از هر ۱۲ کودک بازمانده از تحصیل در ایران تنها یک تن شناسایی می‌شود. وزارت آموزش و پرورش سالانه در آغاز سال تحصیلی آمار کودکان بازمانده از تحصیل شناسایی شده را اعلام می‌کند اما تا به حال شمار کودکان بازمانده از تحصیل در تمامی مقاطع تحصیلی را اعلام نکرده است. مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی جمعیت کودکان بازمانده از تحصیل را به دلیل آنچه که «تشتت آماری» خوانده، بیش از ۱۲ برابر رقم اعلام شده از سوی آموزش و پرورش اعلام کرده است.
مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی جمعیت کودکان بازمانده از تحصیل در ایران را یک میلیون و ۷۳۸ هزار تن اعلام کرده است. این آمار بر اساس نتایج سرشماری جمعیت در سال ۱۳۹۵ به دست آمده است.
مرکز آمار ایران جمعیت ۶ تا ۱۹ ساله خارج از مدرسه در سال ۱۳۹۵ را دو میلیون و ۳۸۶ هزار و ۱۲۰ تن اعلام کرده بود. حال کارشناسان مرکز پژوهش‌ها با کسر جمعیت بالای ۱۸ سال، شمار کودکان و نوجوانان بازمانده از تحصیل در سال تحصیلی گذشته را یک میلیون و ۷۳۸ هزار تن برآورد کردند.
این گزارش که تنها خلاصه آن در سایت مرکز پژوهش‌ها منتشر شده، شمار بازماندگان از تحصیل برای سال ۱۳۹۶-۱۳۹۵ را برپایه گزارش وزارت آموزش و پرورش ۷۴۷ هزار و ۹۱۱ تن اعلام کرده اما این آمار را به دلیل «تعاریف مختلفی که از بی‌سوادی و بازماندگی از تحصیل وجود دارد»، دقیق نداسته است.
رضوان حکیم‌زاده معاون آموزش ابتدایی وزارت آموزش و پرورش ایران اردیبهشت ۱۳۹۷ شمار کودکان بازمانده از تحصیل شناسایی و جذب شده را ۱۴۲ هزار تن اعلام کرده و گفته بود که وزارت آموزش و پرورش سیاست‌های ویژه‌ای برای شناسایی و جذب کودکان بازمانده از تحصیل تصویب و ابلاغ کرده است.
به گفته او اجرای این سیاست‌ها موجب جذب حداقل ۱۴۳ هزار کودک بازمانده از تحصیل طی چهار سال شده است. مرکز پژوهش‌های مجلس اما سیاست‌های آموزش و پرورش را ناکارآمد در جلوگیری از بازماندگی از تحصیل دانسته است.
فقر مانع اصلی تحصیل
احمد میدری، معاون وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی ایران دی سال گذشته «فقر اقتصادی» را عامل اصلی بازماندن کودکان از تحصیل عنوان کرد. او گفت که این مسئله پس از تماس تلفنی با والدین کودکان بازمانده از تحصیل شناسایی شده مشخص شده است.
دولت جمهوری اسلامی طی سال‌های گذشته ستاد ویژه‌ای برای شناسایی کودکان بازمانده از تحصیل و بازگرداندن آنها به مدرسه تشکیل داده است. یکی از وظایف این کمیته تماس تلفنی با خانواده کودکان شناسایی شده است. معاون وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی گفته که از ۱۴۲ هزار کودک بازمانده شناسایی شده، تنها با ۲۷ هزار خانواده «تماس تلفنی موفق برقرار شده است».
براساس اظهارات میدری، ۱۰ هزار خانواده عامل بازماندگی کودکانش از تحصیل را «معلولیت» اعلام کردند. اما فقر عامل اصلی بازماندن کودکان از تحصیل است. به گفته او ۲۷۰۰ خانواده گفتند که به دلیل فقر اقتصادی فرزند خود را به مدرسه نمی‌فرستند و ۱۱۰۰ خانواده هم گفتند که نمی‌توانند هزینه ایاب و ذهاب را پرداخت کنند.
معاون آموزش ابتدایی وزارت آموزش و پرورش هم به استناد نتایج یک بررسی که در این وزارتخانه صورت گرفته، فقر و بحران‌های اجتماعی را از عوامل اصلی بازماندگان کودکان از تحصیل عنوان کرده بود. حکیم‌زاده اما از بیان جزئیات نتایج این بررسی خودداری کرده و تنها گفته بود: «در برخی مناطق خانواده‌هایی داشتیم که کودکشان نان آوری خانواده را برعهده داشت».
مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی هم بدون بیان جزئیات «عدم دسترسی به امکانات آموزشی» و «فقر» را از عوامل مهم بازماندن کودکان از تحصیل برشمرده است.
آموزش تک‌زبانه و فرار از مدرسه
در میان آمارهای متفاوت از نرخ بازماندگی از تحصیل اعلام شده از سوی نهادهای دولتی، شهیندخت مولاوردی، معاون پیشین امور زنان و خانواده رئیس جمهوری ایران مهر ۱۳۹۵ شمار کودکان و نوجوانان بازمانده از تحصیل را به نقل از مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی سه میلیون و ۲۰۰ هزار تن اعلام کرده و گفته بود که دختران بیشتر از پسران از مدرسه باز می‌مانند.
او همچنون دیگر مقام‌های دولتی «سنت و تعصب»های منطقه‌ای و فرهنگی را عامل اصلی بازماندن از تحصیل عنوان کرده بود. به گفته مولاوردی‌خانی دختران در استان‌های سیستان و بلوچستان، خوزستان، هرمزگان با موانع بیشتری برای تحصیل روبرو هستند.
علاوه بر آنچه که مولاودری‌خانی «سنت و تعصب‌های فرهنگی و منطقه‌ای» خوانده، مسئله زبان نیز یکی دیگر از عوامل بازماندن از تحصیل و یا ترک تحصیل کودکان و نوجوانان در مناطقی است که زبان مادری با زبان رسمی (فارسی) تفاوت دارد. براساس اعلام منابع دولتی استان‌های سیستان و بلوچستان، کرمان، لرستان، آذربایجان‌غربی و خوزستان بالاترین آمار بازماندگی یا ترک تحصیل را دارند.
عبدالحسین مقتدایی استاندار برکنار شده خوزستان پیش از برکناری در یک برنامه تلویزیونی برای اولین بار به این مسئله اعتراف کرده و گفته بود که باید در برنامه‌ریزی آموزش در مناطق دو زبانه تجدیدنظر شود.
وزارت آموزش و پرورش ایران اما برای آنچه که «انسداد مسیرهای بی‌سوادی» عنوان می‌شود، طرح افزایش دوره پیش‌دبستانی از یک سال به دو سال در مناطق دو زبانه را در دستور کار قرار داده است. به گفته معاون وزیر آموزش و پرورش دوره دو ساله پیش‌دبستانی «اجباری» خواهد بود.
آموزش و پرورش در حالی به دنبال افزایش دوره پیش‌دبستانی در مناطق دو زبانه است که حاضر به پذیرش خواسته آموزش به زبان مادری در این مناطق نیست.
خصوصی‌سازی آموزش ادامه دارد
مرکز پژوهش‌های مجلس بدون بیان جزئیات به قانونگذاران و مجریان پیشنهاد کرده تا به جای «اخذ جریمه یا پیگرد قضایی اولیا و متخلف و مجرم دانستن آنها، بر تكلیف دولت به آموزش رایگان و دسترس پذیركردن امكانات آموزشی برای همگان اصرار و نظارت داشته باشد».
این پیشنهاد در حالی مطرح می‌شود که دولت و مجلس شورای اسلامی در قانون بودجه امسال اعتبارات آموزش و پرورش را کاهش دادند. وزیر آموزش و پرورش هم «خرید خدمت از بخش غیردولتی» را تنها چاره این وزارتخانه برای «جبران کسری بودجه» دانسته است. موضوعی که با اعتراض گسترده معلمان از آغاز سال تحصیلی جاری روبرو شده است.
در همین زمینه: