روز جهانی آزادی مطبوعات در حالی پیش روست که کشته شدن جمال خاشقجی، روزنامه‌نگار سعودی در اکتبر سال ۲۰۱۸، مخاطرات حرفه روزنامه‌نگاری را به شکلی ترسناک به نمایش گذاشت و خطری را آشکارتر کرد که روزنامه‌نگاران مستقل، به‌خصوص در منطقه خاورمیانه همواره با آن روبه‌رو هستند.
بازداشت جولیان آسانژ در روز ۱۱ آوریل/ ۲۲ فروردین نیز وجه دیگری از ترس‌ها و دشواری‌های خبرنگاری و انتشار اطلاعات را به تصویر کشید.
در چنین جهانی‌ست که سازمان گزارشگران بدون مرز «کین‌‌آفرینی نسبت به روزنامه‌نگاران» را دامن زدن به خشونت بیشتر علیه آنها می‌داند و معتقد است چرخه این ماشین خشونت، به افزایش ترس منجر شده است:
«در حالی که رژیم‌های اقتدارگرا به خوارداشت رسانه‌ها و روزنامه‌نگاران ادامه می‌دهند، شمار کشورهای امن که در آنها روزنامه‌نگاران بتوانند وظایف‌‌شان را با امنیت و آزاد انجام دهند، کاهش یافته است.»
سرکوبگری رژیم‌های اقتدارگرا، درگیری‌های نظامی و سیاسی، آمار بالای روزنامه‌نگاران زندانی، تهدید، کشتن و وادار کردن آنان به سکوت یا مجبور شدنشان به تبعید و …، سیمای روزنامه‌نگاری در بسیاری از کشورهای خاورمیانه است که در بدترین جایگاه رده‌بندی جهانی آزادی رسانه‌ها قرار دارند.
برای جلب توجه افکار عمومی و مقابله با چنین وضعیتی، سازمان ملل متحد در روز ۲۰ دسامبر سال ۱۹۹۳ و در جریان چهل و هشتمین اجلاس خود، سوم ماه مه را روز جهانی آزادی مطبوعات نامید.
هدف سازمان ملل از این نامگذاری این بود که بر اهمیت آزادی مطبوعات در رشد دموکراسی در جوامع بشری تأکید کند و وظایف دولت‌ها را در رعایت اصل ۱۹ اعلامیه جهانی حقوق بشر به آنها یادآوری کند.
بر پایه این اصل، همگان حق آزادی عقیده و بیان دارند:
«هر انسانی محق به آزادی عقیده و بیان است و این حق شامل آزادی داشتن باور و عقیده بدون [نگرانی] از مداخله [و مزاحمت]، و حق جست‌و‌جو، دریافت و انتشار اطلاعات و افکار از طریق هر رسانه‌ای، بدون ملاحظات مرزی است.»
با این حال، وضع آزادی مطبوعات در سراسر جهان رو به وخامت گذاشته است
گزارش رده‌بندی آزادی رسانه‌ها در کشورهای مختلف جهان که سازمان گزارشگران بدون مرز آن را منتشر می‌کند و به وضعیت آزادی رسانه‌ها در ۱۸۰ کشور جهان می‌پردازد، نشان می‌دهد شتاب ماشین ترس‌آفرینی به حدی‌ست که به انجام جدی روزنامه‌نگاری آسیب می‌رساند:
«خصومت با روزنامه‌نگاران و نفرت‌آفرینی علیه آنها از سوی شماری از رهبران سیاسی به اقدام‌های عملی خطرناک و روزمره منجر شده است و افزایش خطر برای حرفه روزنامه‌نگاری را به دنبال داشته است.»
کریستف دولوار، دبیر اول سازمان گزارشگران بدون مرز درباره ویرایش ۲۰۱۹ رده‌بندی جهانی آزادی رسانه‌های این سازمان گفته است:
«اگر بحث سیاسی دانسته یا ندانسته به فضای جنگ داخلی سوق داده شود و روزنامه‌نگاران به قربانیان آشکار آن تبدیل شوند، الگوهای دموکراسی در خطر بزرگی قرار می‌گیرند. از میان برداشتن این مکانیزم ترس برای همه زنان و مردانی که با حسن نیت، متعهد به آزادی‌‌هایی هستند که در طول تاریخ بشری به دست آمده‌اند، ضرورتی فوری است.»
زمانه به مناسبت روز جهانی آزادی مطبوعات، مجموعه‌ای از مطالب منتشر شده درباره این موضوع را در پرونده‌ای گردآورده است:
ایران
مسئول میز افغانستان و ایران گزارشگران بدون مرز وضعیت آزادی مطبوعات و اطلاع‌رسانی در جهان را به طور کلی «رو به وخامت» توصیف می‌کند و درباره ایران می‌گوید: «وضعیت روز به روز بدتر می‌شود.»
چه قوانینی در زمینه حقوق دیجیتال در مجلس شورای اسلامی ایران در دست بررسی است؟ این قوانین چه چالش‌های بالقوه‌ای برای کاربران ایرانی اینترنت به وجود می‌آورند؟ آیا “فیلترنت ۲.۰” تحقق می‌یابد؟
مهرانگیز کار- با وجود بسیار موانع بر سر راه مطبوعات کاغذی در ایران، در ۴۰ سال اخیر مطبوعات حرفه‌ای در زمینه‌های گوناگون رشد غیر قابل تردیدی داشته‌اند.
امید که زیر فشارهای اقتصادی، همین که هست باقی بماند که به خودی خود یک ظرفیت است و می‌تواند به ایجاد و رشد نیروهای جدید سیاسی کمک برساند.
معین خزائلی- تاریخ ۴۰ سال اخیر مطبوعات در ایران، از آغاز نظام جمهوری اسلامی در سال ۱۳۵۸ تا به امروز، تاریخی سراسر سرکوب است و اختناق. بستن ناگهانی و یک‌باره ده‌ها روزنامه و مجله، اِعمال سانسور و ممیزی شدید، حمله به دفاتر روزنامه‌ها و نشریات، خانه‌نشین کردن روزنامه‌نگاران، ضرب و شتم، بازداشت و زندانی کردن آنان و حتی کشتن و ناپدید کردنشان از جمله اقداماتی بوده است که مطبوعات ایران در این تاریخ ۴۰ ساله شاهد آن بوده است.
رضا حاجی‌حسینی- گزارشگران بدون مرز می‌گوید ایران یکی از سرکوب‌گرترین کشورهای جهان برای روزنامه‌نگاران و شهروند خبرنگاران است. مهار حکومتی خبرها و اطلاعات در ایران همه جانبه است.
سیامک اقبالی- حق است که از همه بپرسیم که چه انتقادی به عمل حکومت به لحاظ آزادی بیان دارند و آیا خودشان فکر می‌کنند که واقعا علیه سانسور و خفه کردن صدای دیگران هستند.
روز جهانی آزادی مطبوعات؛ یک تصویر کلی: پیگرد قضایی گزارشگران ایرانی به جای مبارزه با بحران‌های اجتماعی، تهدید روزنامه‌نگاران مقیم خارج از کشور و بگیر و ببند وب‌نگاران در درگیری‌های جناحی.
افغانستان
ولی آرین- ۱۸ سال راه پر خم وپیچ آزادی رسانه‌ها در افغانستان. شاید این زمانِ کوتاهی است برای رسیدن به یک مرحله درخشش رسانه‌ای و آزادی بیان، در کشوری به شدت جنگ‌زده. در افغانستان اما، به دوران رسیدن آزادی رسانه‌ها، راه طولانی را سریع پیمود. افغانستان از آن وضعیتی به درستی بیرون به در آمد که در چند سال پیش، حتی تماشای تلویزیون و شنیدن موسیقی حرام بود و جرم پنداشته می‌شد.
مختار وفایی- فرمانده امنیه در حضور خبرنگاران به ما اطمینان داد عاملان حمله را تعقیب و بازداشت می‌کند و از خبرنگاران نیز حمایت خواهد شد، اما لحظاتی بعد مرا به اتاق دیگری خواست و برایم توصیه کرد برای زنده ماندن، مدتی شهر را ترک کنم.
جهان
رینکه فان سانتن- روز جهانی آزادی مطبوعات، روزی برای اندیشیدن است. همگان باید از فاجعه “رواندا” و نقشی که رسانه در آن ایفا کرد، درس بگیریم.
محمود صباحی- در جهان ما رسانه یا روزنامه‌نگارِ بی‌طرف یکی از برجسته‌ترین شمایل‌هایِ نیروی شرّ است.
از همین روست که جهان رسانه امروزه بیش از هر روز دیگر به جولانگاه ترول‌ها و ربات‌ها بدل شده است و در این زمینه دیگر تمایزی در میان یک نوشتارِ فلسفی یا یک فِیْک (Fake) وجود ندارد.
«زمانه» از شماری از روزنامه‌نگاران و فعالان ایرانی و نهادهای حقوق بشری بین‌المللی (عفو بین‌الملل، دیده‌بان حقوق بشر، گزارشگران بدون مرز) خواست تا به این سوال پاسخ دهند: آیا بازداشت جولیان آسانژ حمله به آزادی بیان است؟