همه ما به عادت‌های بد خودمان واقف هستیم. سیگار کشیدن، خوردن غذاهای ناسالم، مصرف بیش از اندازه الکل و بی‌تحرکی نمونه‌های رایج عادت‌های مخربی هستند که ما با وجود آگاهی قادر به ترک آنها نیستیم. خوب است بدانید رفتارهای قابل ترک مانند تغذیه نامناسب، بی‌تحرکی و مصرف سیگار و الکل در سال ۲۰۰۰ عامل اصلی بیش از نیمی از مرگ و‌میرهای ایالات متحده بوده است. ۱۸ درصد مرگ ‌و میر در این کشور ناشی از سیگار، ۱۷ درصد به‌خاطر رژیم غذایی نامناسب و حدود ۴ درصد از آن بر اثر مصرف الکل بوده است. این یافته‌ها تازه نیستند و همه می‌دانند که عادت‌های مضر مرگبار هستند اما چرا نمی‌توان در مقابل وسوسه‌های بد مقاومت کرد؟

مقاومت دربرابر وسوسه‌هایی که مربوط به سلامتی هستند بسیار دشوار است و چندین دلیل برای این مساله وجود دارد:

عادت‌های بد به شما احساس آسودگی می‌دهند

چیزی که ما نیاز داریم احساس راحتی و آسایش است بنابراین هرکاری می‌کنیم تا به آسودگی دست پیدا کنیم. هر عملی که انجام می‌دهیم مبتنی بر یک علت است حتی اگر ما به علت آگاه نباشیم. در این میان یکی از شایع‌ترین دلایل پنهان در پشت رفتارهای ما تلاش برای دستیابی به آسودگی و راحتی و خوشی است. مغز ما بر اساس الگوی پاداش ‌ـ محور کار می‌کند؛ پاداشی که مغز برای ما در نظر گرفته احساس راحتی است. مغز این کار را با آزاد کردن دوپامین یا هورمون‌های حال خوب انجام می‌دهد. ما می‌خواهیم این حال خوب را بیشتر و بیشتر احساس کنیم و این باعث می‌شود در مواردی این خوشی را با عادت‌های بد کسب کنیم. این نکته به خوبی توضیح می‌دهد که چرا ترک عادت‌های بد دشوار است. به عبارت دیگر ما خواهان پاداشی هستیم که آن را از طریق یک عمل نادرست به دست می‌آوریم. سیگار کشیدن موقع استراحت کاری باعث می‌شود مغز میان این عادت و فراغت مقطعی از کار و همچنین احساس خوشی رابطه ایجاد کند. یا نوشیدن نوشابه و الکل می‌تواند به احساس رهایی و استراحت بعد از یک روز پرمشغله مرتبط شود. در مقابل فکر کردن به ورزش و کارهایی که نیاز به تلاش دارند توسط مغز نادیده گرفته می‌شوند. برای ما بسیار بهتر است که روی مبل لم بدهیم، چیپس و ماست بخوریم و ساعت‌ها بخوابیم تا اینکه همت کنیم و زمان به دست آمده را صرف ورزش، دویدن و یک فعالیت بدنی دشوار کنیم.

همه آدم‌ها اسیر عادت‌های بد هستند

اگر یک رفتار بد توسط جامعه پذیرفته شده باشد ما می‌توانیم آن را برای خود توجیه کنیم. اگر آدم‌های زیادی کاری را انجام بدهند چرا برای ما بد باشد؟ با اندکی تامل می‌توان فهرست بلندی از رفتار و عادت‌های بد و اشتباهی که جامعه آن را پذیرفته تهیه کرد. در مورد سلامتی مثلا می‌توان به عادت خوردن هله و هوله، سیگار کشیدن و بی‌تحرکی اشاره کرد. این مساله باعث می‌شود هنگام کنار گذاشتن عادت بد آن را چندان جدی نگیریم و به خود بگوییم: «از هفته دیگر»، «فقط یک دفعه دیگر» یا «چون امروز روز سخت و پر استرسی بود». این توجیهات در لحظه ناشی از احساس گناهی است که نسبت به اراده خود داریم چون می‌دانیم احتمالا در ترک عادت موفق نخواهیم بود. علاوه بر این ما همیشه به دنبال نمونه‌هایی هستیم که رفتار بد را تصدیق کنند. مثلا ما به خودمان می‌گوییم: «پدربزرگم هر روز غذای چرب می‌خورد و تا ۹۰ سالگی زنده بود». مغز همیشه به دنبال شواهدی است تا تصمیم‌های از پیش گرفته شده را تایید کند چه آنها خوب باشند و چه بد باشند.

پیامدهای ادامه دادن به عادت‌ها بد

بسیاری از مردم نسبت به پیامدهای عادت‌های بد خود آگاه هستند. روی بسیاری از بسته‌های سیگار نوشته شده که سیگار عامل سرطان و مرگ است. کمپین‌های دولتی و غیردولتی زیادی هستند که برای مبارزه با عادت‌های ناسالم فعال هستند با این وجود مردم همه آن را نادیده می‌گیرند.

پیامدهای عادت‌های بد می‌توانند بیماری، انواع سرطان و آسیب‌های جدی باشند. عادت‌های مخرب همچنین اندوه بیمارگونه ایجاد می‌کنند یا سلامت جسمی روانی را به خطر می‌اندازند و مشکلات جدی در ادامه حیات ایجاد می‌کنند.اما چون برخی از پیامدها به تدریج و بسیار نامحسوس ظاهر می‌شوند ما اهمیتی به عادت‌های بد خود نمی‌دهیم و از کنار اثرات آن می‌گذریم.

چگونه به جنگ عادت‌های بد برویم؟

بدون شک ترک عادت‌ها بسیار سخت است و با وجود استرس‌های روزمره‌ای که عادت‌های نادرست را تحریک می‌کنند کار ترک عادت سخت‌تر می‌شود.  اما اگر می‌خواهید عادتی را ترک کنید باید آن را به خوبی بشناسید. این بسیار مهم است که بدانید عادت‌ها از کجا می‌آیند؟ چند بار در روز و در چه موقعیت‌هایی از شما سر می‌زنند؟ و چه چیزهایی باعث می‌شوند دوباره آن را تکرار کنید؟ سوال مهم دیگر این است که از خود بپرسید چه عاملی باعث شد که به این عادت روی بیاورید.

همچنین لازم است  که برای ترک یک عادت متعهدانه رفتار کنید. به خود قول بدهید و پایبند آن باشید. حالا که می‌دانید چه چیزهایی شما را تحریک می‌کند آیا می‌توانید جایگزین‌های بهتری برای آن پیدا کنید؟ مثلا آیا می‌توانید وقت استراحت به جای سیگار یا خوردن هله‌و هوله خود را مشغول خوردن یا نوشیدن یک جایگزین سالم کنید؟ همچنین خوب است بدانید که اگر علت پرداختن به برخی از عادت‌ها فرار از استرس است بنابراین می‌توانید برای کاهش استرس جایگزین‌های موثرتری مثل دویدن را انتخاب کنید. دویدن یک راهکار موثر برای ترشح دوپامین است.  

در نهایت، پافشاری و ثابت قدم بودن شما را به هدف می‌رساند. واقعیت این است که تصمیم برای ترک عادت کار ساده‌‌ای است اما تداوم و پافشاری بر تصمیم خود کار اصلا آسان‌ نیست. با این حال مغز شما بسیار سازگار است. او به راحتی با عادت‌های جدید خود را هماهنگ می‌کند پس اگر بتوانید اندکی در راهی که می‌روید صبور و مقاوم باشید عادت بد را بالاخره ترک خواهید کرد.

زندگی شادتر و سبک زندگی سالم بر پایه عادت‌هایی است که شکل می‌دهیم. به عادت‌هایتان نظاره کنید و ببینید آنها شما را به چه سویی هدایت می‌کنند.