کم و بیش سه میلیون مهاجر افغانستانی در ایران زندگی می‌کنند: خانواده‌ها و مهاجران تنها. کسانی که برای زنده ماندن از خشم جنگ، راه مهاجرت به ایران در پیش گرفته‌اند، اما در ایران هر از گاهی این مهاجران با چالش‌های بسیار درگیر و دار بوده‌اند. چالش‌هایی از بهر سیاست‌های دو پهلوی ایران. بی‌میلی‌های ایران هم در مقابل این مهاجران کم نبوده است. با هر بار فرار و فرودهای اوضاع سیاسی در ایران و افغانستان، تهران مهاجران را به اخراج از خاک ایران تهدید کرده است.

تجمع دانشجویان افغانستانی پذیرفته شده در دانشگاه‌های ایران مقابل سفارت افغانستان در تهران – آبان ۱۳۹۱

در گذشته‌ها کودکان افغانستانی نیز در مکتب‌های ایران حق درس خواندن نداشتند، حتی آنانی هم که برای اقامت در این کشور، مدرک قانونی داشتند. اکنون اما چهار سال می‌شود این حق به همه مهاجران افغانستانی در مکتب‌های ایران و دانشگاه‌ها داده شده است؛ حقی با صدور فرمان رهبر ایران درسال ۱۳۹۴ هجری خورشیدی. با این حال آموزش مهاجران در مکتب‌ها و دانشگاه‌ها رایگان نیست.

به ظاهر تحریم‌های آمریکا بر ایران، تهران را بیشتر از هر زمان دیگری بی‌قرار اوضاع بد اقتصادی‌اش ساخته است؛ آن طور که حالا می‌خواهد بر سر مهاجران افغانستانی نیز معامله‌هایی بکند. در همین چند روز پیش عباس عراقچی، معاون سیاسی وزارت خارجه ایران، گفت که حضور مهاجران افغانستانی در این کشور، هشت میلیارد دلار بر ایران هزینه وارد می‌کند. او بخشی از این هزینه را به آموزش مهاجران افغانستانی در دانشگاه‌ها و مکتب‌ها در این کشور نسبت داده است.

عباس عراقچی، معاون وزارت خارجه ایران، گفته است:

«هم اکنون ۴۶۸ هزار دانش‌آموز افغان رایگان در مدارس ایران تحصیل می‌کنند؛ در حالی که هر کدام سالانه ۶۰۰ یورو هزینه دارند. هم‌اکنون ۲۳ هزار دانشجوی افغان در دانشگاه‌های ایران مشغول تحصیل هستند که سالانه ۱۵ هزار یورو برای هر کدام از آنان هزینه می‌شود.»

این گفته‌ها واکنش‌های زیادی را در درون افغانستان و نیز در ایران، در میان مهاجران به ویژه دانشجویان، همراه داشته است. این گزارش به چگونگی تحصیل افغانستانی‌ها در مکتب‌ها و دانشگاه‌های ایران می‌پردازد. از چند خانواده و دانشجو در این باره پرسیده‌ایم و آنها به دلیل اوضاع نابه‌سامان و مشکل‌آفرینی‌ها برای مهاجران در ایران، تمایلی به افشای نامشان نداشتند و از همین جهت با توافق خودشان، نامی دیگر برایشان برگزیده‌ایم.

درس می‌خوانیم اما با مشقت

جمشید نام مستعار یکی از افغانستانی‌های محصل در ایران است. تقریبا ۱۷ سال می‌شود که با خانواده‌اش در ایران زندگی می‌کند. سه سال دوره عالی مکتب را نیز در ایران خوانده است. او می‌گوید تا هنوز هم نتوانسته است پایان‌نامه‌اش را به دلیل مشکلات مدیریتی در ایران، به دست بیاورد.

جمشید به زمانه می‌گوید که تا چند سال پیش شامل شدن مهاجران افغانستانی در مکتب‌ها و دانشگاه‌های ایران، کار آسانی نبوده است.

نمونه‌ای از انصراف دانشجویان دانشگاه پزشکی «شهید بهشتی» ایران به دلیل ناتوانی از پرداخت شهریه

جمشید، مصروف کارهای ساختمانی در ایران است و می‌گوید که هم اکنون دو فرزند خاله‌اش در ایران در مکتب‌های دولتی، درس می‌خوانند.

«هر سال مکتب‌های ایران از دانش‌آموزان از ۳۰۰ هزار تا یک میلیون تومان، به نام کمک به مدرسه می‌گیرند. در هر ماه هم به نام‌های گوناگون از دانش‌آموزان ۳۰ تا ۵۰ هزار تومان دیگر می‌گیرند. اگر این پول را ندهیم، درمکتب اجازه [درس خواندن] نمی‌دهند.»

دخترخاله جمشید هم دانشجوی مهندسی در دانشگاه تهران است. از آنجایی که می‌ترسد به مشکلی گرفتار شود، از طریق جمشید به سوال‌های زمانه پاسخ می‌دهد.

از نرگس، نام مستعاری که در این گزارش به کار می‌رود، پرسیدیم: آیا به گونه رایگان درس می‌خواند یا نه؟

او این‌گونه پاسخ داد:

«سال آخر من در دانشگاه است. در هر ترم باید پول بپردازیم. من در این ترم ۹ میلیون تومان پرداخته‌ام. مهم نیست که شما پول دارید یا نه؛ کسانی که پول کافی ندارند تا به یک بار‌ه بپردازند، تا پایان ترم در دو یا سه نوبت همه پول را باید بپردازند.»

به گفته نرگس، دانشجویان برای بود‌ و‌ باش خود در خوابگاه‌ها نیز پول هنگفتی می‌پردازند:

«دانشجویان زیادی هستند که جای بود ‌‌و‌ باش ندارند. آنان برای خوابگاه و غذا باید سه میلیون تومان در هر ترم بپردازند، در غیر این صورت اجازه رفتن به خوابگاه را نمی‌یابند ….»

چهار سال پیش، رهبر ایران دستور داد تا برای همه دانش‌آموزان افغانستانی در ایران، زمینه‌های آموزشی در مکتب‌های این کشور فراهم شود، حتی برای آنانی هم که مدرک‌های قانونی برای اقامت در ایران ندارند. پیش از آن بسیاری از کسانی که مدرک قانونی اقامت در ایران نداشتند، از حق آموزش به دور مانده بودند.

محافظه‌کاری وزارت خارجه

وزارت امور خارجه افغانستان شمار دانش‌آموزان افغانستانی در مکتب‌های ایران را بین ۴۲۰ تا ۴۵۰ هزار نفر می‌داند. عباس عراقچی، شمار این دانش‌آموزان را ۴۶۸ هزار تن گفته ‌است. با این همه صبغت احمدی، سخنگوی وزارت امور خارجه افغانستان به زمانه می‌گوید که دانش‌آموزان افغانستانی در ایران، یک مقدار پول همانند دانش‌آموزان ایرانی برای رفع نیازمندی‌ها چون کتاب و … می‌پردازند.

او می‌گوید:

«برخورد با دانش‌آموزان افغان [افغانستانی] درمدرسه‌های دولتی ایران، به مانند ایرانی‌هاست. برای کتاب و بعضی موارد دیگر که نیاز است، پول اخذ می‌گردد. اما در کل مکتب برای مهاجران [افغانستانی] رایگان است. در دانشگاه‌های دولتی نیز به همین گونه، در صورت نیاز پول اخذ می‌گردد. این پول‌ها را هم اگر در برابر دلار حساب بکنیم، می‌شود گفت رایگان است. اما در دانشگاه‌های شخصی مسئله فرق می‌کند.»

لیلا فروغ: تا جایی که من آگاهی دارم و خویشاوندان و دوستانم در آنجا درس می‌خوانند، در هر ترم سال پول/ شهریه هنگفت می‌پردازند. از همین رو بسیاری از ادامه تحصیل انصراف می‌دهند.

بر بنیاد یافته‌های زمانه، هر یک از دانشجویان افغانستانی در هر ترم تا بیش از ۹ تا ۱۰ میلیون تومان شهریه به دانشگاه‌های ایران می‌پردازند. با افزایش تحریم‌های واشنگتن بر تهران و کاهش بی‌پیشینه ارزش تومان در برابر دلار، هزینه‌های آموزشی نیز بر مهاجران افغانستانی در ایران افزایش یافته است. به همین دلیل بسیاری از دانشجویان افغانستانی در ایران از ادامه تحصیل در دانشگاه‌ها انصراف داده‌اند.

شاید صبغت احمدی، سخنگوی وزارت امور خارجه افغانستان، محافظه‌کاری کرده است زیرا کسانی که در ایران زندگی می‌کنند در پاسخ به پرسش‌های زمانه، گفتند که پول هنگفتی به نام‌های گوناگون در هر سال و هر ماه می‌پردازند.

در این میان اما، بسیاری از کسانی که هنوز هم در ایران مهاجرند یا پیشینه مهاجرت و زندگی در ایران دارند، به این باورند که پس از ایجاد لشکر فاطمیون، زمینه‌های دسترسی افغانستانی‌ها به آموزش در مکتب‌های دولتی ایران فراهم شده است.

درآمد به ریال و شهریه به دلار

لیلا فروغ در ایران زاده شده و در ایران کودک‌یاری خوانده است. او اما ۱۷ سال پیش به افغانستان برگشته است. لیلا فروغ به زمانه می‌گوید در گذشته‌ها فرصت‌ها برای آموزش افغانستانی‌ها در مکتب‌های دولتی در ایران بسیار کم بود و نیز، مهاجران افغانستانی به آسانی نمی‌توانستند به مکتب‌ها یا دانشگاه‌ها راه یابند. اکنون اما کار ساده شده است و البته پرهزینه ….

فروغ می‌گوید:

«سال‌ها پیش، پذیرش مهاجران افغان در مکتب‌های ایران بسیار سخت و ناممکن بود اما از چند سال پسین وضعیت تغییر کرده است و مهاجران را در مکتب‌ها می‌پذیرند. اما، تا جایی که من آگاهی دارم و خویشاوندان و دوستانم در آنجا درس می‌خوانند، در هر ترم سال پول/ شهریه هنگفت می‌پردازند. از همین رو، بسیاری از ادامه تحصیل انصراف می‌دهند.»

در رسانه‌های ایران هم گزارش‌هایی منتشر شده که نشان می‌دهند پارسال بسیاری از دانشجویان افغانستانی از دانشگاه علوم پزشکی «شهید بهشتی» انصراف دادند. دلیل این انصراف‌ها این بود: با بالا رفتن ارزش دلار در برابر تومان (ریال)، آنان نتوانستند که در هر ترم دو هزار و ۷۰۰ دلار را که به تومان هزینه بسیار بلندی می‌شود، بپردازند.

مدرک‌های انصراف دانشجویان افغانستانی از دانشگاه‌های ایران هم‌اکنون در رسانه‌های دولتی ایران چون “ایسنا” دیده می‌شود. در حالی که دانشگاه‌های شهید بهشتی، تهران و خوارزمی، از دانشگاه‌های دولتی ایران به شمار می‌روند اما از دانشجویان افغانستانی شهریه اخذ می‌کنند.

خلاف گفته‌های وزارت خارجه افغانستان که می‌گوید دانشگاه‌های دولتی ایران از دانشجویان افغانستانی پول نمی‌گیرند.

در سال گذشته هجری خورشیدی، چندین رسانه ایرانی در داخل این ‌کشور نیز گزارش‌هایی از هزینه بلند شهریه بر دانشجویان افغانستانی منتشر کردند. یکی از این رسانه‌ها خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا) بود که در ۱۲ شهریور ۱۳۹۷ در پیوند با شهریه بلند بر دانشجویان افغانستانی، گزارش کرد.

بسیاری از دانشگاه‌ها در ایران، شهریه را از این دانشجویان به نرخ ارز آزاد طلب می‌کنند و همین سبب شده است تعداد زیادی از دانشجویان خارجی در ایران ناگزیر به انصراف از تحصیل شوند.

  • در همین زمینه:
مهاجران افغانستانی: قربانیان همیشگی