جمعی از دانشمندان پیشروی جهان جامع‌ترین پژوهش تاریخی درباره سلامت سیاره را منتشر کردند. آنها در این پژوهش هشدار داده اند که کاهش پرشتاب تنوع زیستی و سیستم‌های طبیعی جامعه انسانی را در معرض خطر قرار داده است.

کنیا عاج‌ها را در اعتراض به شکار غیرقانونی فیل و تجارت بین‌المللی عاج به آتش کشید؛ ۳۰ آوریل ۲۰۱۶

بر اساس گزارشی که اخیراً از سوی مرکز ارزیابی جهانیِ سازمان ملل منتشر شده، نرخ تخریب طبیعت و تنوع زیستی ده‌ها تا صدها بار بیشتر از متوسط تخریب آن در ۱۰ میلیون سال اخیر است. این تخریب از نابودی صخره‌های مرجانیِ زیر اقیانوس تا خشک‌شدن جنگل‌های بارانی و بدل شدن آنها به دشت‌های هموار را در بر می‌گیرد.

تعداد پستانداران وحشی ۸۲ درصد کاهش یافته، اکوسیستم‌های طبیعی حدود نیمی از وسعت خود را از دست داده‌اند و میلیون‌ها گونه‌ در خطر نابودی قرار دارند. بر اساس این پژوهش که در طی سه سال و با مشارکت ۴۵۰ دانشمند و دیپلمات صورت گرفته، همه این تخریب‌ها به طور عمده نتیجه اقدامات بشر است.

یک سوم صخره‌های مرجانی، و همین‌طور دو گونه از هر پنج گونه‌ دوزیستان در معرض انقراض قرار دارند. این در حالی است که جمعیت سایر حیوانات دریایی تا یک سوم کاهش می‌یابد.

در مورد حشرات که برای گرده‌افشانی گیاهان ضروری هستند تصویر چندان روشنی وجود ندارد اما تخمین‌های محافظه‌کارانه نشان می‌دهد که حداقل یک در ۱۰ گونه آنها در خطر انقراض هستند و در برخی مناطق جمعیت آنها کاهش چشمگیر داشته است.

از منظر اقتصادی این تخریب‌ها شگفت‌آور هستند. کاهش گردافشانی باعث می‌شود که ۵۷۷ میلیون دلار از تولیدات کشاورزی در معرض خط قرار بگیرند، و استهلاک زمین حاصلخیزی ۲۳ درصد زمین‌های جهان را کاهش داده است.

تاثیر این تخریب‌ها بر حیات بشر شوم بوده است و شامل کاهش آب شیرین و عدم پایداری وضعیت جوی بوده است. نویسندگان پژوهش اخیر می‌گویند که اگر اقدام بزرگ و جدی برای جبران خسارات صورت نگیرد وضعیت بدتر نیز خواهد شد.

چرا هشدارها جدی و واقعی هستند؟

بر خلاف انتظارها، هشدارهای گزارش سازمان ملل که معمولاً باید با توافق میان همه ملت‌ها منتشر شود، این‌بار خیلی جدی بوده است.

در این پژوهش، صدها دانشمند ۱۵ هزار مطالعه دانشگاهی و گزارشهای مختلف درباره وضعیت جوامع بومی را گرد آوردند. تفاوت گزارش اخیر با گزارش‌های پیشین این است که آنها این‌بار تنها به بررسی حیات گونه‌ها بسنده نکردند و شبکه‌ای از روابط میان تنوع زیستی، شرایط جوی و رفاه بشری را مد نظر قرار دادند.

کشاورزی و پرورش ماهی اولین عوامل تخریب طبیعت هستند. تولید غذا از دهه ۷۰ به طور قابل توجهی افزایش یافته است، تا به نیاز جمعیت روبه رشد جهان پاسخ دهد، و در عین حال باعث ایجاد شغل و رشد اقتصادی شده است. اما اینها همه هزینه‌ها زیادی را تحمیل کرده اند.

صنعت گوشت به طور خاص تاثیری سنگین دارد. مناطق چرای گاو و گوساله ۲۵ درصد سرزمین‌های غیریخی را تشکیل می‌دهد و در عین حال مسئول ۱۸ درصد تصاعد گازهای گلخانه‌ای هستند. تولید کشاورزی ۱۲ درصد زمین‌ها را از آن خود کرده و کمتر از ۷ درصد تصاعد گاز گلخانه‌ای را بر عهده دارد.

در خصوص زیستگاه‌ها، تالاب‌ها بیشترین تخریب را متحمل شده اند. ۷۳ درصد آنها از سال ۱۷۰۰ از بین رفته اند که عواقب ناخواسته آن برای کیفیت آب و حیات پرندگان بوده است.

تصویر هوایی از روند جنگل‌زدایی از آمازون، زیست‌بوم شمار زیادی از گونه‌های جانوری ــ منبع: NASA

جنگل‌ها به خصوص جنگل‌های استوایی در حال ناپدید شدن هستند. در ۱۳ سال اول قرن اخیر، وسعت جنگل‌های دست‌نخورده ۷ درصد کاهش یافت (تقریباً برابر با مجموع وسعت دو کشور فرانسه و انگلیس.) نرخ کلی جنگل‌زدایی کاهش یافته است، اما کاهش نرخ جنگل‌زدایی تا حدودی حاصل یک حربه بشری برای دور زدن موضوع بوده است، زیرا کاشتِ یک نوع درخت را جایگزین تنوع زیستی جنگل کرده اند.

اقیانوس‌ها دیگر دست‌نیافتنی نیستند. تنها ۳ درصد وسعت دریاها از فشار انسان‌ها در امان هستند. ماهیگیری صنعتی در بیش از نیمی از اقیانوس‌ها به وقوع می‌پیوندد و یک سوم جمعیت ماهیان را بیش از حد شکار کرده اند.

گزارش اخیر می‌گوید که تغییرات جوی، آلودگی و گونه‌های مهاجم به طور نسبی سهم کمتری داشته اند، اما تاثیر آنها نیز در حال شتاب است.

تصاعد گازهای گلخانه‌ای رو به افزایش است. هفته گذشته مقدار دی‌اکسید کربن موجود در جو برای اولین بار از ۴۱۵ ذره در یک میلیون گذر کرد. حتی اگر گرمایش زمین در حدود توافق پاریس (۱.۵ تا ۲ درجه) باقی بماند، گستره بیشتر گونه‌ها به شدت کاهش خواهد داشت.

نابرابری و رشد جمعیت

رشد جمعیت‌ها و همینطور نابرابری از عوامل دیگر تاثیرگذار هستند. آلوده‌سازی زیست‌محیطیِ حاصل از فعالیت‌ اقتصادی هر فرد در جهان توسعه‌یافته نسبت به افراد در کشورهای فقیر چهار برابر بیشتر است. این فاصله بیشتر نیز می‌شود.

گونه‌های بشری اکنون سالیانه ۶۰ میلیارد تن منابع برداشت می‌کنند که تقریباً دو برابر سال ۱۹۸۰ است. این در حالی است که جمعیت بشر از آن سال تا کنون تنها ۶۶ درصد رشد داشته است.

گزارش اخیر نشان می‌دهد که فضولات بشری از ظرفیت جهان برای جذب آن بیشتر است. بیش از ۸۰ درصد فاضلاب‌ها بدون دستکاری در رودخانه‌ها، دریاچه‌ها و اقیانوس‌ها سرازیر می‌شوند.

این فاضلاب‌ها شامل ۳۰۰ تا ۴۰۰ میلیون تن فلزات سنگین، مواد سمی، و سایر فضولات صنعتی هستند. زباله‌های پلاستیکی از سال ۱۹۸۰، ۱۰ برابر شده اند، که بر ۸۶ درصد لاک‌پشت‌های دریایی، ۴۴ درصد مرغان دریایی، و ۴۳ درصد پستانداران دریایی تاثیرگذار بوده اند.

چه باید کرد؟

۱۸ ماه آینده سرنوشت‌ساز خواهند بود. برای اولین بار موضوع تنوع زیستی در دستور کار G۸ قرار دارد. سال آینده چین یک کنفرانس مهم سازمان ملل را میزبانی خواهد کرد تا اهداف جدید جهانی بر سر مسئله تنوع زیستی تعیین شود.

معترضان زیست‌محیطی «شورش انهدام» در دانمارک ــ عکس:‌ توئیتر، @ExtinctionR

نویسندگان گزارش امیدوارند که با انتشار آن موجب تغییر سیاست‌گذاری‌ها و جلب حمایت سیاستمدارن برای حمایت از تنوع زیستی شوند.

گزارش اذعان می‌کند که استراتژی‌های محافظتی همچون ایجاد مناطق محافظت‌شده، خوب اما ناکافی هستند. پیش‌بینی آینده نشان می‌دهد که روندهای منفی در همه سناریوها ادامه خواهند یافت، مگر اینکه تغییری ریشه‌ای و همزمان در جامعه، سیاست، اقتصاد و تکنولوژی رخ دهد.

بر اساس این گزارش، ارزش‌ها و اهداف باید از سطح دولتی تا محلی تغییر کنند و سیاست‌گذاران ملی و بین‌المللی با یکدیگر برای برداشتن عوامل پنهان تخریب سیاره همراه شوند. این اقدامات شامل تغییر در سیستم‌های پاداش‌دهی، سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های سبز، محاسبه تخریب طبیعت در تجارت بین‌المللی، اشاره به رشد جمعیت و سطوح نابرابر مصرف، همکاری بیشتر در بخش‌های مختلف، و قوانین جدید محیط‌زیستی می‌شود.

حمایت بیشتر از جوامع بومی و سایر ساکنان جنگل‌ها نیز ضروری است. بسیاری از آخرین گونه‌های طبیعی در مناطقی هستند که از سوی این گروهها اداره می‌شوند. در اینجا نیز تحت تاثیر فشارها، دانشِ اداره مناطق زیستی همراه با حیات وحش آن رو به زوال است.

جوزف ستله، یکی از مدیران مرکز هلم‌هولتس برای پژوهش زیستی در آلمان می‌گوید: «شرایط سخت و مشکل است اما من هیچگاه تسلیم نمی‌شوم. گزارش نشان می‌دهد که راهی برای برون‌رفت وجود دارد. معتقدم که هنوز می‌توانیم این مسیر را تغییر دهیم. مردم نباید دچار دلهره شوند، اما باید تغییری اساسی را شروع کرد. کسب‌وکار به شیوه معمول با تغییرات جزیی کارساز نخواهد بود.»

در هفته گذشته نمایندگانی از دولت‌های مختلف جهان خلاصه این گزارش را برای سیاست‌گذاران ارائه دادند. آنها سناریوهایی را برای بهبود شرایط ارائه دادند؛ همچون «تغییرات تحول‌آفرین» در همه ساحت‌های حکومت‌داری، بازنگری در قوانین تجارت، سرمایه‌گذاری گسترده در جنگل‌ها و سایر زیرساخت‌های سبز، و تغییر رفتار افراد همچون کاهش مصرف گوشت و کالاهای مادی.

در پی اعتصاب مدارس، اعتراضات شورش انقراض، اعلام وضعیت اضطراری جوی از سوی پارلمان بریتانیا، و بحث‌های توافق جدید سبز (Green new deal) در ایالات متحده و اسپانیا، نویسندگان امیدوارند که پژوهش ۱۸۰۰ صفحه‌ای آنها درباره تنوع زیستی باعث شود که این بحران طبیعی در مرکز توجه جهان قرار بگیرد.

در همین زمینه:

▪️گرمایش زمین در جهان:

▪️گرمایش زمین در ایران:

▪️ نابودی گیاهان و حیوانات: