بیژن روحانی – با گذشت چند سال از ثبت سازه‌های آبی شوشتر در فهرست میراث جهانی یونسکو، هنوز مشکلات بخشی از این مجموعه بزرگ حل‌نشده باقی مانده است. اکنون یکی از پل‌های تاریخی این مجموعه از یک طرف باعث مشکلات شهری برای مردم شوشتر شده و از طرف دیگر چگونگی حفاظت از آن نگرانی عمیق باستان‌شناسان و حفاظت‌گران را برانگیخته است.
سازه‌های آبی شوشتر مجموعه‌ای است از پل، بند، کانال، آبشار و آسیاب که در زمان‌های مختلف تاریخی از دوران باستان تا دوران پس از اسلام در شوشتر و اطراف آن برای کنترل، توزیع و استفاده از آب ساخته شده است.
در زمستان سال ۱۳۸۸ و درست یک ماه پس از ثبت این مجموعه باستانی در فهرست یونسکو، بخش‌هایی از پلی به نام «گرگر» فروریخت. در آن زمان دلایل متفاوتی از جمله مرمت غیر اصولی توسط یک شرکت خصوصی به عنوان عامل فروریختن این بخش ذکر شد.
اما بار دیگر در سال ۱۳۸۹ و با شدت گرفتن بارندگی، بخش‌های دیگری از پل گرگر دچار فرورفتگی شد. از آن زمان پل روی رفت و آمد خودروها بسته و گذر از آن فقط به عابر پیاده و موتورسوار محدود شد. به کار بستن این محدودیت‌ها از یک سو در رفت و آمد شهری مشکل به وجود آورده است و از سوی دیگر باعث شده تا بخشی از این ساختارهای تاریخی به صورت مرمت‌نشده و آسیب‌دیده باقی بماند. در این میان تصمیم گرفته شد تا مرمت این پل تاریخی به «مؤسسه گنجینه‌های آب ایران» واگذار شود. با این‌حال مردم شهر به دلیل آغاز نشدن عملیات مرمت معترض هستند و این باعث شده است تا فشارهایی برای تصمیم‌گیری‌های سریع در این مورد به وجود آید.
در فروردین ماه امسال، امین محمودزاده، مدیر پایگاه جهانی سازه‌های آبی شوشتر، به رسانه‌ها اعلام کرد که از بدنه پل آب‌هایی نشت می‌کند که در حقیقت فاضلاب است زیرا با بررسی‌های انجام‌شده آثار شوره نیترات روی پل دیده می‌شود که مربوط به فاضلاب است. اما شرکت آب و فاضلاب این امر را تکذیب کرده است. به گفته مدیر این پایگاه، با توقف نشت آب از درون بدنه پل، بلافاصله هوازدگی آغاز می‌شود و آن‌گاه فروریزی پل قطعی خواهد بود. (+لینک)
از سوی دیگر برخی اخبار حاکی از آن هستند که طرحی برای مرمت و استحکام بخشی از این پل در دست تهیه است، اما این طرح نیز می‌تواند موجب نگرانی حفاظت‌گران باشد. مطابق یکی از این طرح‌ها قرار است ابتدا بستر سنگی با شمع‌کوبی مستحکم شود و سپس از پی تا بالای پل یک دیواره بتنی ساخته شود و روی سطح فوقانی پل نیز بتن خواهد شد تا به این ترتیب بارهای وارد بر پل به دیوار بتنی منتقل شود. این کار گرچه ممکن است از وارد شدن فشار به این پل جلوگیری کند اما در حقیقت آن را در میان بتن مدفون خواهد کرد و از دسترسی به سازه تاریخی برای همیشه جلوگیری خواهد کرد. در این زمینه پیشنهادهای دیگری از جمله به کاربردن سنگ‌چین به جای بتن و یا ساختن پلی جدید با فاصله از این سازه تاریخی و انتقال رفت و آمد خودروها به آن مطرح شده است. اما مشخص نیست از میان پیشنهادهای مختلف کدامیک بهترین پاسخ فنی برای پل گرگر هستند.
دیوار سرخ گرگان
در هفته‌ای که گذشت خبری در مورد احتمال عبور راه‌آهن از میان دیوار باستانی گرگان نیز منتشر شد. معاون میراث فرهنگی استان گلستان تأیید کرده است که راه آهن آسیای میانه دیوار باستانی گرگان را قطع خواهد کرد. حمید رکاوندی این طرح را یک طرح بین‌المللی خوانده است که نمی‌توان مردم را به خاطر یک دیوار تاریخی از آن محروم کرد.
دیوار گرگان که به «مار سرخ» نیز شهرت یافته یکی از دیوارهای دفاعی و بزرگ در جهان است که پیدایش آن به دوران ساسانی باز می‌گردد. باستان‌شناسان می‌گویند ساخت این دیوار نشان‌دهنده توانایی‌های برجسته مهندسی در دوران ساسانی برای ایجاد ساختارهای دفاعی است.
به دلیل وجود آجرهای سرخ رنگ در این دیوار، نام «مار سرخ گرگان» نیز به آن داده شده است. بخشی از این دیوار در منطقه گرگان است و در جهت شرقی ـ غربی احداث شده و حدوداً ۲۰۰ کیلومتر طول دارد. اما این احتمال نیز مطرح شده است که طول واقعی آن بیشتر از این باشد و از کوه‌های البرز مرکزی نیز فراتر برود. در طول این دیوار حدود ۳۰ دژ دفاعی وجود دارد و تحمین زده می‌شود که حدود ۳۰ هزار سرباز می‌توانسته‌اند در طول آن مستقر شوند. کشف تعداد زیادی کوره آجرپزی در اطراف دیوار نشان‌دهنده وجود یک پروژه صنعتی بزرگ است.
گرچه اکنون خبری مبنی بر عبور راه آهن از این منطقه منتشر شده، اما هنوز چگونگی عبور راه آهن از میان این دیوار قطعی نشده است و امکان دارد امیدواری‌هایی برای آسیب نزدن به این دیوار باستانی وجود داشته باشد. اکنون یک گروه باستان‌شناسی قرار است در این منطقه کاوش‌هایی انجام دهد و سپس با مشخص شدن دقیق آنچه که از این دیوار ممکن است از بین رود، تصمیم نهایی در مورد چگونگی عبور راه 
آهن گرفته شود. پیش‌تر اعلام شده بود که ممکن است حدود ۸۰ دمتر از طول دیوار و همچنین یک کوره آجرپزی باستانی بر اثر عبور راه آهن آسیب دیده و یا از بین برود.
عملیات نجات‌بخشی و جابه‌جایی بخش‌هایی که در خطر هستند جزو یکی از گزینه‌ها برای نجات این بخش از دیوار است. در سال ۱۳۷۸ نیز وقتی که قرار بود یک شبکه زهکش آب در ۱۵ کیلومتری شمال شرقی گنبد کاووس از عرض دیوار عبور کند، با ساختن یک گذر در عمق دو متری زیر دیوار، کانال از آنجا گذشت. اکنون نیز باید مشخص شود آیا راه حل‌های فنی دیگری برای آن که راه آهن بدون آسیب رساندن به این دیوار تاریخی به مسیر خود ادامه دهد وجود دارد یا خیر؟
در همین زمینه:
::آبشارهای شوشتر و فاضلاب شهری::
::ثبت جهانی هم آثار را نجات نمی‌دهد::
::میراث شوشتر در معرض تخریب بیشتر::
::مار سرخ گرگان، دیوار دفاعی ایرانیان باستان::