احسان سنایی- ماربیچ چرخان و درخشانی که پنجشنبهشب گذشته بر فراز آسمان سوریه، ایران، اسرائیل و دیگر کشورهای خاورمیانه رؤیت شد، مربوط به آزمایش موشک بالستیک بین‌قاره‌ایِ روسیه بود.
به گزارش Ynetnews، در آن شبْ صدها اسرائیلی به پایگاه‌های پلیس کشور هجوم آوردند و خبر از تماشای یک شیء ناشناخته نورانی در آسمان شهرهایشان دادند. گزارش‌هایی از تماشای این پدیده در لبنان و حتی ارمنستان و ترکیه هم وجود دارد و فیلم‌های کوتاهی از آن بلافاصله در وب‌سایت یوتیوب منتشر شد. برخی از کاربران توییتر حتی ادعا کرده بودند که این نور، نشانه خوبی برای آینده انقلاب سوریه است و برخی هم آن را مضطربانه نشانه بدشگونی برای سوریه دانسته و احتمال کاربرد تسلیحات شیمیایی را پیش کشیده بودند.
اما دلیل واقعی این پدیده، زمینی‌تر از این حرف‌هاست: به گزارش صدای روسیه، در آن شب نیروهای استراتژیک موشکی این کشور، دست به آزمایش موشک بین‌قاره‌ایِ Topol از پایگاه پرتاب‌های موشکی «کاپوستین یار» در نزدیکی آستراخان، واقع در جنوب خاک روسیه زدند. چنین پرتابی را می‌توان قاعدتاً از خاک خاورمیانه و قفقاز هم مشاهده کرد. این رادیو، به نقل از خبرگزاری RIA Novosti گزارش داد که موشک، “دقیقاً به هدفش” در یکی از پایگاه‌های موشکی قزاقستان اصابت کرده است. اما Ynetnews، به نقل از ایگال پات‌اِل (Yigal Pat-El)، رئیس انجمن نجوم اسرائیل آورد که این موشک “احتمالاً از کنترل خارج شده و آنچه که مردم دیده‌اند هم بقایای حاصل از انفجار و سوخت رهاشده از آن بوده است.
این فیلم، یادآور «مارپیچ‌های فضایی» دیگری هم هست که به‌هنگام نشت سوخت از مراحل مختلف موشک‌ها حین چرخش‌شان ایجاد می‌شود. در سال ۲۰۰۹ میلادی هم چنین مارپیچی بر فراز نروژ دیده و بعدها معلوم شد که به یک آزمایش ناموفق موشکی ارتباط داشته است. در آن مورد، موشک مزبور از نوع Bulava ICBM بوده که از یک زیردریایی واقع در دریای سفید هم شلیک شده بود.
———————
مارپیچ درخشانی که در آن شبْ آسمان روسیه را روشن کرد، به آزمایش موشک Topol از نوع موفقیت‌آمیزش مربوط می‌شود. در آن زمان، جیمز اوبرگ (James Oberg)، تحلیل‌گر فضایی خبرگزاری NBC اظهار داشت که نشانه‌ها حکایت از این می‌کنند که “چرخش مرحله سوم موشک از خصوصیات چنین آزمایشی محسوب می‌شود و صرفاً یک نقص فنی نیست. این چرخش احتمالاً مربوط به سیستم ناوبری یا ارتقای توان دفاعی موشک در مقابله با تسلیحات ضدموشکی ایالات متحده بوده “. به گفته اوبرگ، در این فیلم‌ها هیچ چیز غیر متعارفی به چشم نمی‌خورد. توضیحات بعدی را از زبان خودش بخوانید:
“از دید من، این مارپیچ نمی‌تواند از نشانه‌های یک آزمایش ناموفق موشکی باشد – و در واقع از خصوصیات معمول پرتاب‌های موشکی ِ روسیه در ۳۰ سال گذشته به شمار می‌رود و ظاهراً مربوط به یک مانور چرخشی، جهت «دفع» سوخت مازاد موشک حین پرتاب‌های کوتاه‌برد می‌شود. از آنجا که نمی‌توان یک موشک جامدسوز را پیش از موعد اصابتش خاموش کرد، باید روشی برای دفع سوخت اضافی وجود داشته باشد تا پرتابه، به جایی دورتر از هدف اصلی برخورد نکند”.
“یک راهش گشودن دریچه‌های جنبی موشک حین پرتاب است – به‌طوری که اکثر نیروی خروجی آن به اطراف پراکنده شود. معمولاً دو دریچه در جهات معکوس تعبیه می‌شود تا نیروها به تعادل پخش شوند و موشک از مسیرش در نرود. بررسی‌های صورت‌پذیرفته بر رخداد نه‌چندان معروفِ «مارپیچ نروژ» که چندین سال پیش رخ داد، نشان از وجود دو فواره در اطراف جسم مرکزی و در جهات معکوسش می‌دهد. روش دیگر این است که موشک ابتدا مستقیماً رو به جلو شلیک شود و بعد از آن با گشایش دریچه‌های سوخت، به چرخش درآمده و به قدر احتیاج از سرعتش بکاهد. در غیر این صورت، از هدفش دور و دورتر می‌شود”.
“این موشک از پایگاه پرتاب‌های آزمایشی ِ کاپوستین یار در کرانه‌های رود ولگا پرتاب شد که از سال ۱۹۴۷ میلادی پیوسته فعالیت می‌کند؛ هرچندکه پرتاب‌های بین‌قاره‌ایِ انگشت‌شماری را میزبانی کرده است. در این مورد، جهت پرتابْ رو به شرق و هدفش منطقه برخوردیِ ساری-شاگان در خاک قزاقستان بود، که معمولاً محلی برای آزمایش رادارهای ضدموشکی و موشک‌های رهگیر است. با احتساب فاصله این دو مکان از هم که بالغ بر ۲۰۰۰ کیلومتر می‌شود، طبعاً این آزمایش صرفاً محکی برای توانمندی‌های خودِ موشک نبوده، بلکه آزمایشی جهت توان‌سنجی فاکتورهای دخیل در عملکرد درست کلاهک موشک هم بوده است – اینکه چگونه می‌شود از دست عملیات رهگیری و هدف‌یابی سامانه‌های ضدموشکی ایالات متحده گریخت. لذا مسیر حرکت این موشک، از بابت حفظ سرعت اصلی از یک سو، و نیز پرهیز از ترک هدف از سوی دیگر، مسیر فوق‌العاده نامتعارفی بوده – چنان‌که احتمالاً این موشک ابتدا مسافت زیادی را رو به بالا طی کرده و همچنان‌که سوختش مصرف می‌شده، رو به پایین و به‌سمت هدفش برگشته است”.
“فاصله قزاقستان و اسرائیل آنقدرها زیاد نیست و لذا موشک [قبل از آنکه رو به زمین برگردد] از افق اسرائیل و حتی کرویت زمین هم فراتر رفته است. عامل دیگری هم می‌توانسته به رؤیت این پدیده کمک کرده باشد: الآن اواخر بهار است، که در عرض‌های شمالی زمین، وقت «خورشید نیمه‌شب» محسوب می‌شود؛ یعنی‌که در طول شب، نور خورشید، آسمان قطب را کمی روشن می‌کند. در این شرایط، حضور جسمی در آسمان شمالی و بر فراز جو قزاقستان، به‌واسطه تابش نور خورشید از پشت، بارزتر جلوه می‌کند”.
“این فاکتورهای کاملاً تصادفی دست به دست هم دادند تا چنین نمایشی به چشم آید؛ و البته حضور همه‌جانبه دوربین‌های جیبی هم امروزه فوق‌العاده محسوس‌تر از گذشته است”.
عکس‌ها:
۱- شیء نورانی پنجشنبهشب از دید ساکنان روسیه / یک فریم از فیلم منتشرشده در یوتیوب
۲- مشخصات موشک بالستیک Topol-M، عامل ایجاد شیء نورانی ِ پنجشنبهشب بر فراز آسمان خاورمیانه / منبع: خبرگزاری RIA Novosti
۳- «مارپیچ نروژ»، مربوط به عملکرد ناموفق یک موشک آزمایشی که در سال ۲۰۰۹ بر فراز کشور نروژ دیده شد / عکس از Rex Features