کارزار فشار حداکثری ایالات متحده علیه ایران و واکنش‌های جمهوری اسلامی تنش‌ها در منطقه را به سطح خطرناکی کشاند. عربستان و امارات متحده عربی و بحرین و اسرائیل، متحدان واشنگتن در منطقه، در برابر ایران به ائتلافی غیررسمی وارد شدند. از سوی دیگر، جمهوری اسلامی و شبه‌نظامیان تحت حمایت‌اش چندین بار به اقدامات نظامی در خلیج فارس و حمله به تأسیسات نفتی عربستان متهم شدند. پس از آن بود که به گفته تحلیلگران، کشورهای حوزه خلیج فارس، به ویژه امارات متحده برای تنش‌زدایی از استراتژی آمریکا فاصله گرفتند و به سمت دیپلماسی روی آوردند.
سرکوب خونین اعتراض‌های آبان ۹۸ در ایران نیز ظاهراْ بر این دیپلماسی تأثیری نگذاشته است. همین یک روز پیش، دوشنبه ۲ دسامبر / ۱۲ آذر، یوسف بن علوی، وزیر خارجه عمان با محمدجواد ظریف، همتای ایرانی‌اش در تهران مذاکراتی را ادامه داد که رسانه‌های ایرانی از آن به نام طرح «صلح هرمز» نام برده اند. بن علوی هفته گذشته به واشنگتن سفر کرده بود.
در زیر خلاصه‌ای از سه تحلیل در رسانه‌های بین‌المللی درباره افزایش فعالیت‌های دیپلماتیک در منطقه را خواهیم خواند.
▪️ متخاصمان در خلیج فارس روش جدیدی را امتحان می‌کنند: دیپلماسی
دیوید ایگناسیوس، گزارشگر و ستون‌نویس روزنامه آمریکایی «واشنگتن‌پست» که به منطقه رفت‌و‌آمد دارد، از تغییرات جدید در عرصه سیاست در جهان طی تعطیلات روزهای شکرگزاری می نویسد:
به رغم تابستانی مملؤ از رویارویی و تقابل در خلیج فارس، اکنون عربستان سعودی و امارات متحده عربی مشغول بررسی احتمال گفت‌وگو با تهران و متحدانش برای کاهش تنش‌ها در یمن و دیگر نقاط هستند.
کشورهای حاشیه خلیج فارس بیشتر مایل به مذاکره با ایران و نیروهای نیابتی‌اش هستند زیرا که اعتماد پیشین خود به آمریکا را به عنوان یک محافظ نظامی مورد اعتماد از دست داده‌اند.
این یکی از هزینه‌هایی است که سیاست نابهنجار دونالد ترامپ به همراه داشته است: رییس‌جمهوری ایالات متحده از یک سو در مورد بمباران کردن ایران، و از سوی دیگر به کرات درباره دیدار با رهبران ایران توییت می‌کند. به همین خاطر، کشورهای سرگردان حاشیه خلیج فارس هر چه بیشتر به سوی دیپلماسی و تکیه بیشتر بر روسیه و چین متمایل می‌شوند.
ایالات متحده همزمان در حال پیش بردن گفت‌وگوهای حساسش با ایران، از طریق کانال دیپلماتیک سوییس، درباره احتمال تبادل زندانی‌هاست.
در صدر فهرست جمهوری اسلامی، مسعود سلیمانی، دانشمندی است که سال گذشته در شیکاگو به اتهام تلاش برای صادر کردن مواد بیولوژیک به ایران بازداشت شد. آمریکا هم فهرستی طولانی از زندانیان را برای هر گونه تبادل احتمالی در دست دارد. اگر مذاکرات با میانجیگری سوییس موفقیت آمیز باشد، شاید تعامل بیشتر ایران و آمریکا را بالاخره آغاز کند.
ایگناسیوس در ادامه به سفر این هفته یوسف بن علوی عبدالله، وزیر خارجه عمان به واشنگتن، به‌عنوان شاهدی بر فعالیت‌های جدید دیپلماتیک اشاره می‌کند. عمان به طور سنتی یک میانجی کلیدی میان آمریکا و متحدانش با ایران بوده است.
وزیر خارجه عمان روز سه شنبه و پس از دیدار با مایک پمپئو، وزیر خارجه آمریکا به ایگناسیوس گفته بود که به حل ماجرای جنگ یمن امیدوار است و دلیل آن را مذاکرات اخیر میان عربستان سعودی و شورشیان حوثی مورد حمایت ایران عنوان کرده بود.
پیشرفت در مساله یمن از طریق مذاکراتی که میان سعودی و شورشیان حوثی و با تشویق جدی و حمایت آمریکا صورت گرفته، حاصل شده است. به گفته مقام‌های آمریکایی و اماراتی تلاش برای حل بحران یمن به رهبری شاهزاده سعودی خالد بن سلمان، معاون وزیر دفاع و برادر محمد بن سلمان ولیعهد عربستان سعودی پی‌گیری شده است.
آخرین اقدام مثبت در این رابطه سه‌شنبه گذشته صورت گرفت و عربستان سعودی ۲۰۰ زندانی حوثی را آزاد کرد.
▪️ دولت‌های خلیج فارس بر سر ایران، پس از آنکه ترامپ به لبه پرتگاه کشاندشان، عقب نشسته اند ــ زینب فتاح
بلومبرگ در مطلبی به قلم زینب فتاح، خبرنگار بخش خاورمیانه خود به تغییر موضع کشورهای حاشیه خلیج فارس در قبال ایران پرداخته است.
بلومبرگ می‌نویسد، هفته گذشته عربستان سعودی، امارات متحده عربی و بحرین نخستین بازی خود را در رقابت‌های جام خلیج فارس ۲۰۱۹ را برگزار کردند (اسم رسمی رقابت‌ها در این کشورها «جام خلیج عربی» است). این مسابقات در حالی برگزار می‌شود که بدنبال ۳۰ ماه مشاجره بر سر ارتباط قطر با ایران و حمایت از گروه‌های اسلامگرا در آستانه فروپاشی بود.
در همین‌حال، ائتلاف به رهبری عربستان که از سال ۲۰۱۵ با شبه‌نظامیان حوثی تحت حمایت ایران در جنگ است، روند آزاد کردن حوثی‌های زندانی را، برای پایان دادن به این نزاع آغاز کرده است. عمان نیز بی سر و صدا میزبان نشستی در سطح بالاست که افراد مطلع و حتی حسن روحانی، رئیس‌جمهوری ایران نیز آن را یک کانال مستقیم برای گفت‌وگو با امارات متحده عربی دانسته‌اند.
امیرنشین‌های منطقه خلیج فارس، هراسان از چشم‌انداز یک جنگ فاجعه آفرین با ایران و نیروهای نیابتی‌اش در منطقه در حال بررسی مجدد استراتژیک هستند. امارات متحده عربی، که مدل اقتصادی آن عمدتا بر ارتباطات بین المللی‌اش متکی است به سرعت دریافته است که بیش از سایرین از یک درگیری و افزایش تنش نظامی متضرر می‌شود. امارات متحده عربی بیشتر سربازانش را از یمن تا پایان تابستان امسال خارج کرد.
تابستانی متلاطم که در آن خلیج فارس شاهد هدف قرار گرفتن نفت‌کش‌ها و حتی غرق یک پهپاد آمریکایی بود، بدون آنکه پاسخی قابل ملاحظه را از سوی آمریکایی‌ها به همراه داشته باشد.
بلوبرگ در ادامه به حملات به تاسیسات نفتی عربستان اشاره می‌کند و به نقل از دیوید رابرت، استادیار کالج کینگ لندن می‌نویسد: «حملات این پندار را که یک چتر امنیتی سحرآمیز آمریکلیی وجود دارد، خدشه دار کرد. حباب ترکیده شد ونشان داد که ایران هم قصد و هم توانایی اقدامی حیرت آور نظیر حمله به تاسیسات آرامکو را داشت.»
ایران ادعای آمریکا و عربستان سعودی در رابطه با عاملیت این کشور در حملات روز چهاردهم سپتامبر به تاسیسات نفتی عربستان را رد می‌کند و به این نکته اشاره می‌کند که حوثی‌ها مسئولیت این حمله را برعهده گرفته‌اند، اما ظاهرا تحقیقات نشان می‌دهد که حملات از نقطه‌ای در جنوب غربی ایران انجام گرفته است.
عقب راندن قدرت ایران شیعه همچنان اولویت رهبران کشورهای عرب سنی حایشه خلیج فارس استف اما این حقیقت هر روز بیشتر مورد پذیرش قرار می‌گیرد که بالاگرفتن تنش و رویارویی نظامی در منطقه‌ای که بیشترین میزان صادران نفت جهان از آن صورت می‌گیرد، به نفع هیچ کس نیست.
مرکز ارتباطات بین المللی عربستان سعودی و نیز امارات متحده عربی به ایمیل بلومبرگ برای اظهار نظر در این رابطه پاسخی نداده‌اند اما روز دهم نوامبر، انور غرقاش دریک سخنرانی گفت که راهی برای رسیدن به توافقی با ایران با تمامی طرفین را می‌بیند.
▪️ استراتژی ایران در قبال دولت‌های عربی ــ سجاد عابدی
سجاد عابدی، یک روزنامه‌نگار و تحلیلگر نزدیک به اعتدالیون رژیم تهران در مقاله‌ای در «آسیاتایمز» به استراتژی جمهوری اسلامی درباره کشورهای عربی و تنش‌های منطقه‌ای می‌پردازد.
عابدی در نتیجه‌گیری این یادداشت راه‌حل‌های زیر را برای رفع تنش‌ها بین ایران و دولت‌های عربی منطقه برشمرده است:
ایران می‌تواند روابطش با جهان عرب بر مبنای تنش‌زدایی را در سه سطح سازمان دهد:
سطح اول: تقسیم دایره‌ها و دامنه‌های نفوذ در خاورمیانه بین قدرت‌های بزرگ گریزناپذیر است. ایران و عربستان سعودی به عنوان دو قدرت بزرگ منطقه‌ای باید درباره این تقسیم دایره نفوذ به توافق برسند. این موضوع به ویژه برای ایران اهمیت دارد. در غیر این صورت، مجموع قدرت عربستان و اسرائیل در کنار یکدیگر در منطقه، با در نظرگرفتن حمایت بین‌المللی از آنها، رقابت منطقه‌ای را برای ایران بسیار دشوار و پرهزینه می‌کند. ایران نباید اجازه دهد که عربستان به آغوش اسرائیل پناه ببرد.
سطح دوم: گسترش دیپلماسی عمومی ایران با کاستن از مقررات مسافرتی برای شهروندان عرب به شکل توریسم حیاتی است. این کار نتایج مثبتی برای شهروندان عراقی به همراه خواهد آورد. آمار ایران نشان می‌دهد که این کشور به مرکز منتخب درمان پزشکی برای شهروندان عراقی بدل شده. افزایش حضور شهروندان عرب در ایران و آفریدن امتزاج دینی و مشاهده پیشرفت ایران، باعث خواهد شد که از یک سو ایران از جنگ بیشتر در منطقه دست بردارد و از سوی دیگر، رژیم‌های میانه‌روتر عرب را از پیوستن به رقبای خصمانه ایران منصرف کند.
سطح سوم: روابط ایران با نهادهای رسمی جهان عرب، به ویژه اتحادیه عرب، باید افزایش یابد.