نعیمه دوستدار ـ ستاد مبارزه با مواد مخدر ایران، “کراک”، “شیشه” و “تریاک” را از مهم‌ترین مواد اعتیادآور در تهران و ایران می‌داند، اما الگوی مصرف‌کنندگان هر روز در حال تغییر است و علاقه به مصرف مواد روانگردان و صنعتی روزبه‌روز بیشتر می‌شود.

 
از هنگامی‌ که کشورهای جنوب شرقی آسیا در اقدا‌می ‌‌با عنوان مثلث طلایی، تصمیم گرفتند مرکز تولید عمده “تریاک” جهان را از بین ببرند، مواد مخدر صنعتی جایگزین مواد مخدر سنتی شدند. ‌هنوز هم بیشتر مواد مخدر صنعتی یا توهم‌زا در کشورهای جنوب شرق آسیا تولید می‌شوند، اما تولید این مواد در داخل ایران چندان هم سخت نیست.
 
در حال حاضر، “شیشه” با مواد ارزان قیمت و خیلی ساده در لابراتوارهای غیر قانونی و زیر‌زمینی ایران تولید می‌شود و به آسانی می‌توان به فرمول ساخت آن‌ها دست یافت.
 
امیر حسین یاوری، مدیر کل پژوهش ستاد مبارزه با مواد‌مخدر ایران پیش‌بینی کرده است که در آینده نزدیک ۲۰ ماده مخدر جدید وارد بازار ایران خواهند شد. او تاکید می‌کند:‌ “در حال حاضر خرید و فروش مواد ‌مخدر تنها مشکل این حوزه نیست و ساخت بی‌وقفه و روزآمدی بازار مواد ‌مخدر و چرخش‌های مالی وسیع این حوزه باعث شده تولید‌‌کنندگان با دقت، آینده‌نگری و نوآوری بیشتری به کار ادامه دهند.”
 
 بیشتر مواد مخدر صنعتی یا توهم‌زا در کشورهای جنوب شرق آسیا تولید می‌شوند، اما تولید این مواد در داخل ایران چندان هم سخت نیست. در حال حاضر، شیشه با مواد ارزان قیمت و خیلی ساده در لابراتوارهای غیر قانونی و زیرزمینی ایران تولید می‌شود و خیلی ساده می‌توان به فرمول ساخت آن‌ها دست یافت.
 
ایران دو میلیارد تومان بودجه برای تحقیقات مواد مخدر در نظر گرفته است، اما براساس اعلام حسین مویدی، رئیس پلیس مبارزه با مواد مخدر، در هر دقیقه دوکیلو مواد مخدر در ایران کشف می‌شود و در هر ساعت، ۳۰ فروشنده مواد مخدر و معتاد دستگیر می‌شوند. همه این‌ها در حالی است که قیمت مواد مخدر هم روز به روز در ایران ارزان‌تر می‌شود.
 
به عنوان نمونه، در حالی که برخی آمارها نشان می‌دهد ۷۰ درصد معتادان به “شیشه” اعتیاد دارند، قیمت این ماده که در سال‌های ابتدایی ورود به ایران، کیلویی ۸۰ میلیون تومان خرید و فروش ‌می‌شد، طی چهارسال، ۴۰۰ درصد کمتر شد و به کیلویی دومیلیون تومان رسید. از سال ۱۳۸۷ نیز همزمان با تولید داخلی “شیشه”، قیمت آن به شدت کاهش یافته و از گرمی ۱۲۰ هزار تومان، به ۲۵ هزار تومان در سال ۱۳۸۸ و به حدود هشت هزار تومان در پاییز سال ۱۳۸۹ رسیده است. در سال گذشته نیز از همیشه پایین‌تر آمده است.

شیشه، مادر نام‌های جدید
 
مواد روانگردان، به مواد شیمیایی‌ای گفته می‌شود که بر عملکرد مغز اثر می‌گذارند، تغییرات رفتاری، شناختی، خلقی ایجاد می‌کنند و درجه هوشیاری مصرف‌کننده را عوض می‌کنند. در آغاز، این مواد تمرکز و سرخوشی فرد را بالا می‌برند و این احساس باعث می‌شود فرد به تکرار مصرف رو بیاورد. از میان این مواد، آمفتامین‌ها که در آغاز باعث احساس شادی و راحتی می‌شوند، عوارضی مثل افزایش فشار خون، تهوع، کاهش اشتها، از دست رفتن مهارت‌ها، افزایش سرعت تنفس و ضربان قلب، تعریق زیاد و احساس تشنگی و به هم زدن دندان‌ها را به دنبالدارند. خروج از هوشیاری، اختلال در شناسایی، نزدیک دیدن بلندی‌ها و فاصله‌های دور یعنی کوتاه دیدن ارتفاعات و تشخیص ندادن خانواده از دیگران از ابتدایی‌ترین آثار این مواد هستند که در اصطلاح عام از آن به عنوان “توهم” یاد می‌شود.
 
مت‌آمفتامین یا شیشه، از سال ۱۳۸۰، از طریق مالزی وارد ایران شد. خیلی زود، از سال ۱۳۸۴ در داخل ایران هم تولید شد و به صورت بومی ‌درآمد. البته “شیشه” تولید داخل، مت‌آمفتامین است و با “شیشه” موجود در بازارهای اروپا (آمفتامین) متفاوت است و عوارض، توهم بیشتر و درمان دشوارتری هم دارد. بسیاری از افراد با شایعه اعتیادآور نبودن مصرف “شیشه” به آن جذب شده‌اند و خیلی‌ها هم موادی را مصرف می‌کنند که هرچند نام “شیشه” را ندارند و با عنوان و کاربری‌هایی مثل لاغری، بالابردن تمرکز، کسب انرژی و حتی کسب مقام‌های عرفانی معرفی شده‌اند، اما در واقع همان “شیشه‌” هستند؛ کمی نامرغوب‌تر و آمیخته با مواد شیمیایی دیگر. این در حالی است که همه این مواد به دلیل آمیخته شدن با مخدرهای دیگر و به دلیل ایجاد اثرات مقطعی، وابستگی ایجاد می‌کنند و در عین حال پیچیدگی ساختار و تنوع‌شان، ترک و درمان را دشوار می‌کند.
 
این هم همان قبلی است
 
“موی سرخپوست”، “آجر”، “جرس”، “نیلوفرانه”، “افلاطون” و “مریخ”! مواد مخدر از نظر ساختار چندان زیاد نیستند. تنها نام و ظاهر این مواد متنوع و متفاوت می‌شود تا هم مشتری برای آن‌ها پیدا شود و هم کسانی که از مواد آشنا و قدیمی ‌سرخورده شده‌اند، به امید پیدا کردن مواد جایگزین یا حتی درمان، به اعتیادآورهای جدید رو بیاورند.
 
مواد مخدر از نظر ساختار چندان زیاد نیستند. تنها نام و ظاهر این مواد متنوع و متفاوت می‌شود تا هم مشتری برای آن‌ها پیدا شود و هم کسانی که از مواد آشنا و قدیمی ‌سرخورده شده‌اند، به امید پیدا کردن مواد جایگزین یا حتی درمان، به اعتیادآورهای جدید رو بیاورند.
 
 استفاده از این نوع مواد نسبت به مواد ستی آسان‌تر است و بسیاری از آنها بوی خاصی ندارند و برای مصرف‌شان به ابزار خاصی هم نیست. بعضی را می‌شود به سادگی جوید یا خیلی آسان و تنها با یک فندک مصرف کرد. همین موضوع در کنار ارزانی و در دسترس بودن، مصرف آن‌ها را گسترده‌تر کرده‌ است. به‌عنوان مثال، چندوقت قبل، خبر تولید یک دستمال مرطوب با نام “السیمن” منتشر شد که گفته می‌شد دارای مواد مخدری است که از راه خون جذب بدن می‌شود و توهم کاذب ایجاد می‌کند.
 
“جیب” و “تینا” هم محرک‌هایی هستند که بین جوان‌ها با این شعار که برای بیدار ماندن طی ساعت‌های طولانی و تخلیه انرژی و رقص مفیدند مشهور شدند، اما در واقع، این مواد که به صورت تدخینی مصرف می‌شوند، شکلی از مت‌آمفتامین متبلور، بدون بو و رنگ و مثل یک تکه یخ، سنگ نمک یا سنگ کوارتز هستند.
 
“برنز” و”نخ” هم دو ماده قوی شیمیایی هستند که چندسالی است وارد بازار ایران شده‌اند‏.‏‏”برنز” را روی یخ تبخیر می‌کنند و بعد آن را نفس می‌کشند. “نخ” هم با خراش روی پوست جذب بدن آدم‌ها می‌شود. کارشناسان مواد مخدر می‌گویند شکل ظاهری “نخ” شبیه برنج خوراکی سوخته است‏.‏ ‏”برنز” و “نخ” نخست با این عنوان که اعتیادآور نیستند از تایلند وارد ایران شدند، اما این مواد هم در واقع از خانواده “شیشه” هستند.
 
تا چندسال قبل، “هرویین” نام وحشتناکی در میان مردم بود. ترس از عوارض آن بر مصرف‌کنندگان باعث می‌شد آن را آخر خط اعتیاد توصیف کنند. شاید به همین دلیل بود که قاچاقچیان و بازاریابان مواد مخدر، دنبال نام‌های جذاب‌تری گشتند که مردم را به اندازه هرویین نترساند.
 
بسیاری از مواد اعتیادآور به نام مواد غذایی به بازار ایران می‌رسند. این دسته از مواد، در بسته‌بندی مواد خوراکی با عکس‌ هنرپیشه‌های هندی و پاکستانی به شکل آدامس، پاستیل و پودرهایی با طعم نعنا و خوشبوکننده دهان وارد می‌شوند. یک نمونه از این مواد، “پان پراگ” است که با قیمت خیلی ارزان فروخته می‌شود و”راجا”، “تایتانیک”، “ناس خارجی”، “پان پاکستان”، “پان عربی”، “ویتامین”، “ملوان زبل”، “پان اسفناج” و “گوتکا” اسم‌های دیگر این آدامس‌ها هستند. آدامس‌ها و خوشبوکننده‌های “پان پراگ”، ترکیبی شبیه مخدر “ناس” دارند؛ ماده‌ای که از مخدرهای توهم زاست. این ماده از برگ درختی به نام “بتل” به دست ‌می‌آید که در اندونزی، مالزی، فیلیپین، چین، تایوان، کامبوج، ویتنام، لائوس، هند و پاکستان مى‌روید. برگ‌هاى آن را اگر تازه باشد می‌جوند ولی معمول‌ترین شیوه مصرف، استفاده از نوع خشک‌ آن است .
 
نام‌هایی که کمتر می‌ترساند
 
تا چندسال قبل، “هرویین” نام وحشتناکی در میان مردم بود. ترس از عوارض آن بر مصرف‌کنندگان باعث می‌شد آن را آخر خط اعتیاد توصیف کنند. شاید به همین دلیل بود که قاچاقچیان و بازاریابان مواد مخدر، دنبال نام‌های جذاب‌تری گشتند که مردم را به اندازه “هرویین” نترساند. “شکار اژدها”، “غبار فرشته” و “اشک خدا” نام‌‌هایی بودند که در واقع به همان “هرویین” اشاره می‌کردند. حالا هم چندسالی هست که ماده‌ای به نام “کراک”، به عنوان یک ماده وحشتناک با اثرات سوء جبران‌ناپذیر در میان معتادان باب شده است و با اینکه برخی کارشناسان معتقدند فرمول شیمیایی خاصی دارد، اما بسیاری معتقدند که “کراک” همان هرویین خالص است که به دلیل غلظت زیاد، اثرات مخرب‌تری هم دارد. این ماده را گاه با آمفتامین‌ها و اکستازی هم مخلوط می‌کنند و به دلیل خاصیت شدید اعتیادآوری، مصرف آن ممکن است به سرعت از حالت تدخین به تزریق تبدیل شود.
 
 بسیاری از مواد اعتیادآور به نام مواد غذایی به بازار ایران می‌رسند. این دسته از مواد، در بسته‌بندی مواد خوراکی با عکس‌ هنرپیشه‌های هندی و پاکستانی به شکل آدامس، پاستیل و پودرهایی با طعم نعنا و خوشبوکننده دهان وارد می‌شوند.
 
“نورجیزک” (Norgesic) هم نام یک ماده تزریقی است که در ایران به‌طور غیر قانونی و به عنوان جعلی داروی ترک اعتیاد و در شیشه‌های آمپول عرضه می‌شود. “نورجیزک” در آمریکا، کانادا و کشورهای اروپایی به عنوانی ترکیب غیر مخدر شل‌کننده عضلانی با پایه فنادرین- آسپیرین عرضه می‌شد، اما اکنون دیگر توسط کارخانه سازنده تولید نمی‌شود. آمپول موجود در ایران کاملاً متفاوت است و نام “نورجیزک” نامی ‌جعلی و غیر ژنریک برای ماده عرضه شده در ایران است.
 
ترکیبات شناخته شده “نورجیزک” عرضه شده در ایران، بوپرنورفین (شبیه مورفین) و کورتون است. در برخی کشورها، برای ترک اعتیاد، قرص‌های زیر زبانی حاوی بوپرنورفین زیر نظر پزشک انجام می‌شود، اما در آن کشورها این قرص‌ها همیشه همراه ترکیبی از نالوکسون تهیه می‌شوند که اثر مخدر بوپرنورفین را مهار و تزریق آن به عنوان مخدر را بی‌اثر می‌کند. در نورجیزک اما نالوکسون پیدا نشده است و بنابراین نه تنها در ترک اعتیاد موثر نیست، بلکه خود اعتیادآور و با مصرف بیش از حد، حتی مرگ‌آور است.
 
در کنار این مواد، نام‌های دیگری هم هستند. می‌گویند هزار و ۶۰۰ نام برای این مواد وجود دارد و تعداد مصرف‌کنندگان آمفتامین‌ها در جهان، به تنهایی بیشتر از مجموع مصرف‌کنندگان “تریاک” و “کوکایین” و دیگر مواد سنتی است. در ایران، باید همه اینها را به “تریاک” و “شیره” و “حشیش” و … اضافه کرد که بیش از چهارمیلیون ایرانی، تفننی یا مستمر درگیر استفاده از آنها هستند و بیشترشان را جوانان تشکیل می‌دهند.