مجتبا یوسفی‌پور – از روز جمعه ۲۵ ماه مه ‌۲۰۱۲ نمایش عمومی فیلم «آزاد مردان» ساخته اسماعیل فروخی، فیلمساز مراکشی‌تبار فرانسوی در سینماهای انگلستان و ایرلند آغاز شده است. در اکران این هفته می‌پردازیم به معرفی این فیلم.

«آزاد مردان» نخستین‌بار سال گذشته در جشنواره فیلم کن فرانسه به نمایش درآمد و سپس در جشنواره‌های دیگری چون جشنواره فیلم تورنتو و جشنواره فیلم فجر تهران نیز به روی پرده رفت و جوایزی را هم به‌دست آورد.

فیلم داستان متفاوتی دارد و نقش مسلمانان در نجات یهودیان در خلال جنگ جهانی دوم را دستمایه خود قرار داده است. داستان در زمان جنگ جهانی دوم و در پاریس اشغال شده توسط نازی‌ها اتفاق می‌افتد. یونس با بازی طاهر رحیم، جوان الجزایری مهاجری است که به علت فعالیت در بازار سیاه توسط پلیس دستگیر می‌شود، اما به جای زندانی شدن، پلیس از او می‌خواهد تا به عنوان خبرچین با آنها همکاری کند. او مأمور می‌شود با نزدیک شدن به امام مسجد جامع پاریس که با تهیه اوراق جعلی به خروج یهودیان از فرانسه کمک می‌کند، از او جاسوسی کند. در این زمان یونس با یک خواننده یهودی که تظاهر به مسلمان بودن می‌کند آشنا می‌شود و این آشنایی مسیر زندگی‌اش را عوض می‌کند و باعث می‌شود که یونس با وجود آنکه تحت فشار است، به جبهه مقاومت بپیوندد.

«آزاد مردان» سومین فیلم بلند اسماعیل فروخی فیلمساز فرانسوی است. او فیلمنامه فیلم را به همراه آلن میشل بلانک، نویسنده و کارگردان فرانسوی نوشته است. بلانک تاکنون دوبار نامزد دریافت جایزه سزار بوده و یک بار در سال ۲۰۰۵ هم این جایزه را آن خود کرده است.

فیلم بر اساس داستانی واقعی ساخته شده. اسماعیل فروخی، نویسنده و کارگردان «آزاد مردان» در ارتباط با چگونگی رفتنش به سوی این داستان می‌گوید: «نطفه اولیه داستان بعد از خواندن یک مقاله در مجله «لو نوول اوبزرواتور» برایم شکل گرفت. در آنجا داستان استفاده از مسجد پاریس به عنوان پناهگاه یهودیان و جبهه مقاومت در زمان جنگ جهانی دوم نوشته شده بود. این داستان من را به خود جذب کرد. من نمی‌دانستم که در آن زمان مسلمانان در پاریس بوده‌اند. نکته دومی که برای من جالب بود فهمیدن این مسئله بود که در آن زمان مسلمانان و یهودیان به خوبی با یکدیگر زندگی می‌کردند، چیزی که امروز ما نمی‌خواهیم درباره آن حرفی بزنیم. اینجا بود که فکر کردم این مسئله مهمی است و این یک وظیفه است که این داستان به یاد آورده شده و تعریف بشود.»

پرداختن به موضوعی که ریشه در واقعیت‌های تاریخی دارد نیازمند تحقیقات گسترده است. فروخی در ارتباط با روند تحقیقات خود درباره داستان فیلم می‌گوید: «کارهای زیادی پیش رو داشتیم. در وهله اول تحقیقاتی بود که درباره امام مسجد پاریس با بازی مایکل لانزدیل و سلیم هلالی، خواننده‌ای که نقشش را محمود شلبی بازی می‌کند گردآوری شده بودند. نیاز به تحقیقات بیشتری درباره خانواده و تاریخچه‌شان بود. من مجبور شدم برای دیدار با خانواده آنها به مراکش بروم. مصاحبه‌ها و تحقیقات زیادی کردم. بعد از آن با برخی تاریخدان‌ها کار کردم، مانند بنجامین استورا که در این زمینه متخصص بود و خیلی به پیشرفت من کمک کرد و مرا با دنیایی آشنا کرد که نمی‌شناختم. در حقیقت کار خیلی زیادی برد، برای اینکه می‌خواستم این فیلم یک سند تاریخی هم باشد.»

فروخی دلیل رفتنش به سوی این داستان و ساختن فیلم را پیام‌های نهفته در آن عنوان می‌کند، پیام‌هایی که به گفته او امروز فراموش شده‌اند و کمتر کسی درباره آنها سخن می‌گوید. او در توضیح پیام‌های فیلمش می‌گوید: «چیزهای گوناگونی در فیلم وجود دارد. اولینش این است که مردان مختلفی با دین و فرهنگ‌های متفاوت برای یک هدف مشترک در کنار هم جمع می‌شوند. برای دفاع از آزادی. به نظرم این بسیار زیبا و امید دهنده است. نکته دوم دیدن رابطه میان مسلمانان و یهودیان است. این خوب است که این بخش از تاریخ مشترک بین این دو یادآوری شود. امروزه بچه‌ها تحت تاثیر این تبلیغات قرار دارند که میان این دو تنها نفرت وجود دارد. اما من چیزهای فوق‌العاده‌ای پیدا کردم، از قبیل موسیقی، ادبیات و شعر. خیلی چیزهای زیبایی هستند که البته بخشی از آنها از دوران آندلس باقی مانده‌اند. همچنین آنچه از دهه‌های ۴۰ و ۵۰ میلادی باقی مانده است مانند همین کارهای سلیم هلالی بسیار چذاب هستند. این خیلی مهم بود که به مردم یادآوری کنیم تاریخ مشترک قدرتمندی با یکدیگر داریم.»

طبعاً پرداختن به موضوعی حساس چون رابطه میان مسلمانان و یهودیان می‌تواند واکنش‌های متفاوتی بر انگیزد. هرچند در این مورد به گفته فروخی این فیلم به بهتر شدن روابط کمک کرده است. او در ارتباط با واکنش گروه‌های مختلف در برابر فیلمش می‌گوید: «هر دو گروه مسلمانان و یهودیان چنان برخورد خوبی با فیلم داشتند که من نمی‌توانم چیزی بگویم. ما فیلم را برای رهبران جامعه یهودیان نمایش دادیم و آنها فیلم را دوست داشتند و چیزهایی از آن یاد گرفتند. از سوی مسلمانان هم فیلم چندین جایزه گرفته است، برای مثال یک جایزه از جشنواره فیلم ابوظبی و دو جایزه از جشنواره فیلم تهران به علاوه جوایز دیگر. این نشان می‌دهد من در خلق آن شخصیت جهانی که می‌خواستم بسازم موفق بوده‌ام و فیلم محدودیتی در جذب تماشاگرانش ندارد. از فیلم در خیلی جاها استقبال خوبی شده است، برای مثال در حیفا فیلم را نمایش دادیم و تماشاگران آن را دوست داشتند. به گمانم این عالی است.»

نقش اصلی فیلم را طاهر رحیم، بازیگر برنده جایزه سزار بازی کرده است. او قرار است امسال در فیلم تازه اصغر فرهادی، فیلمساز ایرانی نیز یکی از نقش‌های اصلی را بازی کند. در کنار او مایکل لانزدیل، بازیگر فرانسوی که شاید تماشاگران ایرانی او را برای بازی در فیلم‌های «روز شغال» ساخته فرد زینه‌مان و «رونین» ساخته جان فرانکنهایمر به یاد بیاورند نقش ابو غریب، امام مسجد پاریس را بازی کرده است.

«آزاد مردان» در برخورد با منتقدان موفق عمل کرده و در بیشتر موارد نظر مثبت آنان را به خود اختصاص داده است. ای. او. اسکات، منتقد «نیویورک تایمز» با تعریف از بازی طاهر رحیم، فیلم را فصل با ارزش و جالبی در تاریخ جنگ جهانی دوم توصیف می‌کند. دیو کالهون، منتقد «تایم اوت لندن» با دادن سه ستاره به فیلم تاکید می‌کند که اگرچه فیلم از زاویه تازه‌ای به جنگ جهانی دوم نگاه کرده است، اما کارگردان نتوانسته به خوبی ترس و پارانویا زندگی در یک شهر اشغال شده را به تصویر بکشد. و بالاخره دنیس هاروی، منتقد «ورایتی» فیلم را یک اثر جنگی قانع کننده با فیلمنامه‌ای پر تعلیق و بازی‌های خوب از بازیگران اصلی آن توصیف می‌کند.

«آزاد مردان» با زمان ۹۹ دقیقه محصول سال ۲۰۱۱ کشور فرانسه است.

مشخصات فیلم

آزاد مردان
Free Men (Les hommes libres)
نویسنده: آلن میشل بلانک، اسماعیل فروخی
Alain-Michel Blanc, Ismael Ferrukhi
کارگردان: اسماعیل فروخی
Ismael Ferrukhi
بازیگران: طاهر رحیم، میشل لانسدیل، محمود شلبی
Tahar Rahim, Michael Lonsdale, Mahmud Shalaby

در همین زمینه:
::برنامه “اکران” از مجتبا یوسفی‌پور در رادیو زمانه::

ویدئو: پیش‌پرده فیلم «آزاد مردان» ساخته اسماعیل فروخی