در کل ایران قطع شد و فقط یک اقلیت کوچک و دست‌چین شدهٴ نظام امکان دسترسی به اینترنت داشتند. اکنون با وجود آنکه بیش از ده روز از پایان این اعتراضات گذشته است هنوز اینترنت در استان سیستان و بلوچستان قطع است و خبری از مردم این استان در دست نیست. اینترنت هنوز در بسیاری از شهرها با کندی همراه است و تعدادی از فیلترشکنهای رایج و مورد استفاده ایرانیان از کار افتاده است.

سرمایه‌گذاری انبوه نظام روی شبکه ملی اطلاعات به جمهوری اسلامی امکان داده است تا در شرایطی که مردم ایران از اینترنت محروم هستند نهادهای مورد تایید خود را به شبکه جهانی اینترنت متصل نگاه دارد. شکی نیست که بعد از اعتراضات آبان ۱۳۹۸ تکمیل و توسعه شبکه ملی اطلاعات و ایجاد زیرساختهای لازم برای قطع دسترسی مردم عادی ایران به اینترنت جهانی با سرعت بیشتری انجام خواهد شد. چند نفر از امامان جمعه و فرماندهان سپاه پاسداران که همگی از زبان رهبر نظام سخن می‌گویند خواستار راه اندازی اینترنت ملی و قطع دسترسی مردم عادی ایران به اینترنت جهانی شده‌اند. به راحتی قابل پیش‌بینی است که از این پس با شروع هر اعتراض گسترده‌ای در ایران مقامات بلافاصله اقدام به قطع اینترنت جهانی کنند زیرا آنها بر این گمان هستند که بر مردم معترض پیروز شده‌اند و یکی از ابزارهای پیروزی خود را بر مردم معترض قطع سراسری اینترنت می‌دانند. در چنین شرایطی چه باید کرد؟ به قطع اینترنت عادت کرد؟  به تغییر از راه صندوقهای رای دل خوش کرد؟ به دنبال اتصال به اینترنت از راه‌های غیر متداول بود یا به سراغ روشهای قدیمی مانند اعلامیه و ضبط صوت رفت؟

به سراغ تعدادی از فعالان سیاسی ساکن ایران رفته‌ایم تا نظر آنها را در این زمینه جویا شویم. نکته جالب اینکه صحبتهای این فعالان سیاسی پیرامون مسئله قطع اینترنت در ایران با صحبتهایی درباره اعتراضات آبان ۱۳۹۸و آینده سیاسی ایران همراه شد که شنیدن آنها ممکن است مورد توجه مخاطبان قرار بگیرد. به منظورم حفظ امنیت مصاحبه شوندگان از اعلام هویت آنان خودداری کرده‌ایم.

دیر یا زود این اتفاق می‌افتد

یکی از فعالان سیاسی ایرانی که در معرفی خود می‌گوید که در گذشته اصلاح‌طلب بوده اما بعد از اعتراضات سال ۱۳۸۸ به مرور از این جریان فاصله گرفته است نظر خود را این چنین بیان می‌کند:

«سؤال شما درباره رابطه بین اینترنت و اعتراضات در ایران است اما لازم است برای پاسخ به این سؤال مقدمه‌ای بچینم. جمهوری اسلامی نظامی نیست که مشکلش فقط این باشد که در مقابل اصلاح خود مقاومت می‌کند. این نظام هر روز دارد در مسیری خلاف مسیر اصلاح خود گام بر می‌دارد. برخی از اقداماتش مورد توجه افکار عمومی قرار می‌گیرد و برخی دیگر نه. همچنین باید در نظر داشت که بخشی از این اقدامات از افکار عمومی مخفی نگاه داشته می‌شود. به طور مثال اکنون تا حدی مشخص است چه بودجه‌های هنگفتی به مراجع تقلید و مدرسه‌های دینی تخصیص داده می‌شود. یا اینکه تصمیم می‌گیرند مهد کودک‌ها را در مساجد دایر کنند. تصویب می‌کنند که ده درصد استخدام‌های آموزش و پرورش باید آخوند باشند. مخفیانه فعالیت اتمی گسترده را انجام می‌دهند و در کشورهای دیگر اقداماتی می‌کنند که کسی به طور دقیق جزئیات آنرا نمی‌داند. منظورم این است که بحث جمهوری اسلامی اصلاح یا عدم اصلاح نیست. برنامه‌ای دارند که بودجه‌های هنگفتی صرف آن می‌شود. اهدافی دارند که دنبال می‌کنند. قرار نیست در نقطه‌ای متوقف شوند که مردم به آن عادت بکنند یا نکنند؛ پیش می‌روند و هزینه آنرا پرداخت می‌کنند. جمهوری اسلامی به سمت یک حکومت اسلامی حرکت می‌کند و هرچه زمان به آن داده شود پروژه خود را بیشتر به پیش می‌برد.

نظام دو سالی هست که از همه خطوط آستانه تحمل جامعه عبور کرده است. فشارهای اقتصادی باعث قیام فرودستان در دیماه ۱۳۹۶ و آبان ۱۳۹۸ شد. دیر یا زود طبقه متوسط به شکل وسیع‌تری به این اعتراضات می‌پیوندد و جمهوری اسلامی سرنگون می‌شود. این اتفاق دیر یا زود می‌افتد. روزی که طبقه متوسط و فرودستان ایران به یکدیگر پیوند بخورند دیگر مهم نیست که اینترنت قطع شود یا نه زیرا نظام متلاشی خواهد شد. من در تمام اعتراضات سال‌های ۸۸، ۹۶ و ۹۸ حضور داشتم. اگر جمعیتی که در ۲۵ خرداد ۱۳۸۸ به خیابان آمد با آنچه که در ۴۸ ساعت اول اعتراضات اخیر روی داد پیوند می‌خورد جمهوری اسلامی قادر نبود بیشتر از یک هفته دوام بیاورد و فرقی نداشت اینترنت وصل باشد یا قطع بشود.»

همه یا هیچکس

یکی از زندانیان سیاسی سابق ایران که خود را لیبرال معرفی می‌کند و معتقد است برای رهایی جامعه ایران از «شری به نام جمهوری اسلامی» راهی جز سرنگونی این نظام وجود ندارد در پاسخ به سؤال این گزارش می‌گوید که راهکار مقابله با قطع شدن اینترنت ایران آن است که جامعه جهانی تحریم‌هایی در این زمینه اعمال کند:

«تحریم‌های سازمان ملل و همینطور تحریم‌های آمریکا موافقان و مخالفانی دارد. عمده دلیل مخالفان تحریم‌ها این است که مردم ایران بیش از حاکمیت از این تحریم‌ها آسیب می‌بینند. من با این دیدگاه دولت‌های  اوباما و ترامپ مخالف هستم که تحریم‌ها باعث فشار به مردم ایران و شورش آنها علیه جمهوری اسلامی بشود. اعتراضات اجتماعی وقتی ثمربخش است که بر پایه آگاهی باشد نه فشار. با این حال فکر می‌کنم حتی مخالفان تحریم‌های اقتصادی در این نظر با بنده همسو باشند که وقتی حکومت اینترنت را قطع می‌کند دسترسی خودش هم به اینترنت قطع شود. در این چند روز این نظر را با تعدادی از دوستانی که مخالف تحریم‌های اقتصادی هستند مطرح کرده‌ام و بازخورد منفی دریافت نکرده‌ام. می‌توانیم این درخواست را با جامعه جهانی مطرح کنیم. کمپینی مانند کمپین ۲۰ میلیون امضا برای رفراندوم تشکیل شود و مردم ایران با مشخصات قانونی خودشان این درخواست را در سایتی که خارج از ایران و زیر نظر چهره‌های خوشنام اپوزیسیون مدیریت می‌شود ثبت کنند. جمهوری اسلامی برای امور اقتصادی و ارتباطات خارجی خودش نیاز به اینترنت دارد و اگر هنگامی که دسترسی مردم به اینترنت قطع می‌شود دسترسی خودش به اینترنت قطع شود دیگر نمی‌تواند چنین عملی را به صورت طولانی انجام بدهد. مکانیسمی مانند مکانیسم ماشه در برجام که از طرف شورای امنیت سازمان ملل متحد اعمال شود. در صورت مخالفت چین و روسیه با این طرح در شورای امنیت سازمان ملل، دولت آمریکا می‌تواند به صورت یکجانبه و بنا به درخواست مردم ایران چنین تحریمی را علیه جمهوری اسلامی اجرا کند. تحریم اینترنت تبعات سیاسی کمتری از تحریم اقتصادی دارد. آمریکا موفق شده است با وجود مخالفت اتحادیه اروپا، چین، روسیه و کشورهای همسایه ایران تحریمهایش را اعمال کند پس تحریم‌ اینترنتی جمهوری اسلامی حتی به صورت یکجانه از طرف دولت آمریکا قابل اجرا است.»

امیدهای واهی

یکی از فعالان سیاسی چپگرای ایران موضوع اعتراضات آبان و قطع اینترنت را به مسئله امید و نا امیدی گره زده و می‌گوید:

«سه شب و دو روز در اعتراضات شرکت داشتم و سپس برای آنکه دستگیر نشوم چند روزی به منزل یکی از آشنایان خود ذر شهر دیگری رفتم. در مدتی که مهمان آنها بودم از طرفی به ناچار و از طریف دیگر برای آنکه بتوانم از اخبار مطلع شدم بخش‌های خبری شبکه‌های مختلف را پیگیری کردم و متوجه شدم برخی تهدیدات جمهوری اسلامی علیه اروپا واقعی‌تر از آنی است که ما تصور می‌کردیم. جمهوری اسلامی در ماجرای برجام تهدید می‌کرد که راه ترانزیت مواد مخدر به اروپا را می‌گشاید و پناهندگان را به طرف اروپا حرکت خواهد داد. من این تهدیدها را جدی ارزیابی نمی‌کردم زیرا معتقدم که جمهوری اسلامی به ترکیه وابسته است و کاری انجام نمی‌دهد که در مقابل ترکیه قرار بگیرد. باید اعتراف کنم که اشتباه می‌کردم. سکوت عجیب کشورهای اروپایی در برابر اعتراضات مردم این سؤال را برایم ایجاد کرده است که آیا کشورهای اروپایی مایل به بقای جمهوری اسلامی هستند یا از تغییر آن استقبال می‌کنند. انقلاب‌ها ریشه‌های داخلی دارند، اما تاثیر عوامل بین‌المللی در هیچ انقلابی قابل انکار نیست. در همین انقلاب ۵۷ خودمان اگر سیاست‌های دولت جیمی کارتر نبود شاید امروز جمهوری اسلامی‌ای وجود نداشت.»

او اضافه می‌کند:

«گفتند آمریکا قرار است اینترنت ماهواره‌ای در اختیار مردم ایران قرار دهد در صورتی که این تکنولوژی شاید ده تا پانزده سال دیگر عمومیت پیدا کند و به صرفه شود. این اخبار فقط امید واهی است. اروپا در مقابل کشتار معترضان توسط جمهوری اسلامی سکوت کرد تا برجام را حفظ کند. کمی بعد از کشتار مردم گویی به جمهوری اسلامی جایزه دادند و چند کشور دیگر عضو اینستکس شدند. اروپا نمی‌خواهد ایران و خاورمیانه دچار تغییر شوند زیرا می‌ترسد بحران پناهندگان دوباره آغاز شود. آمریکا هم چنان درگیر استیضاح ترامپ است که به جز چند اظهار نظر دیرهنگام توجهی به اعتراضات ایران نشان ندادند. من نگران این نیستم که چرا اروپا و آمریکا کاری در حمایت از اعتراضات نکردند؛ نگرانی‌ام این است که آنها مانع فروپاشی جمهوری اسلامی شوند. اینترنت یک شبکه جهانی است و اقداماتی که بخواهد علیه قطعی آن صورت بگیرد نیاز به اقدامات جهانی دارد. در شرایط فعلی تنها متحد مردم ایران معترضان عراق و لبنان هستند.»

حاشیه علیه مرکز

یکی دیگر از فعالان سیاسی ایران که در معرض یک حکم بسیار سنگین زندان قرار دارد و اکنون به صورت موقت آزاد است می‌گوید از قطعی اینترنت رضایت ندارد اما نقش اینترنت را در این حد نمی‌داند که مانع از ایجاد دگرگونی جدی در ایران شود. او می‌گوید:

«وقتی اینترنت وصل باشد از آن استفاده می‌کنیم ولی قرار نیست وقتی اینترنت قطع است ما اعتراضات خود را تعطیل کنیم. معتقد نیستم که دلیل فروکش کردن اعتراضات قطعی اینترنت بود. این اعتراضات پتانسیل زیادی داشت ولی چون با همراهی طبقه متوسط مواجه نشد طبیعی بود که فروکش کند. نه طبقه متوسط بدون طبقه کارگر و فرودستان توانایی تغییرات ساختاری دارد و نه طبقه کارگر و فرودستان بدون همراهی طبقه متوسط قدرت انقلاب دارند. طبقه متوسط حضور داشت ولی نه به صورت فراگیر. بخشی از طبقه متوسط که در اعتراضات شرکت داشت نه به عنوان طبقه متوسط که به عنوان حاشیه علیه متن وارد شده بود. برای مثال ناسیونالیسم علیه مذهب، گذشته علیه حال و جوانی علیه سنت و قانون. در مجموع در سطح کشور و به طور ویژه در تهران و شهرهای اطراف آن دو میلیون نفر کم بود تا جمهوری اسلامی در برابر این اعتراضات ناتوان شود. اگر تهران به اندازه‌ وزن خودش ماشین سرکوب جمهوری اسلامی را مشغول نگاه می‌داشت آن وقت حاشیه کار خودش را می‌کرد.»

او اضافه می‌کند:

«دفعه دیگر که اینترنت را قطع کنند شاید به نفع معترضان شود. آن وقت هر فردی بخواهد مطلع شود که در شهر چه خبر است باید به خیابان برود. از طرف دیگر اینترنت همیشه به نفع معترضان اثر نمی‌کند. جمهوری اسلامی از طریق ارتش سایبری خود در همه گروه‌های اینترنتی نفوذ دارد. وقتی اینترنت قطع است و محل‌های از پیش تعیین شده برای تظاهرات اعلام نمی‌شود به طور طبیعی اعتراضات در سطح شهرها پراکنده می‌شود. این به نفع ما و به ضرر جمهوری اسلامی است. من نگران قطعی اینترنت در اعتراضات بعدی نیستم.

مشکل اصلی به نظرم این است که طبقه متوسط از طبقه کارگر می‌ترسد. متاسفانه تلویزیون‌ها اینطور تبلیغ می‌کنند که صحبت از طبقه کارگر یعنی کمونیسم! ریشه ترس طبقه متوسط از طبقه کارگر در تبلیغات اصلاح‌طلبان و شبکه‌های خارجی است. این ترس اگر خنثی شود ما پیروز می‌شویم. قرار است یک جمهوری متعارف ایجاد کنیم که جایگزین جمهوری اسلامی بشود. یک جمهوری متعارف با پارلمان متعارف و قانون اساسی متعارف که دین را از نهاد حکومت جدا کند و باعث شود هم طبقه کارگر و هم طبقه متوسط منافع زیادی به دست ‌آورند. ما باید تمرکز خودمان را روی مقابله با این ترس بگذاریم. متاسفانه نیروهای سالخوره اپوزیسیون هنوز در فضای جنگ سرد هستند. اگر همین امروز همه‌پرسی برگزار شود که آیا مایل هستید نظام سیاسی مانند کشور فرانسه، سوئد یا کره جنوبی روی کار بیاید فکر می‌کنید رای نمی‌آورد؟ بعضی دوستان چپ ما می‌گویند که اگر راست‌ها قدرت را به دست بگیرند قرار است قانون کار لغو شود و شرایط طبقه کارگر بدتر شود. بدتر از این مگر امکان دارد؟ این از اثرات سمپاشی جریاناتی مثل کارگزاران سازندگی و برخی مهمانان شبکه‌های خارجی است. دوستان چپ ما نباید نگران باشند. قانون کار بهتری درست خواهد شد که طبقه کارگر از آن سود ببرد. سندیکاهای مستقل کارگری ایجاد می‌شود. من با این دوستان بحث می‌کنم و به آنان می‌گویم که قوانین کار در آلمان و فرانسه بسیار سوسیالیستی‌تر از ایران یا روسیه است. قوانین کار ایران فقط روی کاغذ است. قانونی کاری که در واقعیت اجرا شود بیشتر به سود طبقات فرودست است.»

معجزه

یکی دیگر از فعالان سیاسی ایران که از فرهیختگان علوم اجتماعی هستند معتقد است اینترنت یکی از ابزارهایی است که در تحولات سیاسی می‌تواند مورد استفاده قرار بگیرد «اما تنها ابزار نیست.» این زن دانشگاهی معتقد است:

«در تغییر و تحولات سیاسی و اجتماعی این ابزارها نیستند که معجزه می‌کنند بلکه این افراد هستند که بسته به درک خود از شرایط ابزارهایی را انتخاب می‌کنند که ممکن است به نتایجی ختم شوند که شبیه به معجزه باشند.»

او اضافه می‌کند:

«بدون شک اینترنت نقش مهمی در ارتباطات درونی یک جامعه یا ارتباط یک جامعه با جهان بیرون دارد. گسترش اینترنت در ایران باعث ایجاد تغییرات زیادی در جامعه و خصلتهای سیاسی جامعه ما شده است. اینترنت ابزار قدرتمند اقشار مختلف اجتماع در برابر انحصار رسانه‌ای حاکمیت توتالیتر است. من هم مثل شما معتقد هستم که از این به بعد حاکمیت مرتباً از اهرم قطع اینترنت در برابر اعتراضات اجتماعی استفاده خواهد کرد. متاسفانه قطع اینترنت به روند افزایش آگاهی مردم جامعه لطمه خواهد زد و جریان پر شتابی را که در چند سال اخیر شاهد آن بودیم  کند می‌کند ولی عقیده دارم جامعه با از کار افتادن یک ابزار از مطالبات خود دست نخواهد کشید و بسته به وضعیت، ابزارهای جدیدی خواهد یافت یا خواهد ساخت. در اعتراضات آبان حکومت موفق شد از اهرم قطع اینترنت به سود استفاده کند اما این خودش می‌تواند به صورت یک نارضایتی باعث ایجاد اعتراضات شود. آن حلقه مفقوده برای ارتباط اعتراضات طبقه متوسط با فرودستان جامعه که این روزها موضوع گفت‌وگوهای زیادی شده است شاید حول همین اعتراض به قطعی اینترنت شکل بگیرد. در روز ششم قطع اینترنت یکی از همکاران من به شوخی گفت که اگر اینترنت وصل نشود دهه هشتادی‌ها شورش می‌کنند. خیلی به این حرف او فکر می‌کنم. چه کسی می‌داند نسلی که از ابتدای کودکی با اینترنت و موبایل بزرگ شده است وقتی به صورت طولانی مدت با قطعی اینترنت رو‌به‌رو شود چه رفتاری از خودش نشان خواهد داد. ماجرای پاساژ کوروش و پارک آب و آتش می‌تواند یک نشانه باشد.»

ارتباطات اجتماعی

یکی از فعالان دانشجویی ایران معتقد است تنوع رسانه‌های فارسی زبان می‌تواند بخشی از نیاز به شبکه اینترنت در ایران را پاسخ بدهد. او می‌گوید:

«هماهنگی‌های اولیه برای شکل‌گیری اعتراضات معمولاً قبل از قطع اینترنت انجام می‌شود. بحث هماهنگی محل تجمعات از روز اول اعتراضات به بعد مسئله‌ای است که می‌تواند بین خود مردم و در همان خیابان‌ها انجام بشود. تنها نکته‌ای که می‌ماند ارسال فیلم‌ها و اخبار به خارج ایران است تا معترضان دچار ناامیدی نشوند که جهان از اخبار ایران بی‌خبر است.

در زمان قطعی اینترنت عده‌ای از بچه‌ها موفق شدند با استفاده از روش‌های خاصی به پهنای باند چهار درصدی در زمان قطعی اینترنتی نفوذ کنند. بخشی از اخبار و فیلمها از همین طریق به خارج کشور ارسال شد. کافی است در هر شهری چند نفری آموزش ببینند که در زمان قطعی اینترنت به باند آزاد اینترنت نفوذ کنند و اخبار را به دنیای بیرون منتقل کنند. در سال‌های قبل مشکل این بود که رسانه‌ها محدود بود. بی‌بی‌سی اخبار را سانسور می‌کرد و برنامه‌های صدای آمریکا خیلی ضعیف بود. امسال تعداد این رسانه‌ها بیشتر بود و برای همین سانسور بی‌بی‌سی بی‌ اثر شد.»

او اضافه می‌کند:

«من نمی‌گویم این روش به طور کامل جوابگو است و مشکلی نخواهیم داشت. فقط می‌خواهم بگویم روش‌هایی برای دور زدن مشکل قطعی اینترنت جهانی وجود دارد. مثل هر روش دیگر مدتی طول می‌کشد که روی آن کار کنند و نقطه ضعف‌های بیشتری از آن پیدا کنند. قسمت سخت مسئله این است که بین فعالان دانشجویی و سیاسی در شهرهای مختلف ارتباط ایجاد شود تا هیچ شهری از پوشش اخبار بیرون نماند. اگر در خوزستان و ماهشهر کسانی موفق به دور زدن سانسور می‌شدند خبرهای کشتار مرد در ماهشهر خیلی زودتر به جهان مخابره می‌شد. درست کردن چنین شبکه‌ای غیر ممکن نیست و متخصصان می‌توانند در این زمینه یاری کنند.»

---

بیشتر بخوانید

دوران «انقلاب توئیتری» به سر آمده است

اعتراض‌های آبان ۱۳۹۸: گزارش‌ها و دیدگاه‌ها