نشست سه جانبه ایران، روسیه و آذربایجان که قرار بود چهارشنبه این هفته برگزار شود لغو شد. سخنگوی دولت ایران تاکید کرد که دلیلی سیاسی برای لغو این نشست وجود نداشت، اما انتشار یک گزارش از سوی یک نهاد ناظر آمریکایی درباره افزایش قابل توجه کمک‌های مالی ایالات متحده به آذربایجان می‌تواند در لغو این نشست موثر بوده باشد. گزارش اخیر نشان می‌دهد که در میانه بحران ایران، ایالات متحده در دو سال اخیر بیش از ۱۰۰ میلیون دلار کمک‌های نظامی به آذربایجان اختصاص داده است.
به گزارش خبرگزاری‌های ایران، نشست سه‌جانبه ایران، روسیه، و آذربایجان که قرار بود چهارشنبه گذشته برگزار شود، لغو شد.
علی ربیعی، سخنگوی دولت و همینطور دیمیتری پسکوف، سخنگوی کرملین اعلام کردند که به دلایل دلیل لغو این دیدار را دلایل فنی بوده است. علی ربیعی گفت جمهوری اسلامی ایران و جمهوری آذربایجان بر سر برگزاری این دیدار در زمانی دیگر به توافق رسیدند. او همچنین تاکید کرد که دلیل سیاسی برای تعویق این نشست وجود نداشت. همزمان با لغو این نشست سه‌جانبه، یک نهاد ناظر آمریکایی از کمک‌های مالی پنتاگون به جمهوری آذربایجان پرده برداشت.
به گزارش وبسایت خبری «اوراسیانت»، ایالات متحده، همزمان با افزایش فشارهای اقتصادی و دیپلماتیک بر ایران، در خفا بیش از ۱۰۰ میلیون دلار کمک نظامی به جمهوری آذربایجان اختصاص داده است. شواهد نشان می‌دهد که این پول به مقابله با تهدیدهای ایران اختصاص داده شده است.
کمک‌های مالی بی‌سابقه آمریکا به آذربایجان
یک مؤسسه ناظر به نام «دیده‌بان کمک امنیتی» (SAM) گزارش مالی وزارت دفاع ایالات متحده به کنگره این کشور را به دست آورده و منتشر کرده است. بر اساس این گزارش، پنتاگون در سال مالی ۲۰۱۸ مبلغ ۵۸,۶ میلیون یورو، و در سال مالی ۲۰۱۹ مبلغ ۴۲,۹ میلیون یورو از بودجه خود را به خدمات گمرکی و مرزی آذربایجان اختصاص داده است.
این بودجه‌بندی نشان می‌دهد که کمک‌های نظامی ایالات متحده به جمهوری آذربایجان در مقایسه با سال‌های گذشته افزایش قابل توجهی داشته است، و بسیار بیشتر از کمک مالی ایالات متحده به تقریباً هر کشور دیگری در این منطقه است.
در دو سال مالی اخیر، کمک نظامی به جمهوری آذربایجان حتی بیشتر از کمک نظامی ایالات متحده به گرجستان بوده است. گرجستان وفادارترین و آشکارترین شریک آمریکا در آسیای میانه است.
پنتاگون همه اطلاعات بودجه سال ۲۰۱۹ را ارائه نکرده و بنابراین رقم واقعی تخصیص یافته در سال جاری ممکن است به طور کلی بیشتر از ۴۲,۹ میلیون دلار باشد.
این پول از «بودجه آموزش و تجهیز» اصلی پنتاگون می‌آید که نسبت به برنامه‌های دیگر «کمک نظامی» در این وزارت‌خانه از نظارت کمتری برخوردار است. آذربایجان در دو سال گذشته سومین دریافت‌کننده بزرگ این برنامه بوده است. اولین و دومین دریافت‌کننده‌ها لبنان و اردن بوده‌اند. هر دو این کشورها متحدان اصلی و استراتژیک ایالات متحده در مقابله با تروریسم محسوب می‌شوند. مشخص نیست که آیا این کمک عملاً به دست آذربایجان رسیده است یا خیر.
هر دو طرف اما درباره این کمک سکوت کرده‌اند. آمریکا در بیانیه‌های رسمی سیاسی درباره برنامه‌های نظامی‌اش در منطقه، نامی از جمهوری آذربایجان یا دریای خزر نیاورده است. وزیر خارجه آذربایجان نیز به درخواست خبرنگاران برای اظهارنظر در این زمینه پاسخ نداد.
سفارت ایالات متحده در باکو در پاسخ به سوال «اوراسیانت» بیانیه‌ای کوتاه صادر کرده است:
«ایالات متحده در برنامه‌های بهبود دفاع و امنیت شرکت می‌کند، و در همکاری با هر ملت علاقه‌مندی در سرتاسر دنیا، برای تأمین امنیت مرز و مبارزه با سلاح‌های کشتار جمعی کوشا است.»
هدف کمک‌های آمریکا چیست؟
آذربایجان در سال‌های اخیر انواع کمک‌ها را از ایالات متحده دریافت کرده است تا در دریای نفت‌خیز و گازخیز خزر گارد ساحلی و دریایی خود را تقویت کند. برنامه «گارد کاسپین» در اولین سال‌های «جنگ با ترور» به آموزش نیروهای ویژه دریایی آذربایجانی کمک کرد. ایالات متحده همچنین قایق‌های گشت دست دوم به آذربایجان، قزاقستان و ترکمنستان اهدا کرده بود. اما عدد کمک اخیر ایالات متحده به آذربایجان از هر کمک قبلی دیگری بسیار بیشتر است.
از نظر آمریکا، دریای خزر یک منطقه به لحاظ استراتژیک مهم و حساس است، زیرا هم‌مرز با ایران است و ایالات متحده در طول سال‌ها با آذربایجان همکاری کرده تا برتری نظامی خود بر گارد ساحلی ایران را حفظ کند. یک دنباله از سندهای مهم دیپلماتیک ایالات متحده که از سوی ویکی‌لیکس منتشر شد، مقابله پرتنش قایق‌های ایران و آذربایجان را توصیف می‌کند و نشان می‌دهد که چگونه مشارکت عمیق ایالات متحده در دادن مشاوره امنیتی به باکو به بهبود وضعیت و امنیت دریایی آذربایجان کمک کرده است.
با وجود اینکه در کمک‌های اخیر نظامی به آذربایجان نامی از ایران ذکر نشده، چندین عامل وجود دارد که به تهدید ایران اشاره دارد. بودجه اخیر بخشی از برنامه «امنیت مرز جنوبی» است که به فرماندهی مشترک اروپایی آمریکایی تعلق دارد، و بنابراین جز ایران هیچ همسایه دیگر جمهوری آذربایجان شایسته این عنوان نیست. همچنین آژانس‌های دریافت‌کننده کمک، آژانس‌های گمرکی و امنیت مرزی در آستارا هستند. آستارا نیز شهری در آذربایجان و هم‌مرز با ایران است.
زمان‌بندی این بسته کمکی نیز جالب است، زیرا از زمان تکیه دادن دونالد ترامپ بر کرسی ریاست‌جمهوری ایالات متحده و تنش‌آلود شدن روابط این کشور با ایران، روابط آذربایجان با ایران دوره‌ای به نسبت آرام را تجربه کرده است.
امضای توافق دریای خزر برای تعیین مرزها موجب شد که یکی از عوامل تحریک‌آمیز میان کشورها حذف شود. و به گفته یکی از کارشناسان آذربایجانی، از زمانی که حسن روحانی رئیس‌جمهوری ایران شده، بر خلاف دوران احمدی‌نژاد، رئیس‌جمهوری سابق، ایران به تبلیغ «اسلام شیعه» در خارج مرزهای خود اهمیت کمتری می‌دهد.
در پنج سال گذشته رئیسان جمهوری ایران و آذربایجان ۱۲ بار با یکدیگر دیدار کرده‌اند. نمایندگان رسمی دو کشور تقریباً ۱۰۰ دیدار دو طرف داشتند و ۵۰ قرارداد همکاری امضا کرده‌اند. ایران همچنین بر حل بحران ناگورنو-قره‌باغ میان ارمنستان و آذربایجان تاکید داشته و از حل این بحران در چارچوب حاکمیت آذربایجان حمایت کرده است.
همچنین از دو سال گذشته روابط نظامی دوجانبه میان ایران و آذربایجان بهبود یافته است. تابستان سال جاری دو ناوچه سبک ایران برای شرکت در یک رقابت دریایی بین‌المللی دوستانه به باکو رفتند. به بیانی دیگر، با وجود تحریم‌های گسترده ایالات متحده علیه ایران، آذربایجان به گسترش روابط تجاری و نظامی با ایران علاقمند است.
نشست سه‌جانبه رئیسان جمهوری روسیه، آذربایجان و ایران نیز که این هفته لغو شد، اولین بار اوت ۲۰۱۶ به پیشنهاد رئیس‌جمهوری آذربایجان برگزار شد. موضوعات اصلی نشست‌های گذشته سه کشور شامل پروژه‌های اقتصادی مشترک و مسائل امنیت منطقه‌ای بود، و از بهبود همکاری‌های کشورهای حوزه دریای خزر حکایت داشت.
دیوید تراچتنبرگ، معاون وزیر دفاع آمریکا در گزارشی به کمیته روابط خارجه نوشته است که این بسته کمکی با هدف «مقابله با تهدیدهای فراملی»، و «کمک به پایداری آذربایجان از طریف کمک به نیروهای امنیتی» در اختیار جمهوری آذربایجان قرار می‌گیرد تا «ظرفیت این کشور برای تامین امنیت مرزها، ردیابی و جلوگیری از عملیات تروریستی، مقابله با سلاح‌های کشتار جمعی، و آمادگی در برابر بحران توسعه یابد.» این گزارش نیز از سوی نهاد SAM به دست آمده و به اوراسیانت ارائه شده است.
افزایش کمک‌ها به آذربایجان با کاهش کمک‌ها به ارمنستان همراه شده. این موضوع باعث شده که برخی تحلیل‌گران روابط آذربایجان و ارمنستان در رسانه‌های این دو کشور به بررسی این موضوع بپردازند. همزمان با این تحولات تنش میان دو کشور افزایش یافته و چند مورد نقض آتش‌بس گزارش شده است.
یکی از نمایندگان پارلمان آذربایجان در پاسخ به این جنجال‌ها افزایش کمک‌ها به آذربایجان را منطقی دانسته و گفته است که «برخی شرکت‌های آمریکایی میلیاردها دلار در پروژه‌های گاز و نفت خزر سرمایه‌گذاری کرده‌اند، کمک‌های نظامی ایالات متحده به افغانستان از طریق آذربایجان منتقل می‌شود، و بنابراین تقویت نظارت زمینی، دریایی و هوایی آذربایجان با منافع استراتژیک ایالات متحده منطبق است.»
این نماینده همچنین دلیل افزایش تنش‌ها، و نقض آتش‌بس را نتیجه تلاش لابی‌های ارمنستان برای برهم‌زدن کمک ایالات متحده به نیروهای مرزی آذربایجان می‌دانند.