زنان در قرچک و اوین: که زندان مرا بارو مباد/جز پوستی که بر استخوانم

یک سال خورشیدی دیگر در حالی به پایان می‌رسد که زنان روزنامه‌نگار، فعال مدنی و فعال سیاسی زیادی، با اتهامات امنیتی در زندان‌های جمهوری اسلامی به سر می‌برند. برای بسیاری از آنها این چندمین نوروزی است که در زندان می‌گذرانند و هنوز نوروزهای دیگری از حکم‌شان باقی‌ست.

زنان زندانی سیاسی در ایران، متعلق به گروه‌های قومی و فرهنگی مختلف و در عین‌حال در یک چیز مشترکند: اتهام اغلب آنها دغدغه حقوق بشر و صلح و آزادی‌ است.

در‌آستانه نوروز ۱۳۹۸، آلبومی از آنها تهیه کرده‌ایم: آلبومی که تنها برای یادآوری نقش و حضورشان در عرصه فعالیت‌های مدنی و سیاسی تهیه شده‌است. علاوه بر نام‌هایی که در این مطلب آمده و علاوه بر زندانیان قرچک و اوین، زندانیان بسیار دیگری هستند که در این مجال اندک نامی از آنها برده نشده است و در زندا‌های دیگر ایران اسیرند. این تصاویر تنها بخشی از یک تصویر بزرگ‌تر است.

نسرین ستوده

نسرین ستوده لنگرودی متولد سال ۱۳۴۲، حقوقدان، وکیل دادگستری و فعال حقوق بشر زندانی است؛ زنی که در آخین روزهای سال، صدور حکم سنگین زندان و شلاق برای او خبرساز شد.

او، عضو کانون مدافعان حقوق بشر، کمپین یک میلیون امضا برای تغییر قوانین تبعیض‌آمیز علیه زنان و انجمن حمایت از حقوق کودکان بوده و وکالت پرونده‌های بسیاری از فعالان حقوق بشر، فعالان حقوق زنان، کودکان قربانیِ کودک آزاری و کودکان در معرض اعدام را برعهده داشته‌ است. در سال ۱۳۸۸ برنده جایزه حقوق بشر «سازمان حقوق بشر بین‌الملل» شده و از ۱۳ شهریور ۱۳۸۹ تا ۲۷ شهریور ۱۳۹۲ به اتهام «اقدام علیه امنیت ملی»، در اوین بوده است. او پیش از بازداشت، بارها به‌خاطر فعالیت‌های حقوقی‌اش مورد تهدید قرار گرفت. گروه‌های فشار از او خواسته بودند که از وکالت شیرین عبادی دست بردارد. دادگاه بدوی به ۱۱ سال حبس تعزیری و ۲۰ سال محرومیت از وکالت و ۲۰ سال ممنوع‌الخروجی از کشور محکوم کرده بود. پس از آزادی، بنابر دستور دادگاه انتظامی وکلا، مجوز وکالتش را از تاریخ مهر ۱۳۹۳، به مدت ۳ سال باطل کردند.

نسرین ستوده، چهارشنبه ۲۳ خرداد ۱۳۹۷ بار دیگر در منزل شخصی‌اش در تهران بازداشت شد.

این بار نسرین ستوده دو پرونده مطرح در دادسرای امنیت داشت؛ یک پرونده مربوط به شکایت بازپرس دادسرای کاشان از او در مورد دختران خیابان انقلاب و پذیرفتن وکالت آنها از سوی نسرین ستوده و پرونده دیگر با عنوان اتهامی «عضویت در کمپین لگام» (لغو گام به گام مجازات اعدام). اتهامی که پیش از این نیز به نسرین ستوده زده شده بود و دادگاه به آن رسیدگی کرده بود.

در این ایام اعلام شد که نسرین ستوده به دلیل محکومیت غیابی به پنج سال حبس با عنوان اتهامی جاسوسی که از سوی شعبه ۲۸ دادگاه انقلاب محکوم شده بود. اتهامات ستوده طبق کیفرخواست صادره، تبلیغ علیه نظام و اهانت به رهبری بود اما شعبه ۲۸ دادگاه انقلاب به اتهام جاسوسی برای او، حکم صادر کرد.

نسرین ستوده در پرونده دوم خود متهم به «اجتماع و تبانی علیه امنیت ملی»، «فعالیت تبلیغی علیه نظام»، «عضویت مؤثر در گروهک غیرقانونی و ضدامنیتی کانون مدافعان حقوق بشر لگام و شورای ملی صلح»، «تشویق مردم به فساد و فحشا و فراهم آوردن موجبات آن»، «ظاهر شدن بدون حجاب شرعی در محل شعبه بازپرسی»، «اخلال در نظم و آسایش عمومی»، «نشر اکاذیب به قصد تشویش اذهان عمومی» شده و حکم او در آخرین پرونده‌اش، در زندان به او ابلاغ شده است. ۳۸ سال زندان با ۱۴۸ ضربه شلاق حاصل دو پرونده‌ باز اوست. پنج سال زندان بابت پرونده‌ی اول و ۳۳ سال زندان با ۱۴۸ ضربه شلاق، بابت پرونده‌ دوم. از این میزان، ۱۲ سال زندان قابل اجراست.

نرگس محمدی

نرگس محمدی متولد سال ۱۳۵۱ در زنجان از مؤسسان «تشکل دانشجویی روشنگران» در دانشگاه امام خمینی قزوین است و در نشریات گوناگون درباره مسایل زنان، مسایل دانشجویان و حقوق بشر مقالاتی منتشر کرده است. او عضو کانون مدافعان حقوق بشر و نایب رئیس این کانون و رئیس کمیته زنان آن هم هست. همچنین، نرگس محمدی پس از تأسیس شورای ملی صلح در ایران که در سال ۱۳۸۷ توسط ۸۳ شخصیت اجتماعی-سیاسی-فرهنگی تشکیل شد، در سال ۲۰۰۸ در انتخابات داخلی این شورا به عنوان رئیس هیئت اجرایی آن برگزیده شد.

آبان ماه سال ۱۳۸۸، نرگس محمدی به دلیل فعالیت در کانون مدافعان حقوق بشر از محل کار خود اخراج شد و اردیبهشت سال ۱۳۸۹ به اتهام عضویت در کانون به شعبه ۴ دادگاه انقلاب اسلامی احضار شد. پس از چند جلسه دفاع با اینکه برایش قرار ۵۰ میلیون تومان صادر شده بود، بازداشت و در تیرماه سال ۱۳۹۰ در شعبه ۲۶ دادگاه انقلاب اسلامی محاکمه شد.

دادگاه نرگس محمدی را به اتهام اجتماع و تبانی علیه امنیت کشور به ۵ سال حبس تعزیری و به دلیل عضویت در کانون مدافعان حقوق بشر به تحمل ۵ سال حبس تعزیری و به اتهام فعالیت تبلیغی علیه نظام جمهوری اسلامی ایران به تحمل ۱ سال حبس تعزیری و در مجموع به تحمل ۱۱ سال حبس تعزیری محکوم کرد که در دادگاه تجدیدنظر به ۶ سال حبس کاهش یافت. نرگس محمدی از اردیبهشت ۱۳۹۱ برای اجرای جکم به زندان رفت، هرچند در تیر ۱۳۹۱ به بیمارستان منتقل شد و مدتی بعد، بر اساس رای پزشکان، حکم عدم تحمل کیفر برای او صادر و آزاد شد.

اردیبهشت ماه سال ۹۳ سازمان اطلاعات جمهوری اسلامی با اتهاماتی چون همکاری با داعش، تبلیغ علیه نظام، اجتماع و تبانی به قصد اقدام علیه امنیت ملی و تشکیل و عضویت در گروه غیرقانونی، بازهم او را بازداشت کرد.  اتهام همکاری با داعش به دلیل مخالفت نرگس محمدی با اعدام چند سنی‌مذهب و درخواست رعایت انصاف و عدالت در دادرسی آنها از سوی مقام‌های قضایی مطرح شد. فعالیت در کانون مدافعان حقوق بشر و راه‌اندازی کمپین «لگام» (لغو گام‌به‌گام اعدام) از مهم‌ترین اتهامات اوست.

مهرماه ۱۳۹۵، حکم ۱۶ سال زندان دادگاه بدوی نرگس محمدی تأیید شد. نرگس محمدی در دادگاهی به ریاست قاضی صلواتی، به اتهام «اجتماع و تبانی به قصد ارتکاب جرم علیه امنیت کشور» به پنج سال حبس، به اتهام «فعالیت تبلیغی علیه نظام» به یک سال حبس و در مورد اتهام «تشکیل و اداره گروهک غیرقانونی لگام» به ۱۰ سال حبس محکوم شده بود.

نازنین زاغری

نازنین زاغری رتکلیف، زندانی دوتابعیتی فروردین ۱۳۹۵ هنگام خروج از ایران در فرودگاه توسط سپاه پاسداران بازداشت شد. سپاه پاسداران او را به همکاری با نهادهای مخالف جمهوری اسلامی و مشارکت در فعالیت‌های «براندازی نرم» متهم کرده و دادگاه نیز او را به پنج سال حبس محکوم کرده است. نازنین زاغری این اتهامات را رد کرده. او پیش از بازداشت کارمند بنیاد خیریه تامسون رویترز بود.

بهمن ۱۳۹۵ اعلام شد که حکم زندان نازنین زاغری، شهروند ایرانی – بریتانیایی، قطعی شده‌است. دادگاه بدوی به ریاست قاضی صلواتی، نازنین زاغری را به اتهام «جاسوسی» به ۵ سال زندان محکوم کرده بود.

نازنین زاغری هم مادر یک کودک خردسال است که از زمان بازداشت تاکنون از حق مادری و همنشینی با او محروم است.

آتنا دائمی

نام کاملش «فاطمه دائمی خشکنودهانی» است؛ متولد سال ۱۳۶۷ در تهران. آتنا تا پیش از بازداشت در باشگاه ورزشی انقلاب، منشی بود و گاهی کارهای آرایش‌گری نانجام می‌داد. چند فعالیت ساده او را تبدیل به یکی از زندانیان سیاسی زن ایران کرد: اعتراض و شرکت در تجمع اعتراضی و برگزاری کلاس‌های نقاشی و نمایشگاه برای کودکان کار و توزیع شب‌نامه در اعتراض به یک حکم اعدام. آتنا در مهر ۱۳۹۳ بازداشت شد و به بند دو-الف سپاه پاسداران منتقل شد.

پس از چهار ماه زندان انفرادی و بازجویی‌های مداوم، در اردیبهشت ۹۴ به اتهامات «اجتماع و تبانی و فعالیت تبلیغی علیه نظام» به هفت سال، به اتهام «توهین به رهبری و مقدسات» به سه سال و به اتهام «اختفای ادله جرم» به چهار سال زندان محکوم شد. به دنبال اعتراض به این حکم ۱۴ ساله و درخواست تجدیدنظر، در مهر ۹۵ دادگاه تجدیدنظر با شکستن حکم ۱۴ سال زندان، آتنا دائمی را به هفت سال حبس محکوم کرد.

آتنا دائمی که از بهمن ۱۳۹۴ و پس از ۱۶ ماه بازداشت موقت به قید وثیقه ۵۰۰ میلیون تومانی در بیرون از زندان به سر می‌برد. در این مدن در حمایت از تصمیم برخی شطرنج‌بازان خارجی که برگزاری مسابقات جهانی شطرنج در تهران و حجاب اجباری شطرنج‌بازان زن را تحریم کرده بودند، کمپینی راه انداخت و با ارسال نامه به فدراسیون جهانی شطرنج، ضمن اینکه از فدراسیون جهانی خواست ایران را وادار کند مسابقات را با استانداردهای جهانی برگزار کند، توضیح داد که حجاب بخشی از فرهنگ ایرانیان نیست بلکه قانونی‌ست که از سوی حکومتی مذهبی بر زنان ایرانی و حتی غیرایرانی مستقر در ایران تحمیل شده است. او همچنین در پیام ویدئویی خود برای کمپین «پیش به سوی ورزشگاه‌ها»، «هیجان و شادی» را حق زنان ایرانی دانست و با اشاره به تجربه شغلی خود در باشگاه ورزشی انقلاب، از حسرت خود برای فعالیت آزادانه ورزشی زنان گفت.

آتنا دائمی پس از صدور حکم از سوی دادگاه تجدید نظر، در آذر ۹۵ با هجوم ماموران سپاه پاسداران به منزل پدری‌اش بازداشت شد و همچنان در زندان است.

آتنا دائمی می‌گوید «از بیان حقیقت هراسی ندارد» و از فعالیت‌های خود نیز «پشیمان» نیست.

گلرخ ایرایی

اتهامات او شامل تبلیغ علیه نظام است که به خاطر آن به یک سال حبس محکوم شده. به علاوه برای نوشتن داستان منتشر نشده‌ای در دفترچه شخصی‌اش به توهین به مقدسات متهم شده و پنح سال جبس گرفته است. در داستان گلرخ ایرایی، زنی پس از دیدن فیلم «سنگسار ثریا م.» درباره سنگسار یک زن در ایران، از شدت عصبانیت نسبت به احکام مذهبی، اقدام به سوزاندن قرآن می‌کند. بازجویان اصرار دارند که این نوشته داستان نبوده و خاطرات شخصی گلرخ ایرایی است. عضویت در گروه لگام (کارزار لغو گام به گام اعدام)، کشف حجاب و ترویج بی‌حجابی از طریق گذاشتن عکس‌های بدون روسری در کنار همسرش در صفحه شخصی فیس‌بوک، مخالفت با حکم قصاص، امضای بیانیه‌هایی در مخالفت با مجازات اعدام، نگهداری عکس اعدام شدگان دهه ۶۰، شرکت در تجمعات مختلف مقابل زندان اوین از جمله تجمع حمایت از نرگس محمدی، ارسال گزارش موارد نقض حقوق بشر برای سازمان ملل متحد، همکاری با رسانه‌های فارسی‌زبان خارج از ایران، دیدار با زندانیان سیاسی و خانواده‌های زندانیان و کشته‌شدگان سال ۸۸ و دهه ۶۰ از جمله مواردی است که قاضی در محکومیت مجموعاً شش ساله گلرخ ایرایی به آن استناد کرده‌است و در حکم دادگاه به این موارد به عنوان مصداق اتهامات و «فعالیت‌های ضد امنیتی» گلرخ ایرایی اشاره شده است

سپیده قلیان

سپیده قلیان متولد سال ۱۳۷۴، فعال مدنی اهل اهواز، در آبان ۱۳۹۷ در جریان اعتراضات کارگری خوزستان به همراه اسماعیل بخشی فعال کارگری و شماری از کارگران شرکت کشت و صنعت نیشکر هفت تپه بازداشت شد اما این نخستین تجربه او از زندان نبود. سپیده قلیان نخستین بار در اسفندماه ۱۳۹۵ بازداشت شد، دلیل بازداشت او «فعالیت در اینستاگرام» و «فعالیت مدنی» اعلام شده بود.

به دنبال بازداشت در آبان ۱۳۹۷، سپیده قلیان که از جمله به اتهام «اخلال در نظم عمومی» بازداشت شده بود، هنگام بازجویی مورد ضرب و شتم مأموران قرار گرفت. یک ماه بعد او را با  وثیقه ۵۰۰ میلیون تومانی صورت گرفت.

سپیده قلیان پس از آزاد شدن از زندان شرحی از شکنجه‌های صورت گرفته در زندان در صفحه توئیتر خود منتشر کرد. او گفت که حاضر است در دادگاه درباره شکنجه خودش و اسماعیل بخشی شهادت بدهد. او همچنین در توئیتی نوشت که مأموران اطلاعات گفتند که تنها در صورت قبول «اتهاماتی جنسی» او را آزاد خواهند کرد. او در سلسله توئیت‌های خود نوشت مأموران برای گرفتن اعتراف از او از کابل و اتهام جنسی علیه او استفاده کردند.

شامگاه ۲۹ دی‌ماه برنامه تلویزیونی بیست و سی گزارشی به‌نام «طراحی سوخته» پخش کرد که در آن اوراق بازجویی تعدادی از دستگیرشدگان اعتراضات کارگری خوزستان و «اعترافات» آن‌ها علیه خودشان منتشر شد. یک روز پس از پخش این فیلم، سپده قلیان به همراه برادرش «مهدی قلیان» باز هم بهمراه با خشونت ماموران به او و خانواده‌اش بازداشت شد و از آن زمان در زندان است.

مریم اکبری‌منفرد

مریم اکبری منفرد متولد سال ۱۳۵۴ فعال حقوق بشر و زندانی سیاسی اهل ایران است. سه برادر و یکی از خواهران او در جریان اعدام زندانیان سیاسی در دهه ۶۰ اعدام شدند.

مریم اکبری منفرد، دیماه ۱۳۸۸ دستگیر شد و ۴۳ روز در سلول انفرادی بدون دسترسی به وکیل بازجویی شد. در سال ۱۳۸۹ دادگاه انقلاب شعبه ۱۵ تهران به اتهام محاربه به ۱۵ سال حبس محکوم شد.

مریم اکبری منفرد، از زندان اوین خواستار دادخواهی و تحقیق درباره اعدام اعضای خانواده‌اش در دهه ۶۰ شده‌است. گروه کار بازداشت‌های خودسرانه در سازمان ملل نیز خواستار تحقیق در مورد خویشاوندان ناپدید شده مریم اکبری منفرد و مشخص شدن سرنوشت آنها شده‌است.

او به همراه گلرخ ایرایی و آتنا دائمی در مهرماه ۱۳۹۷ با نوشتن نامه‌ای خطاب به گزارشگر ویژه سازمان ملل متحد، جاوید رحمان، خواستار بازدید از زندان‌های ایران و مشاهده نقض حقوق بشر شده است.

زینب جلالیان

زینب جلالیان، اسفند ۱۳۸۶به اتهام «خروج غیرقانونی از کشور»، به یک سال حبس تعزیری و به اتهام همکاری با حزب حیات آزاد کردستان (پژاک) دستگیر شده و در دادگاه بدوی او را به اعدام محکوم کردند. در دادگاه تجدیدنظر٬ حکم اعدام او با «عفو» به حبس ابد کاهش یافت و سنگین‌ترین حکم محکومیت را در میان زندانیان سیاسی زن دارد.

فعالیت‌های زینب جلالیان،در زمینه آموزش٬ مددکاری و بهبود وضعیت زنان کرد بوده و خود او تاکید کرده که در طول مدت زمان حضورش در پژاک هیچ‌گونه فعالیت نظامی و مسلحانه نداشته است.

این زندانی سیاسی در دوران حبس طولانی خود از مرخصی برخوردار نشده و به دلیل شکنجه‌ و شرایط زندان، سلامت خود را از دست داده و دچار بیماری ناخونک چشم و عفونت شدید روده و خونریزی داخلی شده است.

آزیتا رفیع زاده

آزیتا رفیع زاده، متولد سال ۱۳۵۹ در شیراز، فارغ‌التجصیل رشته مهندسی کامپیوتر از موسسه آموزش عالی (BIHE) است که در جامعه بهایی به عنوان امکانی برای ادامه تحصیل جوانان محروم از تحصیل بهایی به وجود آمده.

او پس از ادامه تحصیل در هند در سال ۱۳۸۷ برای فراهم کردن امکان تحصیل برای جوانان بهایی محروم از تحصیلات عالی، در (BIHE) به تدریس دروس مختلف پرداخت. و در اول خرداد ۱۳۹۰ با هجوم نیروهای اطلاعات به منازل اساتید و مدیران این موسسه بازجویی شد. در اسفند ماه ۱۳۹۱ برای تفهیم اتهام به دادسرای شهید مقدس اوین احضار شد و از او خواسته شد تعهد بدهند که با موسسه آموزش عالی بهائیان همکاری نمی‌کند اما با ممانعت آنها از امضای چنین تعهدی به قید وثیقه ای ۵۰ میلیون تومانی به طور موقت آزاد شد.

دادگاه بدوی آزیتا رفیع‌زاده در خرداد ۹۳ به ریاست قاضی مقیسه به ۴ سال حبس تعزیری به اتهام عضویت در تشکلات غیر قانونی بهاییت با هدف اقدام علیه امنیت کشور از طریق فعالیت غیر قانونی در موسسه آموزشی (بی ای اچ ای) حتم شد: حکمی که  در دادگاه تجدید نظر  تایید شد.

آزیتا رفیع‌زاده از سوم آبان ۹۴ در حالی در زندان است که همسرش هم با اتهام مشابه زندانی است و سرپرستی فرزند خردسالش در غیاب پدر و مادرش به یک خانواده دیگر سپرده شده است.

زنان گلستان هفتم

«شکوفه یداللهی»، «سپیده مرادی»، «شیما انتصاری»، «سیما انتصاری»، «نازیلا نوری»، «آویشا جلال‌الدین» و «الهام احمدی»، از دراویش گنابادی، نیمه شب اول اسفند ۱۳۹۶ پس از ضرب و شتم و مصدومیت، بازداشت و به زندان قرچک ورامین منتقل شدند.

دستگیر آنها در جریان در جریان یورش ماموران امنیتی به «گلستان هفتم» در خیابان «پاسداران» تهران، ضورت گرفت. دادگاه بدوی همه آنها را نخست به پنج سال زندان محکوم کرد که در دادگاه تجدیدنظر به دو سال کاهش یافت.

آویشا جلال‌الدین و الهام احمدی به اتهام «نشر اکاذیب از طریق انتشار فایل صوتی» و «اطلاع‌رسانی در خصوص وضعیت زندان قرچک» به ۱۴۸  ضربه شلاق نیز محکوم شده‌اند.