دبیرخانه جایزه ادبی مهرگان دوشنبه ۱۰ خرداد اعلام کرد که مهلت ارسال آثار در دو بخش مهرگان ادب (رمان و مجموعه داستان) و مهرگان علم (کتاب‌های علمی – زیست‌محیطی) به پایان رسید. در مجموع ۲۱۰۱ عنوان کتاب به دبیرخانه جایزه مهرگان رسیده است که ۱۹۵۸ عنوان آن مربوط به مهرگان ادب و ۱۴۳ عنوان آن مربوط به مهرگان علم بوده است. علیرضا زرگر، مدیر مهرگان ادب اعلام کرد که بررسی آثار ادبیات تبعید و مهاجرت به شکل موجود، زیر سقف سانسور ممکن است حساسیت‌برانگیز باشد.
در بخش مهرگان ادب از میان ۱۹۵۸ عنوان رمان و مجموعه داستان چاپ اول سال‌های ۱۳۹۶ و ۱۳۹۷، تعداد ۷۴۵ عنوان (حدود یک سوم آثار) توسط دبیرخانه و داوران مرحله مقدماتی تأیید شده و در چرخه داوری جایزه مهرگان قرار گرفته است که از این میان ۳۸۵ عنوان رمان و ۳۶۰ عنوان مجموعه داستان کوتاه است.
برای دومین بار پیاپی تعداد رمان‌ها از مجموعه داستان‌ها بیشتر است. شمارگان کتاب در ایران کاهش یافته است. رمان هم از قدیم خوانندگان بیشتری داشته است. آشنایی بیشتر با آثار ادبیات غرب و نیاز به تنوع ژانرها در رونق رمان‌نویسی بی‌تأثیر نبوده است. محمد محمد علی، نویسنده سرشناس ایرانی (نقش پنهان ۱۳۷۰ باورهای خیس یک مرده ۱۳۷۶ و آدم و حوا ۱۳۸۱) درباره این روند می‌نویسد:
«روند داستان‌نویسی ایران با دودهه تاخیر چندان جدا از داستان‌نویسی جهان نیست (…) اگر بگوییم عصر خلاء در مکاتب را پشت سر می‌گذاریم یا در اوج بلاتکلیفی قرار گرفته‌ایم پر بیراه نگفته‌ایم. با طرح مساله مدرنیته و جلوه‌های رنگارنگ پست مدرن، جهان ادبیات، نگویم به مقابله با مکاتب مالوف برخاسته بلکه به نوعی آن را پس زده یا بخشی از آن را به بوته فراموشی سپرده است (…) نویسندگان سعی می‌کنند با برداشت‌های جدید خود از زندگی و سازوکار نو، همراه رایانه و اینترنت بنویسند.»
دبیرخانه جایزه ادبی مهرگان اعلام کرد که در بخش مهرگان علم از میان ۱۴۳ عنوان کتاب علمی دریافت شده، ۸۵ عنوان کتاب توسط دبیرخانه تأیید و در چرخه داوری جایزه مهرگان علم قرار گرفته است.
جایزه ادبی مهرگان آثاری را هم که در زمینه ادبیات خلاق در خارج از ایران منتشر شده، در رقابت‌های ادبی شرکت داده است. بعد از ۴۰ سال که از پیدایش شاخه‌ای در ادبیات داستانی ایران به عنوان «ادبیات تبعید» یا «ادبیات مهاجرت» می‌گذرد، این نخستین بار است که یک نهاد ادبی مستقل، فراتر از مرزهای جغرافیایی و سیاسی به رمان‌ها و داستان‌ها و اشعاری که در داخل و خارج از ایران منتشر می‌شوند، به عنوان بخشی از پیکره ادبیات معاصر ایران نگاه می‌کند.
علیرضا زرگر، مدیر جایزه مهرگان دوشنبه ۲۰ خرداد در گفت‌وگو با خبرگزاری کار ایران (ایلنا) تلویحاً گفت که بررسی آثار ادبیات تبعید و مهاجرت به شکل موجود، زیر سقف سانسور ممکن است «حساسیت‌برانگیز» و از برخی لحاظ «پیچیده» باشد:
«در همه بخش‌های جایزه مهرگان توجه ما معطوف به ارزش‌های ادبی آثار است و تا حد امکان از ورود به مباحث حساسیت‌برانگیز و پیچیده پرهیز می‌کنیم، اما اعتقاد داریم که پس از چهار دهه کم‌توجهی و نادیده گرفتن ادبیاتی که در خارج از مرزهای ایران تولید می‌شود، زمان آن فرا رسیده که به این بخش نیز توجه کنیم. خصوصاً آن که در میان کتاب‌های منتشر شده در خارج از کشور آثار درخشانی دیده می‌شود که به سهم خود می‌تواند پشتوانه‌ای برای ادبیات داستانی معاصر ایران باشد.»
فرشته مولوی، از نویسندگان شناخته شده ایران در مقاله‌ای در زمانه درباره شرکت دادن ادبیات تبعید و مهاجرت در داوری‌های مهرکان ادب نوشته بود:
«میزان در این نیست که نویسنده ایران‌نشین است یا نه، و کتابش کجا و چطور درآمده. خط‌کش سانسور پی نگه‌داشتن مرز خودی و ناخودی و دوام گسست ذهنی است چون می‌داند که گسست مکانی دیگر مثل گذشته کارساز نیست. ادبیات قدغن (سانسورگریز) پاره‌ای از این پیکره است که بریدن آن یا ندیدنش نه فقط از تاب‌وتوان پیکره می‌کاهد که آن را ناقص و ناتمام می‌کند.»
چنانکه مدیر جایزه مهرگان اعلام کرده «پرهیز از مباحث حساسیت‌برانگیز و پیچیده»، به معنای ندیدن بخشی از پیکره ادبیات تبعید در مفهوم مورد اشاره فرشته مولوی است.
رمان‌ها و مجموعه داستان‌هایی که به زبان فارسی در خارج از ایران در سال‌های ۲۰۱۷ و ۲۰۱۸ میلادی منتشر شده و نسخه‌ای از آن در موعد مقرر به دبیرخانه جایزه رسیده، واجد شرایط شرکت در نخستین دوره جایزه مهرگان ادب خارج از ایران هستند و از میان آن‌ها به بهترین رمان و بهترین مجموعه داستان کوتاه جایزه مهرگان تعلق خواهد گرفت.
بیشتر بخوانید: