دولت سوریه با شدیدترین بحران سوخت در این کشور پس از شروع جنگ داخلی در سال ۲۰۱۱ رو به رو شده است. با تحریم نفت ایران، انتقال نفت به دمشق مختل شده و این امر به بحران سوخت در سوریه دامن زده است. دمشق برای حل این بحران تنها دو گزینه دارد: بازپس‌گیری میدان‌های نفتی شرق از ارتش دموکراتیک سوریه یا دادن امتیازات سیاسی به مسکو برای ترغیب روسیه به تأمین نفت مورد نیاز دولت سوریه. به این ترتیب تحریم نفتی ایران، معادلات سوریه را هم تغییر داده است. احتمال دارد بشار اسد ناگزیر شود به ایران پشت کند.

بیش از ۷۵ درصد از سوخت سوریه از خارج از مرزهای سوریه تامین می‌شد: عمده‌اش از ایران (عکس: آرشیو)

به گزارش خبرگزاری آسوشیتدپرس همزمان با به اجرا درآمدن تصمیم آمریکا مبنی بر توقف معافیت‌ مشتریان نفت ایران، دولت سوریه با شدیدترین بحران سوخت در این کشور پس از شروع جنگ داخلی در سال ۲۰۱۱ رو به رو شده است. دولت بشار اسد به راه‌حل‌های دیگری نیاز دارد تا بیش از ۷۵ درصد از سوخت کشور را از خارج از مرزهای سوریه تامین کند. دمشق یا باید کنترل میدان‌های نفتی در شرق این کشور را دوباره به‌دست بیاورد یا نفت روسیه را جایگزین نفت ایران کند. میدان‌های نفتی شرق هم‌اکنون در کنترل نیروهای کرد ارتش دموکراتیک سوریه‌اند که آمریکا از آن‌ها حمایت می‌‌کند. برای جایگزینی نفت روسیه به جای نفت ایران هم دولت اسد می‌بایست هزینه سیاسی متقبل شود.

بحران سوخت و بازار گرم دلالان

به گزارش خبرگزاری آسوشیتدپرس اگر دولت آمریکا همچنان مایل به خروج نیروهای آمریکایی مستقر در شرق سوریه و قطع همکاری با ارتش دموکراتیک سوریه باشد و گفت‌وگوها را بدین منظور ادامه دهد، نیروهای بشار اسد و متحدان او می‌توانند در شرق به سرعت اقدام کنند. عقب‌نشینی نیروهای نظامی آمریکا از سوریه همچنین به ترکیه فرصت و امکان می‌دهد تا برای عقب راندن ارتش دموکراتیک سوریه که ترکیه آن را تهدید به حساب می‌آورد به این منطقه حمله کند و مرزهایش را توسعه دهد. اما نشانه‌هایی وجود دارند مبنی بر اینکه آمریکا ممکن است در طرح‌های خود برای خروج از سوریه تجدید نظر کند.

فابریس بالانش، کارشناس امور سوریه در دانشگاه لیون فرانسه در گفت‌وگو با آسوشیتدپرس پیش‌بینی کرده که بالاخره نیروهای اسد به شرق سوریه حمله خواهند کرد:

«در نهایت حمله به شرق غیرقابل اجتناب است. وقتی ترکیه به کردها حمله کند، نیروهای اسد میدان نفتی العمر را پس می‌گیرند. بعد از سه ماه یا شش ماه یا یک سال.»

 تولید نفت در سوریه در سال جاری به ۲۴ هزار بشکه در روز رسید که تنها ۲۰ تا ۲۵ درصد نیاز کشور را تأمین می‌کند. پیش از شروع جنگ این رقم به ۳۵۰ هزار بشکه در روز می‌رسید. مقامات دولتی سوریه می‌گویند آن‌ها سالانه به دو میلیارد و ۷۰۰ میلیون دلار سوخت یارانه‌ای احتیاج دارند. ایران تامین‌کننده اصلی نفت سوریه بود اما تهران نیز با تنگ‌تر شدن عرصه تحریم‌ها از سوی آمریکا، وضعیت مناسبی ندارد.

از خط تامینی که ایران تا دمشق برقرار کرده از ۲۰۱۳ دیگر نفت عبور نمی‌کند و ارسال نفت به سوریه از اواخر سال گذشته متوقف شد. این مسئله با تحریم‌های وزارت خزانه‌داری آمریکا در نوامبر گذشته همراه شد که شبکه‌ای که سوریه، ایران و روسیه را به هم متصل می‌کرد و مجرای انتقال نفت به دولت سوریه بود را تحت تحریم قرار داد. وزارت خزانه‌داری همچنین یک سند عمومی هشدار تحریم‌ها صادر کرد که در آن انتقال غیرقانونی نفت شامل برخی نفتکش‌ها می‌شد که به طور مشخص از آن‌ها نام برده شده بود. همچنین آمریکا برخی از شرکت‌های بیمه را نیز تحت فشار قرار داد. ، عربستان سعودی پنجشنبه ۲ مه/ ۱۲ اردیبهشت اعلام کرد که یک نفت‌کش ایرانی در نزدیکی جده در دریای سرخ دچار سانحه شده. این نفت‌کش حامل بیش از یک میلیون بشکه نفت خام به سوریه بود.

ارزش پول ملی سوریه نیز به پایین‌ترین رقم در سال‌های اخیر سقوط کرده است. نرخ رسمی هر دلار آمریکا  ۴۳۰ لیر اعلام شده اما در بازار سیاه با ۵۹۰ لیر معامله می‌شود. قیمت کالاها هم سر به فلک زده.

در این میان دلالان سوخت از تحریم‌ها سود می‌برند. آن‌ها با خرید نفت و وارد کردن آن به کشور (معمولا از عراق و لبنان) حدودا ۲۰ درصد نیاز دولت دمشق را تامین می‌کنند. قسمتی از این نفت نیز از میدان‌های نفتی شرق سوریه قاچاق می‌شود: تجارتی که زمان تسلط داعش بر این منطقه برای مدتی برقرار بود و حالا تحت کنترل ارتش دموکراتیک سوریه ادامه دارد. در روزهای اخیر فعالان و ساکنان دمشق کامیون‌های نفتکش را مشاهده کرده‌اند که به بخش‌های تحت کنترل دولت می‌رفتند.

راه‌های جایگزین تأمین نفت

در درازمدت ارتش دموکراتیک سوریه، با توجه به وابستگی پرمخاطره‌اش به آمریکا ممکن است برای یک مصالحه مجبور به مذاکره با دمشق شود. اما تا آن زمان ارتش دموکراتیک سوریه به‌دنبال تقویت تحریم‌ها و تشدید کنترل بر مسیرهای حمل و نقل و حفاظت ار پل‌های رود فرات است که به مناطق تحت کنترل دولت متصل هستند. کردها رفت و آمد کرجی‌هایی که روی فرات نفت حمل می‌کردند را هم ممنوع کرده‌اند.

روسیه می‌تواند یک منبع نفتی باثبات برای جایگزینی ایران باشد. اما برای رسیدن به چنین سازوکاری اسد باید روابطش با دو متحد اصلی – مسکو و تهران که هرکدام منافع متفاوتی در سوریه دارند را از نو بسنجد. کیریل سمنوف، یکی از تحلیل‌گران خاورمیانه ساکن مسکو و کارشناس شورای امور بین‌الملل روسیه به خبرگزاری آسوشیتدپرس گفت:

«مسئله چیزی است که اسد بتواند در قبال نفت به روسیه بدهد و اینکه تا چه اندازه برای روسیه منفعت‌آمیز است. مسکو می‌تواند از بحران سوریه برای نرم کردن اسد استفاده کند تا او بیش از اینکه در خدمت ایران باشد، در جهت منافع روسیه عمل کند.»

هفته گذشته دولت سوریه اعلام کرد که بندر طرطوس را به مدت ۴۹ سال و به قصد تجارت به روسیه اجاره می‌دهد. هم‌اکنون نیز مسکو بخشی از این بندر را به ‌عنوان پایگاه نیروی دریایی خود در اجاره دارد.

در فوریه سال جاری گزارش‌هایی از گفت‌وگوهای ایران برای اجاره‌ بندر لاذقیه منتشر شده بود. این بندر نزدیک به طرطوس است و جمهوری اسلامی می‌گوید در قبال بدهی‌های دمشق این بندر را اجاره خواهد کرد. حضور در لاذقیه به حکومت ایران اجازه می‌دهد در جوار روسیه به دریای مدیترانه دسترسی داشته باشد. اما مسکو را در وضعیت نامناسبی با اسرائیل قرار می‌دهد که پایگاه‌های ایران در سوریه را بمباران می‌کند و در همان حال با روسیه یک خط ارتباط مستقیم نظامی را حفظ کرده است.

یوری بوریسوف، معاون نخست‌وزیر روسیه اواخر آوریل با اسد در دمشق دیدار کرد و گفت اجاره این بندر توسط روسیه می‌تواند تجارت دوجانبه را جان تازه ببخشد و به اقتصاد سوریه کمک کند. او از اینکه میدان‌های نفتی شرق سوریه از کنترل دولت خارج هستند اظهار تاسف کرد اما گفت «پیشنهادات مشخصی» وجود دارند و سوریه «باید برای حل این مسئله آماده باشد.»

علی محمود، وزیر حمل و نقل سوریه نیز گفت استوریترنس‌گاز، یکی از شرکت‌های عظیم نفت و گاز روسیه ممکن است بندر را تا دو برابر ظرفیت کنونی‌اش توسعه دهد و بیش از ۵۰۰ میلیون دلار در آن سرمایه‌گذاری کند.

استوریترنس‌گاز از تحریم‌های آمریکا بیمی ندارد. صاحب این شرکت یکی از دوستان نزدیک ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه است که از سال ۲۰۱۴ به‌خاطر جرائمی که در کریمه مرتکب شده، تحت تحریم‌های آمریکا قرار دارد.

سوخت به عنوان اهرم فشار

دیوید باتر یکی از کارشناسان صنعت انرژی به خبرگزاری آسوشیتدپرس گفت ایران و روسیه هر دو از بحران سوخت به عنوان اهرم فشار علیه اسد استفاده می‌کنند:

«ایران می‌خواهد ضمانت بازپس گرفتن طلب‌هایش از اسد را داشته باشد. روسیه اما به‌نظر می‌رسد برای یک کنترل سیاسی و نظامی قلاب انداخته است. با اینکه مسکو هنوز به زبان نیاورده‌ که از بشار اسد چه می‌خواهد، به نظر می‌رسد «خواسته‌اش را بر هرگونه راه حل سیاسی تحمیل کند تا از منافع اقتصادی و کنترل نظامی برای کنار زدن ایران اطمینان حاصل کند.»

لطیف ابوفاضل، پایه‌گذار و سردبیر وب‌سایت حامی دولت المصدرنیوز می‌گوید دمشق «شاید مسیر مدنظر روس‌ها را در پیش بگیرد» از جمله نزدیک شدن به عربستان، رقیب دیرینه ایران در منطقه. اواخر آوریل رسانه‌های روسیه گزارش دادند که فرستاده پوتین به سوریه پیش از سفر به دمشق با محمد‌ بن‌سلمان ولیعهد عربستان سعودی ملاقات و در مورد بحران سوریه گفت‌وگو کرده است. کشورهای حاشیه خلیج فارس نیز که تا به‌ حال از گروه‌های مسلح مخالف دولت اسد حمایت کرده‌اند برای گفت‌وگو با اسد پیش‌قدم شده‌اند تا دمشق را از دایره ایران بیرون بکشند. به نوشته ابوفاضل «تصمیم احتمالی دولت سوریه ممکن است به مذاق ایران خوش نیاید اما در این مقطع از جنگ، تحریم‌ها و کمبود منابع مالی دولت بشار اسد را تحت فشار گذاشته‌اند.»

بیشتر بخوانید:

کمبود سوخت در سوریه به دلیل تحریم‌های آمریکا علیه ایران