شاید کشند سرخ (Red tide) در جنوب غربی فلوریدا فروکش کرده باشد، اما جزیره مارکو و نواحی اطراف شاهد پیامدهای آن هستند: مرگ پرندگان ساحلی، دولفین‌ها و برخی دیگر از موجودات دریایی. تنها چیز خوبی که این فاجعه و فجایع زیست‌محیطی دیگر در آمریکا و نقاط دیگر جهان به دنبال داشته، افزایش میزان علاقه به سازمان‌ها و فعالیت‌های محیط زیستی و حفاظت از حقوق حیوانات است. ایران هم از این موضوع مستثنی نیست.
قسمت اول این یادداشت گریزی است به بخشی از دغدغه‌های جهانی درباره وضعیت کنونی محیط زیست. در قسمت بعدی این یادداشت به پاسخ‌های این پرسش خواهیم پرداخت: اگر قرار است به عنوان شهروندان کاری بکنیم، با در نظر داشتن بعد جهانی فجایع محیط زیستی، چه ابتکار عمل‌های را می‌توانیم در سطح محلی انجام دهیم؟
بروز مکرر مشکلات زیست‌محیطی همچون کشند سرخ در فلوریدا که باعث بسته‌شدن ساحل‌ها و مرگ ماهی‌ها و تعطیلی ماهیگیری و شنا می‌شود، مردم را مستقیماً تحت تأثیر قرار می‌دهد و به فکر می‌اندازد. بنابر گزارشی که در سال ۲۰۱۷ موسسه «آمریکای بخشنده» (Giving USA) منتشر کرد، توجه به بنگاههای خیریه‌ای که در زمینه حمایت از حقوق حیوانات و مسائل زیست محیطی فعالیت می‌کنند، ۵,۸ درصد افزایش یافته است.
اگرچه اولین قانون مربوط به مسائل شایع زیست محیطی در آمریکا قانون فدرال کنترل آلودگی آب در سال ۱۹۴۸ تصویب شد، آرمان‌ها و اهداف زیست محیطی در این کشور هنوز رو به رشدند و در حال گسترش و حتی دولت کنونی برخی از مقررات محیط زیستی سابق را باطل کرده است. در دیگر نقاط جهان نیز مسئله کمابیش به همین منوال است.
کشف این نکته که قطر سوراخ لایه اوزن در حال افزایش است و نیز وقایعی مثل به گل نشستن نفت‌کش اکسون والدز [و نشت مقادیر عظیمی نفت خام به همین دلیل در سال ۱۹۸۹ در آلاسکا] منجر به تغییراتی در خط مشی‌های زیست‌محیطی آمریکا در سال‌های دهه هشتاد میلادی شد. با این حال مسائل زیست محیطی طی دو دهه اخیر بود که توانستند در نسبت با گذشته توجه‌ها را به خود معطوف کنند. در نتیجه، بازیابی زباله، انرژی خورشیدی، خودروهای برقی، لامپ‌های کم مصرف، و ساک‌های خرید با کاربری دوباره در زندگی روزمره فراگیرتر شدند.
مطابق گزارش سال ۲۰۱۴ صندوق جهانی حیات وحش، ۳۹ درصد از حیات وحش آبی ظرف ۴۰ سال (بین ۱۹۷۴ تا تاریخ انتشار این گزارش) از میان رفته است. علاوه بر این، ۲۷ درصد از صخره‌های مرجانی، یعنی محل زندگی یک چهارم گونه‌های آبزیان دریایی نابود شده است.
اگر نرخ کنونی نابودی صخره‌های مرجانی ادامه یابد، بیش از ۶۰ درصد از این صخره‌ها در سه دهه‌ی آینده از میان خواهند رفت. و این میزان کاهش تنها غواصان اسکوبای شیفته زیبایی‌های خیره‌کننده صخره‌های مرجانی و کسب و کار غواصی اسکوبا را متأثر نخواهد کرد، بلکه بنا به گزارش صندوق حیات وحش، درآمد حاصل از شیلات صخره‌های مرجانی در سرتاسر جهان سالانه به میلیاردها دلار می‌رسد.
گزارش متخصصان پنل اقلیمی بینادولتی سازمان ملل نیز اکتبر سال جاری هشدار داد که ما آخرین نسلی از بشر هستیم که فرصت مقابله با تغییرات اقلیمی را داریم.
دولت‌ها باید تعهدات‌شان برای توقف روند گرمایش زمین را جدی بگیرند و مسئولیت بپذیرند. شرکت‌های چندملیتی نیز باید مسئولیت‌پذیری بیشتری در این قبال داشته باشند و شرکت‌های تولیدی گوناگون، بزرگ و کوچک هم باید در این راستا گام بردارند. حتی شیوه غالب بسته‌بندی کالاها با چنین حجم بالایی از مصرف پلاستیک و انرژی باید تغییر کند.
اما سبک زندگی و رفتار جامعه مدنی نیز باید در راستای حمایت از محیط زیست باشد و این یادداشت درباره آن است. حامیان محیط زیست بنیادهای خیریه متعددی را به منظور حمایت از حیات در کره زمین و منابع طبیعی آن تاسیس کرده‌اند. اهدای کمک های مالی یا فعالیت‌های داوطلبانه برای بنیادهای خیریه فعال در زمینه محیط زیست یا حیات وحش شیوه‌ای است برای اعمال تغییرات محیط زیستی. با این همه، خیریه کافی نیست و کارهای بشردوستانه دیگری نیز وجود دارد که مردم می‌توانند داوطلبانه انجام دهند.
همان‌طور که در تصویرهای بعدی این یادداشت خواهید دید، در ایران نیز فعالیت‌های داوطلبانه و مردمی زیست‌محیطی رو به گسترش است.
یک. کاهش زباله
اگر کالاهایی که مصرف می‌کنیم، بسته‌بندی کمتری داشته باشند، زباله کمتری تولید می‌کنند. همچنین کاستن از شدت مصرف‌گرایی به کاهش زباله خواهد انجامید.
اما درباره زباله‌های موجود، می‌توان با سازماندهی جمع‌هایی از افراد همفکر تغییراتی در پارک‌ها، ساحل‌ها و تفرجگاه‌های عمومی ایجاد کرد و چهره آنها را تا حد امکان از زباله‌ها زدود.
زباله‌ها می‌توانند بر اکوسیستم تاثیر بگذراند، و به تهدیدی برای حیات حیوانات و انسان‌ها تبدیل شوند. آن چه باید به منظور ایجاد این تغییر انجام داد، تشکیل گروه‌هایی است که مسئولانه پاک‌سازی این مناطق پوشیده از زباله را بر عهده می‌گیرند.
دو. نه به پلاستیک
بر اساس گزارش «بنیاد اقیانوس‌های پلاستیکی» (Plastic Occeans Foundation) سالانه بیش از ۸ میلیون تن پلاستیک در اقیانوس‌های جهان تخلیه می‌شوند، و برآوردها می‌گویند که حدود ۵۰ درصد این پلاستیک‌ها تنها یک بار استفاده و سپس دور ریخته می‌شوند.
تخلیه پلاستیک در اقیانوس‌ها تهدیدی جدی هم برای حیات آبزیان و هم حیات انسانی محسوب می‌شود. ۷۰ درصد اکسیژنی را که انسان‌ها مصرف می‌کنند، گیاهان آبی تولید می‌کنند، و افزایش میزان پلاستیک به معنای تهدید حیات این آبزیان است.
می‌توان با استفاده بیشتر از محصولات قابل استفاده دوباره، مثل ساک‌های خرید پارچه‌ای و بطری‌های شیشه‌ای آب، و پرهیز از کالاهای دارای بسته‌بندی اسراف‌گرانه پلاستیکی به کم‌کردن تخلیه محصولات پلاستیکی در اقیانوس‌ها یاری رساند.
سه. حمایت از گروههای حامی حقوق حیوانات
حیوانات در حال انقراض نیاز به محافظت و مراقبت دارند. می‌توان به سازمان‌های غیردولتی فعال در این زمینه کمک‌های مالی هرچقدر اندک کرد یا در صورت امکان، فعالانه‌تر به کمک‌شان رفت.
هزاران حیوان خانگی رهاشده در پناهگاه ها در انتظار خانه هستند. با پذیرش حیوانات خانگی از پناهگاه‌ها می‌توان به کم‌شدن تعداد حیواناتی که در آنجا نگهداری می‌شوند، یاری رساند. شماری از این پناهگاه‌ها هزینه‌هایشان را از طریق کمک‌های مردمی تأمین می‌کنند. کمک به آنها و کلاً گروه‌هایی که در این راستا و دیگر جنبه‌های حقوق حیوانات فعالیت می‌کنند، کار شایسته‌ای است.
در نهایت، مصرف کمتر گوشت و اعتراض به وضعیت کشتارگاه‌ها، هم کمکی به حقوق حیوانات است و هم تلاشی در راستای تولید کمتر گاز گلخانه‌ای.
چهار. آموزش به دیگران
دانش درباره سبک زندگی منطبق‌تر با محیط زیست امر مهمی برای به اشتراک گذاشتن است. به اشتراک گذاشتن دانش خود درباره روش‌های جایگزین سبز برای مراقبت از باغ‌ها و چمن‌زارها، استفاده از آب برای آبیاری یا تمیزکاری یا استخر شخصی، مصرف انرژی برای گرم‌کردن و سردکردن، و دیگر نکات خانه‌داری می‌تواند در افزایش آگاهی عمومی تاثیر بگذارد.
می‌توانیم ایده‌هایمان در این خصوص را ابتدا در حلقه دوستان و همسایگان و آشنایان به شکل مستقیم به اشتراک بگذاریم یا از طریق شبکه‌های اجتماعی به مخاطب بیشتری معرفی‌شان کنیم. می‌توانیم با تشکیل جمع‌ها، این آموزش را گسترده‌تر کنیم. از دل هم‌فکری و همدلی جمعی باید روش زیستن سازگارتری با محیط زیست را ابداع کرد.
پنج. دفاع از تغییر
گزینه دیگر شرکت در جلسات شوراهای شهری و صحبت با قانون‌گذاران راجع به طرح‌های حمایتی از محیط زیست است. به علاوه، صدای اعتراض به تخریب محیط زیست و سیاست‌های ناسازگار با طبیعت را هم باید به گوش مسئولان رساند.
همچنین می‌توان با جمع‌آوری کمک‌های مالی اندک راه را برای کارهای کوچکی که به تغییرات ملموس منجر می‌شوند، هموار کرد. این کارها می‌توانند در سطح محله‌ها صورت بگیرند. مهم این نیست که مقیاس کارتان محلی است؛ مهم آن است که دغدغه‌تان یک دغدغه جهانی است و کارتان به شکل محلی تأثیری واقعی برجای می‌گذارد.
در همین زمینه:
- آیا از تغییرات اقلیمی جان سالم بە‌در خواهیم برد؟
- تغییرات اقلیمی: دولت‌ها تعهد ناچیزی به مبارزه با گرمایش زمین دارند
- انسان در نیم قرن گذشته ۶۰ درصد جمعیت حیوانات را نابود کرده است