بیل ریکامپ – هیچکس حسابش را کرده که شهرها، با همین نورهای بیهوده‌ای که به آسمان می‌فرستند، چقدر انرژی را به هدر می‌دهند؟ برای پیش‌گیری از این معضل چه باید کرد؟

مردم آمریکا، شب‌ها با روشن نگه داشتن شهر خود هنگامی که بیشترشان در خواب‌اند، انرژی قابل توجهی را به هدر می‌دهند. این نور بیهوده، گذشته از آزاردهندگی‌اش، نه‌تنها مانع از تماشای آسمان شب و ستارگان آن می‌شود، بلکه احتمال وقوع سوانح جاده‌ای ناشی از خیرگی راننده را هم بالا می‌برد و چرخه شبانه‌روزی خواب و بیداری‌ ما، و همچنین آهنگ حیات شبانه سایر موجودات زنده را مختل می‌کند. خسارات اقتصادی آن را هم نباید از یاد برد؛ به گزارش سازمان «دیده‌بان ملی اخترشناسی ارصادی آمریکا (NOAO)»، نورهای بی‌هدف و بی‌حفاظ پراکنده در محیط شهرها سالیانه بالغ بر ۲ میلیارد دلار از انرژی کشور آمریکا (معادل ۱۷.۴ میلیارد کیلووات‌ساعت برق) را به هدر می‌دهند.
 
NOAO طی شش سال گذشته، از طریق پروژه بین‌المللی «جهان در شب» (GLOBE at Night)،  دست به نظارت پیوسته بر آلودگی‌های نوری سرتاسر ایالات متحده و دیگر نقاط جهان زده است. این پروژه از طریق شهروند – دانشمندانی صورت می‌گیرد که در مناطق مختلف دنیا ساکن‌اند و سطح آلودگی نوری شهرشان را طی یک بازه دوهفته‌ای، از ابتدا تا اواسط ماه مارس، هر سال اندازه‌گیری می‌کنند. کل ابزار مورد نیاز داوطلبین شرکت در این پروژه، یک نقشه ساده از بخش خاصی از آسمان شب است. کنی واکر (Connie Walker)، مدیر این پروژه اظهار می‌کند: “روی‌هم‌رفته فقط چند دقیقه طول می‌کشد تا یک خانواده، سطح نورانیت آسمان شب محل سکونت‌شان را با شمارش تعداد ستارگانی از یک صورت فلکی معروف مثل اسد (برای ساکنین نیمکره شمالی)، یا صلیب جنوبی (برای ساکنین نیمکره جنوبی) که در آسمان شهرشان نمی‌توان دید، تعیین کنند. همین به ما می‌گوید که چه مقدار نور بیهوده، مستقیماً آسمان را نشانه رفته است”.
 
مردم آمریکا، شب‌ها با روشن نگه داشتن شهر خود، انرژی قابل توجهی را به هدر می‌دهند. این نور بیهوده، گذشته از آزاردهندگی‌اش، نه‌تنها مانع از تماشای آسمان شب و ستارگان آن می‌شود، بلکه احتمال وقوع سوانح جاده‌ای ناشی از خیرگی راننده را هم بالا می‌برد و چرخه شبانه‌روزی خواب و بیداری‌ ما، و همچنین آهنگ حیات شبانه سایر موجودات زنده را مختل می‌کند.
طی هر شش کمپینی که این پروژه طی سال‌های گذشته برگزار کرده، شرکت‌کنندگانی از بالغ بر یکصد کشور دنیا دست به انجام حدوداً هفتادهزار نمونه از اینگونه محاسبات ساده زده‌اند و تصور دقیقی از سطح آلودگی نوری شهرهای مختلف جهان را برای متولیان برنامه میسر ساخته‌اند. اما داده‌ها متأسفانه حکایت از این دارد که با گذشت هر سال، این شرکت‌کنندگان هم با آسمان‌های درخشان‌تر و ستارگان کمتری مواجه می‌شده‌اند و همین گویای رشد معضل آلودگی نوری‌ست. این داده‌های رایگان و عمومی، نه‌تنها به درد مقاصد آموزشی می‌خورند، بلکه به مسئولین و سیاست‌گذاران محلی هر منطقه هم در اخد تصمیماتی راجع به سلامت عمومی شهر، کاهش سطح مصرف انرژی، و حتی شناسایی پارک‌ها و فضاهای سبزی که به منزله «آبادی‌های آسمانی» هستند و در آن‌ها شهرنشینان قادرند آسمان شب را به دور از آلودگی‌های نوری تماشا کنند، یاری می‌رسانند.
 
طبق اعلام نهاد «آسمان‌های تاریک» (DSI)، وابسته به رصدخانه مک‌دونالد آمریکا ۹۰درصد راهکار آلودگی نوری در آموزش و ۱۰درصد آن در فناوری نهفته است. در این گزارش می‌خوانیم، “می‌توان حجم انبوهی از انرژی را که سهواً در آسمان شب هدر می‌رود احیاء نمود … آن‌هم با کمک نورافکن‌های حفاظ‌داری که علاوه بر استفاده از کمترین تعداد و کم‌مصرف‌ترین نوع لامپ، با سد راه نورهای اضافی، یک محوطه شهری را به بهینه‌ترین نحو ممکن نورپردازی می‌کنند. این روند اصلاحی را، مثلاً با نصب نورافکن‌هایی که فقط رو به زمین دارند، می‌شود از همین خانه‌های خودمان کلید زد. “مادامی که مردم این کار را بکنند، و فواید آن را در کاهش هزینه‌ها و رشد بهره‌وری نورپردازی شهری متوجه بشوند، احتمال این که به شکل خودآموز از شیوه‌های صحیح نورپردازی شهری هم مطلع بشوند هم افزایش می‌یابد”.
 
«انجمن بین‌المللی آسمان تاریک» نیز ائتلاف دیگری‌ست که با هدف کاهش آلودگی‌های نوری، به تهیه فهرستی از شرکت‌هایی که اقدام به فروش ادوات صحیح نورپردازی در جهت کاهش آلودگی نوری می‌کنند، همت گماشته است.
 
بعضی از شهرهای جهان حتی استانداردهای محدودکننده‌ای را به‌منظور پیش‌گیری از هدررفت نور حین نورپردازی‌های شبانگاهی تصویب کرده‌اند. «انجمن بین‌المللی آسمان تاریک»، مجموعه‌ای از قوانین نورپردازی را تصویب کرده که هر شهر و شهرستان دنیا می‌تواند آن را با نیازهای خودش منطبق سازد و به اجرا درآورد. همچنین «شورای بناهای سبز ایالات متحده» نیز از طریق برنامه «مدیریت طراحی‌های انرژی‌محور و زیست‌محیطی» (LEED)، اعتبار ویژه‌ای را به‌منظور کاهش سطح هدررفت نور و میزان نورانیت آسمان شب، برای هر خانه اختصاص داده است.
 
 
پانوشت:
وب‌سایت برنامه «جهان در شب»
وب‌سایت نهاد «آسمان‌های تاریک»
 
توضیح تصاویر:
۱- نورهای بیوده / منبع: Brand X Pictures
۲- نمایی از آسمان «حفاظت‌شده» شهر فلاگستاف آریزونا؛ نخستین شهر بین‌المللی آسمان تاریک / عکس از Dan & Cindy Duriscoe / منبع: FDSC, Lowell Obs., USNO