کاربرد آتش برای پخت غذا

به‌گفته پژوهشگران، این قدیمی‌ترین نشانه پیداشده از کاربرد فناوری آتش توسط بشر است. از طرفی برخی متخصصان هنوز شک دارند که بتوان با مدارک موجود، به قطعیت از نوعی نظام روزمره متکی بر پخت و پز غذا در زندگی انسان نخستین سخن گفت.

 

 

فرانچسکو برنا (Francesco Berna)، باستان‌شناسی از دانشگاه بوستون ایالت ماساچوست است که به کمک همکارانش موفق به کشف خاکستر باقیمانده از سوزاندن برگ و علف‌های هرز و همچنین قطعات استخوان شکسته در رسوبات واقع در عمق۳۰ متری غار وندرورک (Wanderwerk) در استان نورث‌کیپ آفریقای جنوبی شده‌اند. این غار یکی از قدیمی‌ترین اقامتگاه‌های یافت‌شده بشر است که نشانه‌هایی از سکونت انسان اولیه تا دو میلیون سال پیش را هم درون خود دارد. هرچند به قطعیت نمی‌توان گفت که چه گونه‌ای از انسان‌های نخستین در حدود یک میلیون سال پیش این غار را به‌عنوان مأمن خود برگزیده بودند، اما تیم اکتشافی معتقد است که احتمالاً آن‌ها از تیره “انسان راست‌قامت” (Homo Erectus) بوده‌اند.

 

دانه‌های خاکستر یافت‌شده که ابعادشان از چند میلیمتر تا چند سانتیمتر تغییر می‌کند، به‌خوبی از گزند زمان محافظت شده‌اند. گوشه‌های تیز و دندانه‌دار این دانه‌ها، حاکی از برپاسازی آتش در فضای داخلی غار است؛ چراکه اگر این توده‌های خاکستر از جایی بیرونِ غار به درون آورده یا جارو می‌شدند، می‌بایستی گوشه‌های تیزشان ساییده شود.

 

برنا و همکارانش همچنین دست به کار جست‌وجوی بقایای مدفوع خفاش هم شدند، چراکه توده‌های حجیم و فاسد کود حیوانی هم می‌تواند از فرط گرمای ناشی از واکنش‌های شیمیایی، خودبه‌خود آتش بگیرد، اما هیچ نشانی از این رسوبات پیدا نشد. برنا می‌گوید: “همین ما را به قبول این موضوع قانع کرد که باید آتش را انسان‌های نخستین برافروخته باشند.” مدارک بیشتر، در گزارش تفصیلی تیم اکتشافی که دیروز در نشریه Proceedings of National Academy of Sciences انتشار یافت، شرح داده شده است.

 

 

پختن غذا، کار جویدن و همچنین هضم آن را ساده‌تر می‌کند. پس اولین انسان‌هایی که به چنین قابلیتی مجهز شدند، از همان مقدار غذای خامی که تا پیشتر می‌خوردند، انرژی بیشتری را به دست می‌آوردند و لذا وقت کمتری را هم صرف پیدا کردن غذای جایگزین می‌کردند، اما رفته‌رفته معلوم شد که تعیین زمان دقیق بهره‌مندی انسان از آتش برای پختن غذا، برای دانشمندان کار ساده‌ای نیست. مدارکی مثل ذغال و خاکستر که اشاره به چنین برهه‌ای از عمر بشر دارند، برخلاف ادوات سنگی، به‌سادگی تسلیم باد و باران می‌شوند و تازه حتی هم اگر آن‌ها را بشود پیدا کرد، تعیین طبیعی یا مصنوعی بودن‌شان، خود داستان دیگری است.

 

قدیمی‌ترین شواهد یافت‌شده از کاربرد آتش توسط انسان نخستین، تا پیش از این به ترتیب مربوط به یک تا یک و نیم میلیون سال پیش در منطقه باستانی سوارت‌کواتز آفریقای جنوبی و ۷۰۰ تا ۸۰۰ هزار سال پیش در منطقه‌ای باستانی واقع در اسرائیل، موسوم به Gesher Benot Ya’aqov بود، اما هردوی این مناطق، روباز بودند و لذا می‌شد آتش‌شان را محصول صاعقه هم دانست.

 

 

چنین احتمالی در غار وندرورک منتفی است. با این وجود، ویل روبروکز (Wil Roebroeks)، باستان‌شناسی از دانشگاه لیدن هلند، به‌درستی معتقد است که کاربرد آتش و مهار آن را نبایستی باهم اشتباه گرفت. او در این‌ زمینه می‌گوید: “من نیز این احتمال را می‌دهم که انسان‌ها در آنجا از آتش استفاده می‌کردند، اما گمان نکنم آن‌ها نوعی قاعده روزمره را در کارشان رعایت می‌کردند.

 

 

ما برای اثبات کردن چنین فرضی، باید در پی اجاق و آتشدان باشیم که البته هنوز آن را نیافته‌ایم. اگر ابتدا مدارک متعددی در خصوص استفاده از آتش در این برهه از تاریخ بشر، آن‌هم در مناطق باستانی متعددی پیدا می‌کردیم و بعد از آن می‌دیدیم که آتش طبیعی غارها که ناشی از احتراق خود‌به‌خودی کود حیوانی است، با آتش مصنوعی چه تفاوت‌هایی دارد، آن‌وقت می‌شد از فرضیه پخت و پز حمایت کرد؛ حال‌آنکه ما تاکنون موفق به چنین کاری نشده‌ایم.”

 

قدیمی‌ترین مدرک کاربرد منظم آتش برای پخت و پز غذا، به ۴۰۰هزار سال پیش برمی‌گردد. پائولا ویلا (Paola Villa)، باستان‌شناس موزه علوم طبیعی دانشگاه کلرادو در شهر بولدر، معتقد است که پژوهش‌های بیشتری را بایستی در این زمینه صورت داد. او می‌گوید: “به کشفیات پراکنده نمی‌شود اعتماد کرد. برای حمایت از این فرضیه‌ها، بایستی لایه‌های رسوبی هم‌سن و سال مربوط به نواحی باستانی مختلف را کاوید.”

 

برنا گمان می‌کند که مدارک بیشتری از این دست را بتوان یافت. او می‌گوید: “فقط وقتی وجود آتش در کاوش‌های ما قطعی شد که رسوب‌ها، در سطح میکروسکوپی مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند. شاید دلیل اینکه ما مدارک بیشتری از کاربرد منظم و معمول آتش در حیات انسان نخستین را پیدا نکرده‌ایم، این باشد که از روش‌های مناسبی بهره نگرفته‌ایم.”