بیژن روحانی – ذخایر ماهیان جهان در حال تمام شدن است، اما بازارها همچنان پر است از ماهی. متخصصان سلامت و بهداشت و تغذیه، ضمن هشدار دادن نسبت به مصرف گوشت قرمز، از مردم می‌خواهند که بیشتر ماهی و آبزیان دیگر را مصرف کنند.
مغازه‌ها و فروشگاه‌های بزرگ در کشورهای ثروتمند نشانی از کمبود ماهی ندارند، اما این ثروت دریایی اکنون از کجا تامین می‌شود؟ آیا با رو به افول رفتن ذخایر ماهیان و آبزیان در آبهای کشورهای اروپایی، این کشورها دست از مصرف برداشته‌اند یا این که محل تامین نیازهای خود را از قاره‌ای به قاره دیگر منتقل کردهاند؟
آمارهای مختلف نشان می‌دهد باز هم این آبهای سخاوتمند آفریقاست که بازارهای کشورهای ثروتمند اروپایی، چینی، روسی و ژاپنی را رونق می‌بخشند. به گفته سازمان غیر دولتی صلح سبز، برداشت و صید خارج از ظرفیت از ذخایر آبزیان آفریقا، به خصوص از آبهای شمال غربی و شرقی این قاره، توسط کشورهای ثروتمند، کاملاً مغایر با اصول حفاظت پایدار از محیط زیست است و علاوه بر آن باعث شده است تا کشورهای آفریقایی نتوانند ماهیگیری و صیادی خود را توسعه دهند.
سازمان “صلح سبز”، سازمانی است بین‌المللی و مدافع حفاظت از محیط زیست که به خصوص در زمینه تغییرات آب و هوایی، صید بی‌رویه ماهیان و جنگل‌زدایی فعالیت می‌کند.
از سال ۱۹۹۰ میلادی تاکنون، ذخایر آبزیان در غرب آفریقا که زمانی سرشار از ماهیان گوناگون بود، به ناگهان با افت و کاهش شدیدی رو‌بهرو شد. به همین خاطر ماهیگیران محلی روز به روز کمتر صید می‌کنند و برای به دست آوردن همان مقادیر ناچیز نیز مجبور هستند مسافت‌بیشتری داخل دریا بروند.
مطابق آمار سازمان صلح سبز، میزان صیدی که ۵۶ قایق کوچک در سواحل موریتانی در عرض یک سال می‌توانند انجام دهد، برابر است با یک روز ماهیگیری توسط شناورهای بزرگ خارجی که به این منطقه وارد می‌شوند و با تورهای عظیم خود و با روش‌های صنعتی به صید می‌پردازند.
برخی از این کشتی‌های ماهیگیری در حقیقت کارخانه‌های شناور عظیمی هستند که علاوه بر صید، خودشان کار بسته‌بندی و منجمد کردن ماهیها را نیز در حجم انبوه انجام می‌دهند. تعدادی از بزرگ‌ترین کشتی‌های ماهیگیری بریتانیا که جزو بزرگ‌ترین‌ها در نوع خود در دنیا هستند، در آبهای غرب آفریقا مشغول کارند.
ناوگان‌های ماهیگیری اروپایی که از تخفیف‌ها و معافیت‌های مالیاتی نیز برخوردارند سالیانه بیش از ۲۳۵ هزار تن ماهی در سواحل میان مراکش و موریتانی صید می‌کنند. البته این آمار فقط مربوط به کشتی‌های اروپایی است که لااقل میزان صید خود را اعلام کردهاند. کشتی‌های روسی، چینی و کره‌ای هم فعالیت بسیار گسترده‌ای در این آب‌ها دارند، اما آماری از میزان صیدهای گسترده آن‌ها در دست نیست.
برخی از این کشتی‌ها قادر هستند در یک روز بیش از دویست و پنجاه تن ماهی صید کنند. در برخی از این کارخانه‌های شناور، افراد محلی و بومی نیز به کار می‌پردازند، اما نه هیچ سهمی از این ماهیها به بازارهای این کشورهای آفریقایی، ازجمله موریتانی می‌رسد و نه آن که این صید انبوه برای بسته‌بندی و منجمد شدن روانه کارگاه‌های این کشور فقیر می‌شود.
دلیل این امر توسعه‌نیافتگی زیرساخت‌های لازم برای مشارکت در چنین صنعت پردرآمدی است. کشورهای غرب آفریقا دارای یکی از غنی‌ترین ذخایر ماهیان و آبزیان در جهان هستند، اما آبهای آن‌ها تحت مراقبت دائم و درست قرار ندارد و همین باعث رواج گسترده صید بی‌رویه و حتی حضور شناورهای عظیم صید قاچاق شده است.
به گفته فائو، سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد، برداشت خارج از ظرفیت، در حالی ذخایر آبزیان غرب آفریقا را در معرض نابودی قرار داده است که بیش از یک و نیم میلیون نفر از ماهیگیران محلی ساکن در این مناطق، به سختی قادر هستند با کشتی‌های بزرگ و صنعتی اروپایی رقابت کنند.
ناوگان‌های ماهیگیری اروپایی که از تخفیف‌ها و معافیت‌های مالیاتی نیز برخوردارند سالیانه بیش از ۲۳۵ هزار تن ماهی در سواحل میان مراکش و موریتانی صید می‌کنند. البته این آمار فقط مربوط به کشتی‌های اروپایی است که لااقل میزان صید خود را اعلام کردهاند. کشتی‌های روسی، چینی و کره‌ای هم فعالیت بسیار گسترده‌ای در این آب‌ها دارند، اما آماری از میزان صیدهای گسترده آن‌ها در دست نیست.
با این که این صیادی گسترده آسیب‌های جبران‌ناپذیر زیست محیطی به همراه داشته، اما سواحل غرب آفریقا اکنون جزو اهداف اصلی ماهیگیران اتحادیه اروپاست و ۲۵ درصد کل ماهی‌های صید شده توسط ناوگان‌های اروپایی تنها از این منطقه به دست می‌آیند. برآوردها نشان داده است بر اثر این صیادی گسترده توسط کشتی‌های خارجی، میزان ماهیگیری صیادان محلی در ده سال گذشته ۷۵ درصد کاهش یافته است.
از سوی دیگر برخی از دولت‌های آفریقایی اما به شدت به درآمدی که از راه فروش اجازه ماهیگیری به اروپایی‌ها حاصل می‌شود وابسته هستند. طی ده سال گذشته اتحادیه اروپا در مجموع حدود ۴۷۰ میلیون یورو به موریتانی بابت اجازه صیادی تعهد مالی داده است. با این حال نوع و جزئیات قراردادهایی که بین شرکت‌های ماهیگیری خارجی با دولت‌های آفریقایی بسته می‌شود کاملا محرمانه است.
پس از وارد آوردن فشارهای اساسی به منابع آبزیان در آبهای اروپا، اکنون کشورهایی اروپایی این مشکل را به سمت آفریقا کشانده‌اند. بنابر اظهارات سازمان صلح سبز، از پول مالیات‌دهندگان اروپایی برای پرداخت معافیت‌های مالیاتی به ناوگان‌های عظیم و صنعتی صید ماهی استفاده می‌شود تا فعالیت‌های خود را به سمت آفریقا گسترش دهند.
برای برخی کشورهای فقیر آفریقایی مانند سنگال، دریا همه چیز است. به گفته سازمان ملل، از هر پنج نفر سنگالی منبع زندگی یک نفر به طور مستقیم به دریا و صنایع مربوط به ماهیگیری وابسته است. این سازمان همچنین نسبت به گسترش ماهیگیری غیر قانونی در آفریقا هشدار داده و گفته است در برخی سواحل آفریقایی ماهیگیری غیرمجاز به ارزش سالی یک میلیارد دلار، ۲۵ درصد کل ماهیگیری سالانه در آفریقا را تشکیل می‌دهد.
بررسی‌های یک سازمان دیگر به نام “بنیاد عدالت زیست محیطی” نشان می‌دهد بیش از نیمی از کشتی‌های عظیمی که در آبهای گینه ماهیگیری می‌کنند از راه‌های غیر قانونی به فعالیت می‌پردازند. به گفته بسیاری از سازمان‌های جهانی دیگر از جمله فائو و اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت، چنین فشار بیرحمانه‌ای بر منابع آبزیان آفریقا به زودی به یک فاجعه انسانی دیگر در این قاره همیشه فقیر منجر خواهد شد.
