دولت حسن روحانی قصد دارد از مهر ۹۸ پرداخت یارانه به سه‌دهک پردرآمد را متوقف کند. با تکیه بر اظهارات سخنگوی دولت مبنی بر جمعیت ۳۰ میلیون نفری این سه دهک، دولت جمهوری اسلامی از ۹ سال گذشته تاکنون سالانه ۱۶ هزارمیلیارد تومان از بودجه‌های عمومی و محل افزایش درآمد سوخت را به جیب ثروتمندان واریز کرده است.
پس از ۹ سال پرداخت یارانه سرانجام دولت جمهوری اسلامی در تیر ۹۸ تصویب کرد سه دهک پردرآمد جامعه را از مهر سال جاری از فهرست یارانه‌بگیران حذف کند. براساس تقسیم‌بندی درآمدها، گروه‌های فوق افرادی را شامل می‌شوند که درآمد ماهیانه آنها از پنج میلیون تومان بیشتر است و دولت به دلایل مختلف در ۹ سال گذشته از کنارگذاشتن آنها از یارانه‌بگیران خودداری کرده است.
درمورد جمعیت این گروه‌ها ارقام متفاوتی اعلام شده است. علی ربیعی، سخنگوی دولت دراین‌باره گفته است سه دهک بالای درآمدی حدود ۳۰ میلیون نفر از جمعیت یارانه‌بگیران را تشکیل می‌دهد و «البته حذف آنها کار آسانی نیست».
از آذرماه ۸۹ تاکنون بیش از ۹۱ درصد جمعیت ۸۳ میلیون نفری ایران یارانه می‌گیرند. با تکیه بر اظهارات ربیعی، از سال ۸۹ دولت هر ماه ۱۳۶۵ میلیارد تومان و به صورت سالیانه ۱۶ هزار و ۳۸۰ میلیارد تومان به حساب این ۳۰ میلیون نفر واریز کرده است. به نوشته خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا) رقم ۱۶ هزار میلیاردی در شرایطی هر ساله خرج افراد پردرآمد جامعه شده است که آنها بدون نیاز این مبلغ را دریافت کرده‌اند و از سوی دیگر بخش‌های مهمی که قانون هدفمندی یارانه‌ها برای آن مصرف تعیین کرده بود از جمله تولید و بهداشت بی‌نصیب مانده‌اند.
دولت ماهانه ۳۴ هزار میلیارد ریال یارانه پرداخت می‌کند که حدود ۲۰ هزار میلیارد ریال آن از محل افزایش قیمت حامل‌های انرژی غیر از برق، تأمین و بقیه بر اساس قانون از بودجه عمومی برداشت می‌شود.
چه تعدادی حذف می‌شوند؟
دولت حسن روحانی، رئیس جمهوری به پیشنهاد سازمان برنامه و بودجه کشور و به استناد «بند ب» تبصره ۱۴ ماده واحده قانون بودجه سال ۱۳۹۸ کل کشور، آیین‌نامه اجرایی این تبصره را با هدف تعیین منابع و مصارف یارانه تصویب کرده است و اکنون موظف است با استفاده از تمام بانک‌های اطلاعاتی که در اختیار دارد نسبت به شناسایی و حذف سه دهک بالای درآمدی از فهرست یارانه بگیران اقدام کند. با این وجود حذف ۳۰ میلیون نفر از یارانه‌بگیران ثروتمند به یک‌باره انجام نخواهد شد.
علی ربیعی سخنگوی دولت اخیراً اعلام کرده بود:
«حذف یارانه‌بگیران پردرآمد به طور حتم انجام خواهد شد و در مرحله اول در مهرماه چند صدک از دهک‌های بالا حذف می‌شوند که ممکن است ۷۰۰ تا ۸۰۰ هزار خانوار را در بر گیرد.»
با حذف ۸۰۰ هزار خانوار از فهرست یارانه‌بگیران، ماهانه ۳۶ میلیارد و ۴۰۰ میلیون تومان از بودجه یارانه کاسته و صرفه‌جویی می‌شود. به گفته ربیعی دولت انتظار دارد، با تداوم روند حذف یارانه بگیران، طی نیمه دوم سال مبلغی بیش از ۴۳۶ میلیارد تومان و در طول یک‌سال مبلغی دو برابر، یعنی بیش از ۸۷۳ میلیارد تومان صرفه‌جویی کند.
ربیعی همچنین سه‌شنبه ۲۷ شهریور، در حاشیه جلسه هیات دولت درباره روند حذف یارانه ثروتمندان، اعلام کرد یارانه ۲۰۰ هزار نفر پیش از مهر قطع شده است و گفت:
«براساس قانون هدفمندی یارانه‌ها در شهریور امسال، کمتر از ۲۰۰ هزار خانواده، جزو خانوارهای پردرآمد شناسایی شده و یارانه نقدی به حسابشان واریز نخواهد شد. قطع یارانه‌ها قطعاً شامل طبقات متوسط و پایین نمی‌شود و عدد ۳۰ میلیون نفر مدنظر ما نیست.»
به نظر می‌رسد شناسایی گروه‌های پردرآمد یا دست‌کم تصمیم‌گیری برای تهیه فهرست حذف‌شدگان یکی از چالش‌های مهم دولت برای اجرایی کردن این تصمیم است.
چه کسانی حذف می‌شوند؟
محمد شریعتمداری، وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی دوازدهم شهریورماه در حاشیه جلسه هیات دولت در جمع خبرنگاران گفت: «شناسایی سه دهک بالای درآمدی سخت است و ما با دقت و وسواس کامل این کار را انجام می‌دهیم.» او اما به جزئیات روند «شناسایی» اشاره‌ای نکرد.
سخنگوی دولت اما درباره مبنای شناسایی و حذف گروه‌های پردرآمد، گفت:
«بر اساس مصوبه مجلس شورای اسلامی و آئین نامه‌های مربوطه، خانوارهای ایرانی بر اساس تمام اطلاعات ثبتی همچون مسافرت‌های خارجی، خودروهای شخصی، نوع شغل، معاملات انجام شده و دارایی‌های مختلف و اطلاعاتی که بر روی کد ملی فرد ثبت شده دهک بندی شده‌اند، یعنی از گروه‌های کم درآمد تا پردرآمد دسته‌بندی می‌شوند.»
علی مزیکی، عضو هیئت علمی مؤسسه آموزش و پژوهش مدیریت و برنامه‌ریزی در گفت‌وگو با خبرگزاری دولتی ایرنا گفت دولت نمی‌تواند تنها با اتکا به معیار مصرف پردرآمدها را شناسایی کند:
«در ایران برای محاسبه ضریب جینی از روشی استفاده می‌شود که ملاک آن میزان مخارج خانوار است. البته معنایش این نیست که استفاده از این روش در ایران اشتباه است. در دنیا هم از این روش استفاده می‌کنند، اما با این حال، روش مذکور مشکلاتی دارد. ممکن است تفاوت قیمتی در نظر گرفته نشود. در میان استان‌ها و شهرهای مختلف، قیمت‌های متفاوتی وجود دارد. به‌طور مثال، ممکن است کالایی در یک استان هزار تومان و در استان دیگری پنج هزار تومان باشد. در این شرایط، مخارج متفاوت، اما در حقیقت مصرف یکسان است.»
او درباره ناکارآمدی روش‌های متکی بر معیار «مصرف» گفت:
«درباره معیار مصرف برای حذف سه دهک باید گفت چگونه قرار است میزان مصرف مردم را اندازه‌گیری کنند؟ اطلاعات میزان پرداخت‌های بانکی و خرید وسایل و امثالهم وجود دارد، اما این نشان نمی‌دهد مصرف کسی بالا یا پایین است. ممکن است کسی گردش مالی صفر داشته باشد، اما با روش‌های دیگری فعالیت اقتصادی انجام دهد. نمی‌شود از مردم میزان مصرفشان را پرس‌وجو کرد. برای حذف سه دهک اگر هدف آمارگیری گفته شود، میزان صداقت در پاسخگویی بسیار پایین می‌آید. یکی از تاکتیک‌های هدف‌گیری این است که به سراغ محلی‌ها (بخشدارها و استاندارها) برویم، اما ضعف اصلی این روش، فساد بالای آن است».
در همین زمینه: