خبرگزاری رویترز به نقل از چند منبع اعلام کرده که با بالا گرفتن اعتراضات بین‌المللی به قتل جمال خاشقجی، اعضای خانواده سلطنتی سعودی در تلاش‌اند مانع از پادشاهی محمد بن سلمان شوند. در این میان منابع آگاه می‌گویند مقامات ارشد آمریکا نیز در هفته‌های اخیر به مشاوران سعودی اطلاع داده‌اند که از شاهزاده احمد بن عبدالعزیز، تنها برادر تنی و زنده ملک سلمان حمایت خواهند کرد. شاهزاده احمد نزدیک به ۴۰ سال معاون وزیر کشور بود و سپس برای دوره‌ای کوتاه در سال ۲۰۱۲ وزیر کشور شد.
به گزارش الجزیره جنجال بین‌المللی بعد از قتل خاشقجی ده‌ها شاهزاده از شاخه‌های قدرتمند خاندان سعودی را به جستجوی راهی برای تغییر خط جانشینی ملک سلمان وا داشته است. اما آنها مایل نیستند تا زمانی که پدر ۸۲ ساله ولیعهد زنده است وارد عمل شوند زیرا می‌دانند که ملک سلمان حاضر نیست علیه پسر محبوبش اقدامی انجام دهد. با این حال به گفته منابع گفت‌وگوهایی میان اعضای خاندان سلطنتی برای جانشینی احمد بن عبدالعزیز ۷۲ ساله در جریان است. یکی از منابع می‌گوید که او حمایت آل سعود، دستگاه امنیتی عربستان و برخی از قدرت‌های غربی را به همراه خواهد داشت. یک منبع خبری سعودی می‌گوید بسیاری از شاهزادگان از محافل ارشد آل سعود بر این باورند که تغییر در خط جانشینی «هیچ مقاومتی را از سمت سازمان‌های امنیتی و اطلاعاتی تحت کنترل او تحریک نخواهد کرد» چرا که آنها به‌صورت گسترده‌تر به خاندان سلطنتی سعودی وفادارند. «آنها [دستگاه امنیتی] از هر توافقی که درون آل سعود انجام شود، پیروی خواهند کرد».
احمد بن عبدالعزیز یکی از سه‌نفری بود که در سال ۲۰۱۷ در «شورای بیعت» با ولیعهدی محمد بن سلمان مخالفت کرد. «شورای بیعت» شورایی‌ست که توسط اعضای ارشد خاندان آل سعود تشکیل شده است و وظیفه انتخاب و تأیید ولیعهد را دارد. شاهزاده احمد پس از دو ماه اقامت در خارج از کشور در اکتبر/آبان سال جاری به ریاض بازگشت. او در پاسخ به معترضانی که مقابل محل اقامتش در لندن شعار نابودی سلسله آل سعود را سر می‌دادند از رهبران حاکم انتقاد کرده بود. او و نمایندگانش برای نظرخواهی در مورد بازگشت او به ریاض در دسترس رویترز نبوده‌اند و مقامات رسمی دیگر نیز از اظهار نظر خودداری کرده‌اند.
سنت قومی و جابه‌جایی قدرت
خاندان آل سعود از صدها شاهزاده تشکیل شده است. برخلاف روند معمول در خانواده‌های سلطنتی اروپا، قدرت به صورت خودبه‌خودی به پسر بزرگ‌تر پادشاه به ارث نمی‌رسد. در عوض سنتی قومی و «شورای بیعت» که محصول این سنت است به پادشاه و اعضای ارشد خاندان از هر قبیله و شاخه امر می‌کند که جانشین مناسب را انتخاب کنند. راهکار سنتی در عربستان سعودی همواره چنین بوده که احکام و فرامین خاندان سلطنت با «اجماع» و «احتیاط» اتخاذ می‌شدند و رهبران نیز بر اساس دو الگوی «ارشدیت» و «تجربه» برگزیده می‌شدند. سیمون هندرسون، تحلیلگر موسسه واشنگتن می‌گوید که در دوران محمد بن‌سلمان این سنت شکسته شده و ساختار قدرت بر دوش یک پدر و پسر قرار گرفته است.
منابع سعودی می‌گویند که اطمینان دارند شاهزاده احمد هیچ‌کدام از اصلاحات اجتماعی و اقتصادی محمد بن‌سلمان را تغییر نداده و لغو نخواهد کرد. او به قراردادهای نظامی و تسلیحاتی فعلی پایبند می‌ماند و یکپارچگی را به خاندان سلطنتی آل سعود بازخواهد گرداند.
یکی از مقامات ارشد آمریکایی می‌گوید علیرغم فشار نهادهای قانون‌گذار و گزارش سی‌آی‌ای مبنی بر نقش ولیعهد عربستان در قتل خاشقجی، کاخ سفید عجله‌ای در فاصله گرفتن از محمد بن‌سلمان ندارد. اما این رویه ممکن است زمانی که دونالد ترامپ گزارش قطعی و نهایی مرگ خاشقجی را از دستگاه اطلاعاتی آمریکا دریافت کند، تغییر یابد. این مقام آمریکایی همچنین می‌گوید که برای کاخ سفید پشتیبانی ملک‌سلمان از پسرش نیز حائز اهمییت است. ملک سلمان در سخنرانی اخیر خود در ریاض اشاره‌ای به مسئله قتل خاشقجی نکرد و تنها از دادستان عربستان تجلیل به عمل آورد.
از سوی دیگر منابع سعودی می‌گویند ظن به شراکت در قتل خاشقجی تنها دلیل سرد شدن رابطه آمریکا با محمد بن‌سلمان نیست. بلکه آمریکا از اینکه ولیعهد عربستان اخیرا به وزارت دفاع دستور خرید تسلیحات جایگزین از روسیه را داده است ناراضی‌ست. در نامه‌ای به تاریخ ۱۵ مه که به تایید رویترز رسیده، محمد بن‌سلمان از وزارت دفاع می‌خواهد که ««بر روی خرید سیستم‌های تسلیحاتی و تجهیزات در حوزه‌هایی که بیش از همه نیاز فوری وجود دارد تمرکز کنند» و درباره آنها آموزش ببینند. یکی از این موارد سامانه موشکی زمین به هوای اس۴۰۰ روسی است. وزارت دفاع روسیه و مقامات رسمی در ریاض هیچ‌کدام به درخواست درباره اظهارنظر در مورد این خبر پاسخ نداده‌اند.
خط قرمز
قتل وحشیانه خاشقجی در کنسول‌گری عربستان در استانبول محکومیت جهانی را به همراه داشت و بسیاری از سیاستمداران و مقامات رسمی آمریکا، متحد کلیدی عربستان هم این قتل را محکوم کردند.
عادل الجبیر وزیر خارجه عربستان سه‌شنبه ۲۹ آبان/ ۲۰ نوامبر در مصاحبه با روزنامه شرق‌الاوسط گفت ادعاها از جمله ادعای سی‌آی‌ای مبنی بر اینکه محمد بن سلمان دستور قتل خاشقجی را صادر کرده است دروغ‌اند. او گفت: «ما در عربستان می‌دانیم که چنین اتهاماتی درباره ولیعهد حقیقت ندارند و چه بر پایه افشاگری‌ها باشند یانه، اساساً آنها را رد می‌کنیم. افشاگری‌هایی بودند که به صورت رسمی اعلام نشده بودند و من متوجه شدم که آنها بر اساس برآوردها بودند نه شواهد قطعی» از او همچنین درباره صحبت‌های اردوغان رئیس جمهوری ترکیه سوال شد که گفته بود دستور قتل خاشقجی از سوی مقامات بالا در عربستان صادر شده است که احتمالا شخص ملک سلمان نبوده است .اظهارنظری که توجه‌ها را به سمت ولیعهد ۳۳ ساله برگرداند. او گفت: «ما قبلا از بالاترین مقامات ترکیه درباره معنی این صحبت‌ها سوال کردیم و آنها اساسا تاکید کردند که منظور شخص محمد بن‌سلمان نبوده است. رهبران پادشاهی عربستان و نمایندگان آنها، ملک سلمان و ولیعهد او، نگهبانان دو مسجد مقدس، خط قرمز ما هستند و اجازه نخواهیم داد که به آنها آسیبی وارد شود یا تضعیف شوند».
دادستان عربستان هم پیش‌تر گفته بود که ولیعهد از قتل خاشقجی هیچ اطلاعی نداشته است.
محمد بن‌سلمان پس از رسیدن به مقام ولیعهدی موفق شد حمایت مردمی را به وسیله اصلاحات اجتماعی و اقتصادی چشمگیر به دست آورد. از جمله این اصلاحات پایان دادن به ممنوعیت رانندگی برای زنان و بازگشایی سالن‌های سینما بودند. با این وجود، این اصلاحات با سرکوب مخالفان، پاکسازی قدرت از برخی از شاهزادگان قدرتمند و بازرگانان با زدن اتهام فساد به آنها و جنگی پر هزینه در یمن همراه بوده است. محمد بن‌سلمان اعضای ارشد خانواده سلطنتی را نیز به حاشیه رانده است و کنترل سازمان‌های امنیتی و اطلاعاتی عربستان را در دست گرفته است. این اقدامات به صورت کلی تضعیف آل سعود را به‌دنبال داشته است.
بیشتر بخوانید: